Thúc đẩy sự hưng thịnh của kiến trúc cổ điển ở Hoa Kỳ
Cuộc phỏng vấn với Justin Shubow, Chủ tịch Hiệp Hội Nghệ Thuật Công Dân Quốc Gia (National Civic Art Society)
“Tôi rất muốn sử dụng mô hình cổ điển đã được công nhận hàng ngàn năm qua mỗi khi đề xuất một kế hoạch cho Điện Capitol” – Thư của Tổng thống thứ 3 Hợp chúng quốc Hoa Kỳ Thomas Jefferson gửi cho Pierre Charles L’Enfant – kỹ sư người Pháp vào ngày 10/4/1791.
Tại sao Tổng thống Jefferson và những Tổ Phụ Lập Quốc Hoa Kỳ lại coi trọng kiến trúc cổ điển đến mức các tòa nhà liên bang và tòa án Hoa Kỳ cũng được mô phỏng theo phong cách này? Tại sao kiến trúc cổ điển truyền thống vẫn còn phù hợp với người dân Hoa Kỳ ngày nay?
Ông Justin Shubow, Chủ tịch Hiệp Hội Nghệ Thuật Công Chúng Quốc Gia (NCAS) đã giải đáp không chỉ với những câu hỏi trên mà còn mở rộng vấn đề. Shubow đồng thời là Chủ tịch của Ủy Ban Mỹ Thuật Hoa Kỳ (U.S. Commission of Fine Arts), một cơ quan liên bang độc lập gồm bảy chuyên gia được tổng thống bổ nhiệm, họ là những người chịu trách nhiệm đảm bảo mỹ quan đô thị của Hoa Thịnh Đốn. Nhiều bài bình luận kiến trúc của Shubow đã được xuất bản rộng rãi trên các ấn phẩm hàng đầu quốc gia, ông cũng là một diễn giả nổi tiếng tại viện hàn lâm và Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ.
Trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại, Shubow chia sẻ tầm quan trọng của việc tôn vinh kiến trúc cổ điển Hoa Kỳ và trao đổi về ý nghĩa của sắc lệnh “Thúc đẩy vẻ đẹp Kiến Trúc Công Chúng Liên Bang” (Promoting Beautiful Federal Civic Architecture) do cựu Tổng Thống Trump phê duyệt. NCAS (một tổ chức vô vụ lợi quảng bá nghệ thuật và kiến trúc công cộng) đã bày tỏ sự ủng hộ đối với sắc lệnh này.
Phóng viên The Epoch Times: Làm thế nào để mọi người nhận biết một kiến trúc có chất lượng ?
Justin Shubow: Tôi tin rằng con người có bản năng tự nhiên trong việc nhận thức về kiến trúc. Đây là một lý do tại sao con người ở các nền văn hóa khác nhau đều đón nhận, yêu thích những công trình kiến trúc nổi tiếng trên thế giới, từ Tòa Quốc Hội Hoa Kỳ (U.S. Capitol Building) cho đến đền Taj Mahal tại Ấn Độ. Bản năng tự nhiên đó tác động đến những đánh giá kiến trúc của chúng ta.
Trong tâm thức người dân Hoa Kỳ, một số phong cách kiến trúc của những tòa nhà tiêu biểu có sự gắn kết với nền dân chủ. Bạn không cần phải theo học trường kiến trúc để có thể hiểu được tòa án hoặc nhà thờ trông như thế nào. Đối với chúng ta, những kiến trúc xây dựng tiêu biểu đã được lịch sử ghi nhận, và rất cần thiết trong việc bảo tồn và phát triển phong cách kiến trúc mà quần chúng có thể hiểu được.
Gần đây, Hiệp Hội Nghệ Thuật Công Chúng Quốc Gia đã thuê công ty The Harris Poll thực hiện khảo sát về thị hiếu đối với kiến trúc liên bang. Cuộc khảo sát cho thấy 72% người dân Hoa Kỳ ưa chuộng kiến trúc cổ điển của các tòa nhà văn phòng liên bang và tòa án Hoa Kỳ. Đây không phải là vấn đề của một đảng phái, do vậy khảo sát này thực hiện với nhiều tầng lớp xã hội, các đảng phái, chủng tộc khác nhau. Nó thể hiện rõ mong muốn của dân chúng và đó cũng là lý do tại sao sắc lệnh này lại quan trọng như vậy. Về cơ bản, tính dân chủ của sắc lệnh đã mang lại cho người dân Hoa Kỳ những kiến trúc mà họ mong muốn tại các tòa nhà công cộng.
Phóng viên The Epoch Times: Tại sao những Tổ phụ Hoa Kỳ lại ưa chuộng các thiết kế cổ điển?
Ông Shubow: Tổng thống Thomas Jefferson và Tổng thống George Washington có chủ ý lựa chọn phong cách cổ điển cho các tòa nhà chính của chính phủ và các thiết kế cho Hoa Thịnh Đốn. Họ muốn phỏng theo các kiến trúc La Mã Cộng Hòa và Hy Lạp Dân Chủ. Đặc biệt là tổng thống Jefferson nhìn nhận truyền thống cổ điển là trường tồn với thời gian.
Tổng thống Jefferson sử dụng kiến trúc cổ điển nhằm nâng cao hình ảnh của Hoa Kỳ trên toàn thế giới. Kiến trúc liên bang Hoa Kỳ được áp dụng phong cách cổ điển cho đến Thế Chiến Đệ Nhị.
Phóng viên The Epoch Times: Phong cách kiến trúc Hoa Kỳ đã rời xa lý tưởng của các nhà lập quốc như thế nào?
Ông. Shubow: Năm 1949, một cơ quan liên bang mới gọi là Cơ quan Quản lý Dịch vụ Tổng hợp (General Services Administration – GSA) được thành lập để giám sát tất cả các tòa nhà liên bang. Dù đã mặc định phong cách cổ điển cho kiến trúc liên bang, GSA bắt đầu xây dựng theo phong cách chủ nghĩa hiện đại, du nhập từ Âu Châu, dựa trên tư tưởng coi trọng công năng, nhìn nhận công trình như những bộ máy và coi nhẹ yếu tố thẩm mỹ.
Vào năm 1962, trong một báo cáo của văn phòng liên bang có một trang duy nhất được gọi là “Nguyên Tắc Hướng Dẫn cho Kiến Trúc Liên Bang” (Guiding Principles for Federal Architecture). Những nguyên tắc đó chính thức bác bỏ chủ nghĩa cổ điển và hoàn toàn ủng hộ chủ nghĩa hiện đại trong các thiết kế. Đồng thời, các nguyên tắc này cho rằng “các thiết kế phải xuất phát từ giới kiến trúc rồi mới đến cơ quan Chính phủ chứ không phải là ngược lại”. Vậy ai có quyền kiểm soát việc này? Chính là phe chủ nghĩa hiện đại phụ trách các thiết kế. Kể từ thời điểm đó, kiến trúc liên bang gần như hoàn toàn theo chủ nghĩa hiện đại và hậu hiện đại.
Các nghiên cứu thực nghiệm đã nhiều lần phát hiện rằng, đánh giá của giới kiến trúc sư và dân chúng luôn có sự khác biệt rất lớn.
Tôi muốn nói rằng giáo dục kiến trúc đã làm lệch lạc, biến dạng, ly khai khỏi bản tính con người, nó hướng đến một vẻ đẹp nhân tạo mà chỉ những người đã qua đào tạo mới hiểu được. Không chỉ là sự khác biệt trong nhận thức thẩm mỹ với công chúng, một số kiến trúc sư cho rằng kiến trúc dị dạng tại tòa nhà nên được ca ngợi. Họ thậm chí còn thừa nhận rằng những tòa nhà đó rất xấu xí. Hệ giá trị đã khác biệt hoàn toàn.
Phóng viên The Epoch Times: Chủ nghĩa hiện đại đối với kiến trúc có giống với nghệ thuật hiện đại không?
Ông Shubow: Chủ nghĩa hiện đại có những điều khác biệt trong nghệ thuật và kiến trúc. Chủ nghĩa hiện đại hoàn toàn bác bỏ kiến trúc cổ điển. Những người đi theo chủ nghĩa hiện đại muốn có sự khác biệt. Ở giai đoạn đầu, họ có những tham vọng không tưởng trong việc xây dựng con người mới tại một kỷ nguyên mới, một xã hội bị chi phối bởi công nghệ và kinh tế.
Tôi xin lưu ý rằng có một điểm khác biệt cơ bản giữa nghệ thuật và kiến trúc. Kiến trúc thuộc về công chúng, là những thứ mà mọi người nhìn thấy mỗi ngày. Nó hoàn toàn khác với cách tác động của nghệ thuật. Ví dụ, nếu bạn không thích một bức tranh, bạn sẽ không đến viện bảo tàng. Bạn sẽ không đọc một cuốn tiểu thuyết nếu bạn không thấy thích. Tuy nhiên, chúng ta đang sống trong một thế giới với những thiết kế kiến trúc và nó cũng có ảnh hưởng những yếu tố chính trị.
Phóng viên The Epoch Times: Vào tháng 12/2020, cựu Tổng thống Trump đã ký một sắc lệnh “Thúc đẩy vẻ đẹp Kiến Trúc Dân Dụng Liên Bang” ủng hộ thiết kế cổ điển truyền thống của các tòa nhà liên bang. Điều này thực sự có ý nghĩa gì đối với kiến trúc dân dụng?
Ông Shubow: Sắc lệnh định hướng lại kiến trúc liên bang theo phong cách cổ điển và truyền thống. Nó quy định các tòa nhà liên bang mới, tòa án Hoa Kỳ phải phù hợp với thẩm mỹ của công chúng. Sắc lệnh đã nhấn mạnh rằng điều quan trọng nhất là thị hiếu của công chúng chứ không phải sở thích của giới kiến trúc. Bởi vì nhận thức của người bình thường khác rất nhiều so với nhận thức của giới tinh hoa kiến trúc. Giới tinh hoa kiến trúc là nói về một số công ty xây dựng hàng đầu và có quyền lực ở quốc gia, phần lớn họ theo phong cách chủ nghĩa hiện đại.
Mặc dù sắc lệnh không bắt buộc áp dụng kiến trúc cổ điển hoặc truyền thống đối với cả quốc gia, nhưng nó có yêu cầu cần phải có một sự quan tâm đặc biệt đối với vấn đề này. Kiến trúc truyền thống không chỉ là kiến trúc cổ điển mà còn bao gồm các phong cách khác nhau, chẳng hạn như Gothic, Romanesque và Pueblo Revival. Có những kiến trúc bản địa Hoa Kỳ mặc dù không hoàn toàn là thiết kế cổ điển nhưng vẫn phù hợp với kiến trúc liên bang.
Tuy nhiên, đối với các tòa liên bang mới ở Hoa Thịnh Đốn sắc lệnh yêu cầu các tòa nhà đó phải có một phần là kiến trúc cổ điển bởi vì các Tổ Phụ Lập Quốc muốn thủ đô trở thành một thành phố cổ điển và trang trọng. Kế Hoạch của Ủy Ban Công Viên Thượng Viện (thường được gọi là Kế Hoạch McMillan) được thành lập từ năm 1901- 1902, đã tiếp tục mục tiêu này và biểu tượng mang tính truyền thống ấy đã xây dựng nên Trung tâm mua sắm quốc gia (National Mall) và các công trình kỷ niệm cốt lõi như chúng ta đã biết.
Khi dân chúng Hoa Kỳ nói đến chính phủ, họ nhớ ngay đến kiến trúc cổ điển. Họ không phân biệt Hoa Thịnh Đốn là một thành phố theo chủ nghĩa Thô Mộc (Brutalist) hay chủ nghĩa hiện đại. Chỉ đơn giản là tình yêu tự nhiên của họ đối với kiến trúc cổ điển.
Phóng viên The Epoch Times: Tại sao sắc lệnh hành pháp này quan trọng như vậy?
Ông Shubow: Tổng thống Thomas Jefferson đã nói, kiến trúc công cộng không thể tách rời hoạt động chính trị. Những tòa nhà liên bang là hình ảnh của người Hoa Kỳ. Chúng phải có các biểu tượng dễ hiểu; truyền cảm hứng về đạo đức cho người dân. Chúng làm đẹp và nâng cao giá trị cuộc sống, nhắc nhở chúng ta về những lý tưởng của nền dân chủ
Phóng viên The Epoch Times: Về các khái niệm đạo đức thể hiện trong kiến trúc mà ông vừa nói đến, xin ông vui lòng đưa ra những ví dụ tích cực và tiêu cực trong kiến trúc liên bang?
Ông Shubow: Ví dụ nổi tiếng nhất là Điện Capitol của Hoa Kỳ, được xây dựng theo thiết kế lấy cảm hứng từ một ngôi đền La Mã. Nó tạo một cảm giác linh thiêng, rất dễ dàng nhận thấy là sau các cuộc tấn công gần đây vào Điện Capitol, nhiều nhà lập pháp của cả hai Đảng Cộng Hòa và Dân Chủ đều lên án rằng, đó là việc xúc phạm ngôi đền của nền dân chủ. Tôi nghĩ rằng câu nói đó đã quá đầy đủ. Nếu Điện Capitol của Hoa Kỳ là một tòa nhà theo chủ nghĩa Thô Mộc hoặc như một cái hộp bằng kính và thép, thì sẽ không được nói đến như một ngôi đền và cũng không thể nói rằng nó bị xúc phạm. Bởi vì thiết kế theo chủ nghĩa hiện đại sẽ không có gì là linh thiêng cả.
Tòa nhà Capitol trở thành hình mẫu cho nhiều tòa nhà của các bang trên khắp quốc gia, kiểu kiến trúc này rất dễ nhận biết đối với dân chúng.
Kiến trúc của tòa nhà liên bang San Francisco là một ví dụ trái ngược. Tòa nhà này trông giống một phi thuyền của người ngoài hành tinh, nó như sắp giết bạn bằng chùm laze. Đó là hiện thân của xu hướng giải tỏa kết cấu trong kiến trúc. Nó thật xấu xí. Nhiều người dân địa phương cảm thấy khó chịu với thiết kế này và chỉ coi nó là một tòa nhà dân dụng thông thường. Kiến trúc của tòa nhà này không theo phong cách Hoa Kỳ thậm chí là khác biệt với thiết kế chung của liên bang.
Phóng viên The Epoch Times: Những thiết kế kiến trúc tương phản này ảnh hưởng đến chúng ta như thế nào?
Ông Shubow: Tôi nhớ về cố thẩm phán liên bang Jeffry Gallet, ông đã viết một bài luận nói rằng, trong khi xét xử các phiên tòa tại các tòa án thiết kế theo chủ nghĩa hiện đại và cổ điển, thì mọi người có hành vi cư xử nhã nhặn hơn tại các tòa nhà có thiết kế cổ điển.
Phóng viên The Epoch Times: Một số kiến trúc sư và cơ quan kiến trúc nói rằng lệnh hành pháp quá chuyên chế và kìm hãm sự sáng tạo. Ông nghĩ như thế nào đối về việc này?
Ông Shubow: Trước tiên, xin lưu ý rằng những lời chỉ trích xuất phát từ bản dự thảo chứ không phải bản chính thức. Phiên bản được cựu Tổng Thống Trump ký không bắt buộc phong cách cổ điển phải có mặt trong các tòa nhà liên bang trên khắp đất nước. Các tòa nhà thiết kế theo chủ nghĩa hiện đại hoàn toàn được phép sử dụng miễn là chúng đẹp và được công chúng tôn trọng. Vì vậy, luôn có chỗ cho sự sáng tạo và đổi mới. Tất nhiên sự sáng tạo và đổi mới cũng có chỗ trong cả kiến trúc cổ điển. Sắc lệnh này có khái niệm khá rộng về kiến trúc cổ điển, bao gồm mọi thứ từ thiết kế tân cổ điển đến Beaux Arts, Art Deco.
Phóng viên The Epoch Times: Ông muốn nói điều gì với những người muốn các tòa nhà liên bang cổ điển và truyền thống được xây dựng nhiều hơn ở Hoa Kỳ? Họ có thể làm gì?
Ông Shubow: Họ có thể liên hệ với các nhà lãnh đạo chính trị để bày tỏ những mong muốn của mình. Xét cho cùng, các tòa nhà liên bang được xây dựng từ tiền thuế của người dân và để phục vụ người dân Hoa Kỳ. Tuy nhiên, các kiến trúc sư đã áp đặt sở thích của mình cho công chúng trong một thời gian dài, trong khi đó, lẽ ra, thị hiếu của dân chúng mới là quan trọng nhất.
Tôi muốn nhấn mạnh rằng, trong lịch sử Hoa Kỳ, mọi người thuộc các đảng phái, chính trị khác nhau đều nhận ra được sự vĩ đại của truyền thống cổ điển. Ví dụ như: Franklin Delano Roosevelt, với tư cách là tổng thống, ông đã thúc đẩy kiến trúc cổ điển cho Hoa Thịnh Đốn và chiến đấu với những người theo chủ nghĩa hiện đại, những người đang tìm cách xây dựng theo một phong cách khác biệt. Ông cũng đã nỗ lực thúc đẩy việc xây dựng Đài Tưởng Niệm Jefferson, theo hình thức ngôi đền La Mã, mặc dù toàn bộ giới kiến trúc hiện đại phản đối vì cho rằng nó đã lỗi thời.
Tương tự như vậy, thẩm phán Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ Stephen Breyer đã nói rằng các hình thức cổ điển thể hiện bầu không khí công bằng và tôn nghiêm tại các phiên tòa.
Sự kết nối một số kiểu loại hình kiến trúc gắn liền với nền dân chủ đã tồn tại sẵn có trong dân chúng. Bạn có thể nói rằng kiến trúc có một đặc tính cố hữu, xuất phát từ sự hài hòa, trật tự và ổn định của chính nó. Bạn có thể đơn giản là đánh giá cao nó mà không cần phải liên tưởng đến những thứ khác bởi vì đó là bản năng của con người. Tôi nghĩ rằng, bạn chỉ cần nhìn thấy những tòa nhà cổ điển được thiết kế đẹp mắt, bạn sẽ có cảm nhận về sự vĩnh cửu, trường tồn và thậm chí là siêu phàm. Bạn cũng cảm nhận được hiện diện của sự lương thiện, cái đẹp và điều chân thật.
Để tìm hiểu thêm về National Civic Art Society, hãy truy cập CivicArt.org
Bài phỏng vấn này đã được chỉnh sửa cho rõ ràng và ngắn gọn.
Lorraine Ferrier
Phương Du biên dịch
Xem thêm:
