Làm thế nào để lái xe an toàn trong thời đại ‘nóng giận trên đường’?
GREGORY JANTZ
Trong một thế giới hoàn hảo, các tài xế sẽ hợp tác một cách lịch sự và kiên nhẫn với nhau để đạt được mục tiêu chung: đến đích an toàn và đúng giờ.
Trong tình huống đó, các tài xế sẽ thường xuyên đưa ra một cử chỉ “mời bạn đi trước”, thể hiện một cái vẫy tay thông cảm khi ai đó phạm lỗi, không đọc tin nhắn khi đang lái xe, nhường đường cho những xe khác tiến ra làn đường cao tốc, và chỉ bấm còi cảnh báo người khác khi có tình huống nguy hiểm.
Nhưng chúng ta không sống trong một thế giới hoàn hảo, và những khuyết điểm của nhân loại thường được thể hiện rõ ràng nhất – và nguy hiểm nhất – là khi mọi người ngồi sau tay lái chiếc xe hơi. Trong thế giới của chúng ta, việc lái xe bất cẩn hoặc hung hăng có thể nhanh chóng biến thành thành cơn nóng giận trên đường.
Tổ chức AAA về An toàn Giao thông định nghĩa hành vi lái xe hung hăng, tiền thân của cơn nóng giận trên đường, là “bất kỳ hành vi lái xe không an toàn nào, được thực hiện một cách có chủ ý và với ý định xấu hoặc xem thường sự an toàn.” Những hành động đó bao gồm bám đuôi, la hét hoặc rủa sả, hoặc cắt ngang đầu xe của người khác. Cơn nóng giận trên đường leo thang từ hành vi lái xe hung hăng thành việc tông vào xe khác, khiến xe khác chạy lệch khỏi làn đường, hoặc bắn hoặc hành hung những tài xế hay những hành khách khác. Danh sách có thể tiếp tục kéo dài – và quý vị có thể thêm vào trường hợp quý vị biết từ trải nghiệm của bản thân.
Cách đây nhiều năm, khi tôi đang học lái xe, cha tôi thường nói: “Con trai à, một chiếc xe hơi là một thứ vũ khí sát thương.” Ông nói điều này để khiến tôi sợ mà lái xe thận trọng, tránh những hành vi nguy hiểm, và tuân theo luật đi đường.
Những nguyên nhân gây nên cơn thịnh nộ trên đường
Vào một buổi sáng cách đây không lâu, tôi lái xe qua một khu dân cư gần nhà, cố hết sức cảnh giác và thận trọng. Một xe tải lớn tăng tốc phía sau tôi, bám đuôi trong vài giây, rồi lái vượt qua tôi như một tay đua NASCAR. Khi quẹo ngang trước mặt tôi, anh ấy thể hiện sự thiếu kiên nhẫn bằng một cử chỉ tay vốn không phải dấu hiệu thể hiện sự ôn hòa.
Dường như lỗi của tôi là đi theo tốc độ cho phép trong một khu phố mà tôi biết có nhiều trẻ em đi bộ đến trường và những người chạy bộ dọc theo vỉa hè.
Đáng buồn là trải nghiệm ngày hôm đó của tôi là khá điển hình đối với những người thường xuyên lái xe như chúng ta. Tất cả chúng ta đều gặp phải điều gì đó tương tự như những gì tôi đã gặp sáng hôm ấy, và đôi khi còn tệ hơn nhiều. Các bản tin và video trực tuyến thường xuyên chiếu các trường hợp lái xe quá khích dẫn đến tai nạn thảm khốc, gây ra thương tích nghiêm trọng hoặc tử vong.
Là một chuyên gia sức khỏe tâm thần, tôi buộc phải đặt câu hỏi tại sao cơn thịnh nộ trên đường lại trở thành điều thường thấy như vậy. Đây là một chủ đề phức tạp với nhiều yếu tố đan xen, nhưng chúng ta hãy cùng xem xét năm lý do hàng đầu khiến cơn thịnh nộ trên đường trở thành một tai họa phổ biến như vậy.
Nhìn chung xã hội của chúng ta không biết cách kiểm soát cơn giận. Một khảo sát của Gallup năm 2020 cho thấy tỷ lệ người phải chống chọi với cảm xúc tức giận (trong số những cảm xúc tiêu cực khác) đang ở mức cao nhất trong nhiều năm. Hơn nữa, các nhà nghiên cứu tại Trung tâm Y tế Đại học Duke phát hiện ra rằng 9% người trưởng thành ở Hoa Kỳ có một tiền sử hành vi bốc đồng, tức giận – và có quyền sử dụng súng.
Kết luận rất rõ ràng: Hàng triệu người đã phải chịu đựng những cơn tức giận trước khi bước lên một chiếc xe hơi. Và chỉ cần hơi bị khiêu khích một chút thôi, cho dù dưới dạng hành động cụ thể hoặc người đó tự diễn giải như vậy, thì cũng có thể làm cho cơn giận dữ đang đè nén của họ bùng lên.
Chứng căng thẳng kinh niên đã trở thành một lối sống bi đát. Mọi người chịu đựng áp lực về tài chính, nuôi dạy con trẻ, các trách nhiệm với công việc, xung đột gia đình, v.v. Theo Gallup, trong năm 2020, căng thẳng và lo lắng thường nhật đã ảnh hưởng đến phần lớn (60 phần trăm) người Mỹ trưởng thành. Các nhà nghiên cứu gọi kết quả này là một sự gia tăng “chưa từng có” về số lượng người Mỹ mắc chứng âu lo. Loại căng thẳng dai dẳng này khiến cho các tài xế thực hiện những hành động manh động và liều lĩnh.
Bên cạnh chứng căng thẳng là nhịp sống tất bật khiến mọi người cảm thấy vội vã và sốt ruột. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng “đến trễ” là một trong những lý do phổ biến nhất dẫn đến việc lái xe hung hăng và là lý do thường được viện dẫn nhất để bám sát đuôi xe, nhấp nháy đèn, và vượt xe khác một cách không an toàn.
Nạn lạm dụng chất kích thích là một mối nguy hiểm lớn cho việc lưu thông trên đường. Quý vị đã từng nghe thấy câu “thức uống có cồn làm suy giảm năng lực phán đoán” – hiện tượng này phổ biến rộng rãi và thật đáng buồn trên các con đường của chúng ta. Thức uống có cồn làm giảm chức năng của não bộ, làm chậm suy nghĩ, và giảm khả năng phối hợp các cơ – đây là tất cả các năng lực cần thiết để điều khiển phương tiện giao thông một cách an toàn. Khoảng 30% tổng số ca tử vong do tai nạn giao thông ở Hoa Kỳ liên quan đến các tài xế say rượu. Vào năm 2020, đã có 11,654 người thiệt mạng trong những vụ tai nạn giao thông có thể tránh này.
Nhưng thức uống có cồn cũng chỉ là một trong nhiều chất kích thích mà chúng ta nên quan tâm; những thứ khác bao gồm cần sa, ma túy, và lạm dụng thuốc kê toa. Cơ quan Quản trị Dịch vụ Sức khỏe Tâm thần và Lạm dụng Chất kích thích cho biết có gần 39 triệu người Mỹ bị chứng rối loạn do lạm dụng chất kích thích. Hàng triệu người khác không được chẩn đoán lâm sàng chứng rối loạn nhưng lạm dụng chất kích thích đến mức gây nguy hiểm cho bản thân và những người khác. Tóm lại, việc lái xe khi bị suy giảm năng lực phán đoán và năng lực giải quyết tình huống do bất kỳ chất gây nghiện nào không chỉ gây ra các tai nạn gây tử vong, mà còn gây ra tình trạng lái xe chuệnh choạng.
Nhiều người sử dụng thiết bị kỹ thuật số một cách thiếu thận trọng và không an toàn. Thời nay, người ta thường thấy cảnh những tài xế vừa lái xe vừa kiểm tra điện thoại hoặc gửi tin nhắn – nhiều khi họ còn làm việc này khi đang tăng tốc trên đường cao tốc với tốc độ 80 dặm (gần 130 km) một giờ. Việc lái xe thiếu tập trung khiến cho các tài xế phạm lỗi và không để ý các quy tắc lái xe căn bản trên đường. Những sai lầm kiểu này khiến những tài xế khác khó chịu; họ có thể chọn cách trút giận bằng lời nói hoặc hành động.
Việc ngồi trong xe điều khiển tay lái tạo cảm giác ‘không ai biết mình’. Nhiều tài xế cảm thấy như được cách ly và cô lập bằng lớp vỏ kim loại của chiếc xe, khiến cho họ làm những việc mà họ không bao giờ làm khi đối mặt với người khác. Ngay cả người lái xe ở làn đường bên cạnh cũng có thể cảm thấy xa cách, khiến một số người trở nên bạo dạn và thực hiện hành vi bắt nạt.
Như Cục Quản trị An toàn Giao thông Đường cao tốc Quốc gia chỉ ra: “Được bảo vệ khỏi môi trường thù địch bên ngoài bằng các cửa sổ dán tấm phim màu cách nhiệt và nhiệt độ dễ chịu trong xe bất kể mùa nào, một tài xế có thể tăng cảm giác ‘không ai biết mình và xa rời hiện thực’ – như thể họ trở thành một người quan sát xung quanh chứ không phải là người trực tiếp tham gia giao thông. Cảm giác do sự tách rời gây nên này có thể làm tiêu hao năng lực kiềm chế hành vi chống đối xã hội – năng lực mà lẽ ra có thể hình thành các mối quan hệ giữa các cá nhân.”
7 chiến lược để lái xe an toàn
Giữa cuộc đánh giá gây nản lòng này, có một tin tốt: Quý vị có thể tự chọn [cách tham gia giao thông] để giảm thiểu đáng kể nguy cơ bùng phát các cơn thịnh nộ trên đường, mà sẽ gây ảnh hưởng xấu đến cuộc sống của quý vị. Quý vị nên bắt đầu với những chiến lược sau:
Kiểm tra “mức độ cảm xúc” của quý vị trước khi lái xe. Quý vị có đang cảm thấy khó chịu, xáo động, hoặc kiệt sức không? Liệu quý vị đã có một ngày bực bội tại nơi làm việc hoặc tranh cãi với ai đó không? Nếu quý vị đang tức giận hoặc buồn phiền, quý vị nên trấn tĩnh lại trước khi lái xe. Nếu quý vị có lịch trình không thể bỏ lỡ, quý vị nên nhờ một người bạn lái xe hộ hoặc sử dụng dịch vụ đi chung xe.
Khi xảy ra tình huống căng thẳng, nên kiểm soát cảm xúc của mình. Quý vị không thể kiểm soát cảm xúc của những tài xế khác, nhưng quý vị có thể kiểm soát cảm xúc của mình. Quý vị không thể kiềm chế sự tức giận của người khác, nhưng quý vị có thể kiềm chế sự tức giận của mình. Hãy hít thở sâu trong vài giây. Bật nhạc nhẹ nhàng. Dâng lên một lời cầu nguyện. Hãy gợi lên trong tâm trí một hình ảnh khiến quý vị cảm thấy bình yên và hạnh phúc.
Không nên khiên tình hình căng thẳng thêm. Bản chất của nhân loại là muốn chống trả, và đòi lại công bằng khi bị ngược đãi. Bản năng của chúng ta là nghĩ: “Anh ấy không thể thoát khỏi trách nhiệm với việc đó được! Tôi sẽ chỉ cho anh ấy biết điều đó!” Mặc dù bảo vệ bản thân và giữ vững ranh giới thường là cách để giữ cho các mối quan hệ lành mạnh, nhưng một cuộc chạm trán giữa cơn nóng giận trên đường là thời điểm quý vị nên kiềm chế ‘mong muốn trả đũa’, để mọi việc qua đi, và tiếp tục lái xe.
Chọn “bỏ chạy” thay vì “chiến đấu.” Quý vị đã nghe nói về nguyên tắc tâm lý chọn “chiến đấu hay bỏ chạy” được kích hoạt khi con người gặp nguy hiểm. Chúng ta được sinh ra với bản năng tự bảo vệ, hoặc là đối mặt với nguy hiểm hoặc chạy trốn khỏi hoàn cảnh đó. Nghe có vẻ không dũng cảm hay anh hùng khi bỏ chạy, nhưng thông thường, đây là lựa chọn khôn ngoan nhất – đặc biệt là khi chúng ta phải đối mặt với một người không lý trí đang điều khiển một thiết bị máy móc nặng hai tấn. Nên lùi lại để giữ một khoảng cách an toàn. Quẹo qua góc đường. Đi theo hướng ngược lại.
Đừng cá nhân hóa sự việc. Quý vị có thể xem hành vi thô lỗ, hung hăng như một sỉ nhục cá nhân. Nhưng thông thường, người lái xe gây phiền nhiễu cho quý vị không hề biết quý vị là ai; họ chỉ biết rằng quý vị là một người ngẫu nhiên trên một chiếc xe hơi (hoặc một chiếc xe đạp hoặc đang đi bộ) mà thôi. Quý vị có thể tách biệt cảm xúc của mình với tình huống căng thẳng đang gặp phải bằng cách nhắc nhở bản thân đây không phải là sự phán xét về tính cách hay giá trị của quý vị. Hãy tự nhủ rằng, “Đây là về cơn giận của người khác, không phải là về tôi.”
Thực hành tất cả các kỹ thuật lái xe lịch sự mà quý vị được học trong tài liệu hướng dẫn lái xe. Một chiến lược hiệu quả để tránh cơn nóng giận trên đường ngay từ đầu là cư xử đúng mực nhất khi lái xe. Nhưng nhiều người khi lái xe được một thời gian thì có xu hướng quên đi những điều căn bản mà họ đã học từ trước. Quý vị hãy cập nhật nhanh danh sách sau:
- Nhường đường cho xe hơi khác hòa vào dòng xe phía trước quý vị, và tạo nhiều khoảng trống trên đường.
- Duy trì một khoảng cách an toàn với các phương tiện khác.
- Luôn sử dụng đèn ra hiệu khi quẹo trái hay phải.
- Tấp vào lề khi thấy an toàn hoặc đi ở làn bên phải để những người lái xe nhanh hơn vòng qua quý vị.
- Không chặn các giao lộ hoặc lối băng qua đường bộ hành.
- Lái xe theo đúng tốc độ cho phép hoặc đi theo luồng giao thông.
- Dừng hẳn lại tại các biển báo dừng.
Trừ hao thêm thời gian. Vì “đến trễ” là lý do phổ biến cho việc lái xe liều lĩnh, nên quý vị tập thói quen thêm một khoảng trừ hao vào thời gian lái xe của mình. Lập kế hoạch những việc làm hàng ngày để quý vị không bị vội vã khi ra khỏi cửa. Xác định thời điểm quý vị định rời đi và thêm vào đó một khoảng thời gian dự phòng nữa. Trước khi lái xe, quý vị nên đặt ra những dự tính thực tế cho chuyến đi. Nếu quý vị cần đến một nơi nào đó vào một thời điểm cụ thể nào đó, hãy chắc chắn rằng quý vị đã tính đến những sự chậm trễ có thể xảy ra.
Xin lỗi nếu xảy ra va chạm. Không có tài xế nào hoàn hảo, và tất cả chúng ta đều phạm sai lầm. Vì vậy, nếu có thể, quý vị nên làm dịu tình huống căng thẳng bằng cách nói lời xin lỗi. Nếu quý vị vô tình đi không đúng đường hoặc đi quá gần chiếc xe hơi trước mặt, thì một cái vẫy tay và nụ cười thân thiện có thể giúp trấn an mọi người. Hãy giơ tay lên để thể hiện thông điệp: “Xin lỗi. Tôi không cố ý vi phạm [luật giao thông].”
Lời khuyên tốt nhất với tất cả những người tham gia giao thông là hãy thực hành Quy tắc Vàng, mà chúng ta có thể diễn giải như sau: Bất cứ điều gì quý vị muốn các tài xế khác làm cho mình, thì hãy làm điều đó cho họ.
Tiến sĩ Gregory Jantz là người sáng lập và giám đốc của phòng khám sức khỏe tâm thần The Center: A Place of Hope ở Edmonds, Wash. Ông là tác giả của “Healing Depression for Life”, “The Anxiety Reset” và nhiều cuốn sách khác.