Thiếu sinh quân và điêu khắc gia Moses Ezekiel: Danh tiếng, bí ẩn và những điều tranh cãi
Liệu việc tập trung vào “các chủ đề lịch sử và ngụ ngôn” của Moses Ezekiel có đáng bị phán xét là bỏ đi hay không, hay chính sự phán xét này phản ánh nền văn hóa của chúng ta đang trôi tuột khỏi các giá trị cơ bản của nền minh Tây phương?
Địa điểm: New Market, tiểu bang Virginia; ngày 15/05/1864.
Dưới sự lãnh đạo của Tướng John C. Breckinridge, 257 thiếu sinh quân từ Học Viện Quân Đội Virginia (VMI) và những binh lính Liên Minh Miền Nam khác tấn công chống lại những lực lượng Liên Minh của Tướng Franz Sigel trên một cánh đồng mới cày xới đẫm nước mưa. Rất nhiều thiếu sinh quân đã mất giày trong đống bùn đất hỗn tạp đó, đó cũng là nguồn gốc của tên gọi “Cánh đồng mất giày”. Chịu tổn hại quân lực với 10 người chết và 45 binh sĩ bị thương, tiểu đoàn với hầu hết thành viên là thiếu niên này, đã quét sạch kẻ địch, tịch thu được một số đại pháo, và góp phần giành thắng lợi cho miền Nam.
Trong số các thiếu sinh quân đó có một người là hậu duệ của Thomas Jefferson* ông Thomas Garland Jefferson, đã bị trọng thương nghiêm trọng ở ngực trong cuộc chiến này. Sau trận chiến, người bạn thân và là người cùng phòng, cũng có mặt trong trận chiến, đã tìm kiếm ông, rồi lấy một toa xe để đưa ông vào nhà dân gần đó, dành trọn hai ngày để chăm sóc cho người bạn thoi thóp của mình, ông thường ôm bạn mình trên tay và đọc Kinh Thánh cho bạn mình nghe.
Người chăm sóc cho Jefferson khi đó là ngài Moses Ezekiel (1844-1917), thiếu sinh quân người Do Thái đầu tiên được nhận vào học viện. Là con trai của một thương nhân ở thủ phủ Richmond, ông là một người yêu Virginia nhiệt thành, luôn tự hào đã tham gia vào trận chiến New Market đến nỗi sau này phần mộ của ông ở Nghĩa Trang Quốc Gia Arlington được viết đơn giản thế này: “Moses J. Ezekiel, Trung sĩ thuộc Đại đội C, Tiểu đoàn Sĩ quan của Học viện Quân sự Virginia”
Đó là một bia một khá khác thường, mặc dù tại thời kỳ đó, ông Moses Ezekiel chính là một trong những nhà điêu khắc Hoa Kỳ nổi tiếng nhất.
Danh tiếng và những bí ẩn
Sau khi cuộc chiến kết thúc, ông Ezekiel quay lại trường để hoàn thành việc học tại VMI. Trong suốt khoản thời gian đó, ông Robert E. Lee, cựu đại tướng của quân đội Liên Minh Miền Nam đang giữ chức hiệu trưởng của Trường đại học Washington ở láng giềng kế bên VMI, kết bạn với Ezekiel, khi phát hiện ra các tài năng của ông, đã khuyến khích ông theo đuổi con đường nghệ thuật của mình.
Ngài Ezekiel ghi nhớ lời khuyên này, đã ghi danh học một khóa ngắn hạn về giải phẫu học tại Đại học Y Khoa Virginia, đồng thời đã giành được một giải thưởng cho phép ông tiếp tục theo học ở nước Đức và sau đó là thành phố Roma của nước Ý, rồi ông không quay trở lại Hoa Kỳ nữa mà là một cư dân suốt đời của Rome. Vào điểm cuối cuộc đời mình, ông đã hoàn thành khoảng 200 tác phẩm điêu khắc và được trao tặng vô số giải thưởng, gồm cả giải Michel Beer Prix de Rome và Huy Chương Vàng của Royal Society of Palermo. Vua Victor Emmanuel của nước Ý đã ban tặng cho ông nhiều danh hiệu khác nhau và đồng thời cũng phong tước hiệp sĩ cho ông.
Xưởng điêu khắc của ông ở thành phố Rome cũng trở nên gần như nổi tiếng nhờ các tác phẩm của ông, bao gồm những miêu tả gây chấn động của Samson Oppenheim, biên tập viên của Cuốn Sách Năm của Người Do Thái Mỹ như sau:
“Có lẽ điểm đặc trưng nổi bật nhất trong tất cả các sáng tạo của ông chính là xưởng điêu khắc lừng danh của mình… Tại đây trong một khu nhà mái vòm được xây dựng từ thời đại Diocletian [Gaius Valerius Aurelius Diocletianus, thường được gọi là Diocletianus, là Hoàng đế La Mã từ năm 284 cho đến năm 305], ông đã tập hợp lại các báu vật từ trên khắp các vùng đất và thời kỳ khác nhau. Đá cẩm thạch và thạch cao tuyết hoa cổ xưa, những món đồ đồng, kim loại quý và những di vật xinh đẹp được làm bằng các loại đá quý, các cuộn giấy da thời trung cổ và các món đồ trang trí trong nhà thờ, ngà voi đông phương, nhung và lụa treo ở khắp mọi nơi, trái ngược với sức hấp dẫn của các món đồ nội thất hiện đại và cây đại dương cầm của thế kỷ 20, nói lên sự thấu cảm sâu rộng của ông và thị hiếu của người công giáo với thế giới này.”
Mặc dù ông đã trở thành nhà điêu khắc lỗi lạc duy nhất trực tiếp chiến đấu trong cuộc Nội Chiến và cũng là nhà điêu khắc Hoa Kỳ gốc Do Thái nổi tiếng đầu tiên, nhưng danh tiếng của Ezekiel cũng mất dần sau khi ông qua đời. Sự sụp đổ về địa vị của ông thường được đổ lỗi là do cách tiếp cận truyền thống của ông đối với nghệ thuật.
Ví như tác giả Susan Eisenfeld viết trong bài báo trực tuyến của cô như sau: “Moses Ezekiel: Vô hình trong đám đông, sau khi qua đời, giới nghệ thuật đã từ chối và lãng quên ông bởi vì ông không bao giờ chịu đổi mới; ông chỉ mô phỏng các phong cách cổ điển của những bậc thầy trước đó, tập trung vào các bức tượng toàn thân cũng như các chủ đề ngụ ngôn và nhân vật lịch sử, thậm chí ngay cả khi thời đại của những kiểu cách như thế đã qua rồi.”
Không nổi tiếng nhưng chưa bao giờ bị quên lãng
Moses Ezekiel có thể xa lạ với hầu hết chúng ta – thậm chí là với những người hiểu rõ về cuộc Nội Chiến Hoa Kỳ cũng không biết đến danh tiếng nghệ thuật của ông – tuy nhiên hiện nay, hàng nghìn người vẫn đang thưởng lãm các tác phẩm nghệ thuật của ông mỗi ngày.
Bên ngoài Bảo Tàng Quốc Gia của Philadelphia về Lịch Sử Người Mỹ gốc Do Thái là bức tượng điêu khắc “Tự do Tôn Giáo”, là một trong những tác phẩm đầu tiên được ủy thác của ông Ezekiel và là tác phẩm điêu khắc đầu tiên của Hoa Kỳ cống hiến cho chủ đề này. Bức tượng một người phụ nữ đại diện cho tự do mang 13 ngôi sao trên chiếc vương miện , mỗi cái trong đó là đại diện cho một thuộc địa, và đang cầm một bản sao Hiến Pháp. Tác phẩm này ban đầu được ủy thác dành cho Triển Lãm Centennial năm 1876, bức tượng “Tự Do Tôn Giáo” ngày nay đang được đặt gần Liberty Bell (Quả Chuông Tự Do) tại Công Viên Lịch Sử Độc lập Quốc Gia.
Nhiều năm sau đó, thành phố Charleston, miền Tây tiểu bang Virginia, Hiệp hội United Daughters of the Confederacy đã ủy thác cho ông Ezekiel để điêu khắc bức tượng Stonewall Jackson, người đã sinh ra ở tiểu bang này từ khi nơi đây vẫn còn là một phần của Virginia. Ngày nay, bức tượng này được đặt ngay phía trước Tòa Nhà Quốc Hội của thành phố Charleston. Ngay tại đây, chúng ta sẽ chứng kiến một Jackson kiên cường với tay trái cầm thanh kiếm chỉ thẳng xuống đất, chiếc ống nhòm thì nắm chặt trên tay phải, cùng với chiếc áo dài cài nhiều cúc và đôi ủng cưỡi ngựa đã nhấn mạnh thêm cho biệt danh mà Jackson đã có được tại Trận Chiến First Manassas là “Stonewall (bức tường đá)”.
Bức tượng tổng thống Thomas Jefferson của nhà điêu khắc Ezekiel, ngày nay có thể được nhìn thấy ngay phía trước tòa nhà Rotunda của Đại Học Virginia, mô tả rằng tác giả của Bản Tuyên Ngôn Độc Lập đang đứng trên đỉnh một bản sao của Chuông Tự Do. Tô điểm cho chiếc chuông là những nhân vật biểu tượng của Tự do, Công lý, Bình đẳng và Tình người của nhân loại. Để tôn vinh niềm tin sâu sắc của tổng thống Jefferson đối với tự do tôn giáo, ông Ezekiel đã khắc họa biểu tượng của Bình Đẳng đang cầm một tấm bảng có tiêu đề “Tự Do Tôn Giáo” với tên của nhiều vị thần khác nhau là – Chúa, Jehovah, Brahma, Atma, Ra, Allah và Zeus.
Đối với VMI yêu quý của mình, Ezekiel đã sáng tạo ra hai tượng đài: “Virginia Mourning Her Dead” và một bức tượng khác của Stonewall Jackson, người đã dạy học tại học viện trong vài năm trước khi cuộc Nội Chiến nổ ra và những người mà tên tuổi của họ gắn liền với ngôi trường này.
Được dâng tặng vào năm 1903, bức tượng “Virginia Mourning Her Dead” là để tôn vinh những thiếu sinh quân đã ngã xuống tại chiến trường New Market và phần đế của bức tượng này có chứa đựng những gì còn sót lại của sáu người trong số những họ được đặt bên trong một chiếc hộp bằng đồng. Bức tượng có dáng vẻ đau buồn đang cúi đầu đó chính là vị nữ thần Virtus, vị thần xuất hiện trên lá cờ của tiểu bang Virginia đè bẹp chế độ chuyên chế cùng với dòng chữ “Sic Semper Tyrannis” có nghĩa là “Đó là điều luôn phải làm đối với bạo chúa”
Mặc dù bức tượng vẫn còn tồn tại trong khuôn viên của học viện, tuy nhiên bức tượng Jackson đã không được đối xử đúng mực. Trong làn sóng phá hủy hoặc xóa bỏ các bức tượng của Liên Minh Miền Nam vài năm trước, những nhà chức trách của VMI đã quyết định tháo dỡ bức tượng và đặt lại ở tại vị trí chiến trường New Market.
Đài tưởng niệm Liên Minh Miền Nam
Đài tưởng niệm Liên Minh Miền Nam của Ezekiel tại Nghĩa trang quốc gia Arlington, được ông gọi là “New South” cũng bị tấn công. Trong làn sóng nổi loạn năm 2017 ở thành phố Charlottesville, tiểu bang Virginia, tập trung chủ yếu vào việc phá bỏ bức tượng của tướng Robert E. Lee, hai mươi hai hậu duệ của gia đình Ezekiel đã ra một tuyên bố yêu cầu di dời tượng đài “New South” khỏi Arlington và đưa vào “một bảo tàng để làm rõ lịch sử bị áp bức của bức tượng.” Và thật bất ngờ, phát hiện ra rằng hài cốt của Ezekiel và khoản ba người thuộc Liên Minh Miên Nam đã được chôn ở bên dưới chân bức tượng này.
Trang thông tin trực tuyến của Nghĩa trang Arlington đã miêu tả bức tượng này như sau:
“Đài tưởng niệm được thiết kế công phu, tỉ mỉ này đã mang đến một góc nhìn hoài cổ và thần thoại về Liên Minh Miền Nam, gồm cả những miêu tả rõ nét về những người nô lệ. Đặt trên một bệ đỡ cao đến 32 bộ (xấp xỉ 10m), bức tượng một người phụ nữ cổ điển bằng đồng, đầu đội vương miện lá ô liu, đại diện cho những người dân miền Nam Hoa Kỳ. Bà cầm một chiếc vòng nguyệt quế, một cái cày và một kéo tỉa cành, cùng với một dòng chữ trong Kinh Thánh bên dưới chân: “Họ đã đập những thanh kiếm thành lưỡi cày và giáo mác được rèn thành kéo tỉa cây.” Phần đế của tượng đài được trang trí 14 tấm chắn, được khắc bằng quốc huy của 13 tiểu bang miền Nam và một tiểu bang biên giới là Maryland (tiểu bang này không gia nhập mà cũng không ly khai Liên Minh). Ba mươi hai pho tượng kích thước như người thật mô tả các vị thần thần thoại cùng các binh sĩ miền Nam và người dân địa phương.”
Bài viết sau đó bổ sung thêm rằng bức tượng cũng mô tả về hai người nô lệ
Cho đến hiện tại, Đài tưởng niệm Liên Minh Miền nam vẫn còn đang ở tại vị trí đó.
Hiện tại, chúng ta đang ở đâu?
Moses Ezekiel và các bức tượng của ông không chỉ tiết lộ các sở thích và định kiến văn hóa của ông, mà cũng đồng thời là tấm gương phản chiếu cho chúng ta.
Trước tiên, lời chỉ trích về việc thiếu “đổi mới” của ông là gì và sự tiếp cận truyền thống của ông đã cho thấy vấn đề như thế nào trong thế giới nghệ thuật của chúng ta? Nếu chúng ta xem xét các tác phẩm điêu khắc của ông về sự chính xác, chủ nghĩa hiện thực và theo một cốt truyện, thì chúng ta có cần thiết phải nhìn nhận sự tôn trọng của ông đối với các bậc thầy cổ đại là một biểu hiện của sự thất bại hay là thiếu sáng tạo hay không? Có rất nhiều người, bao gồm cả các nhà phê bình, vẫn yêu thích nghệ thuật đại diện hơn là nghệ thuật trừu tượng, có nghĩa là họ có thể yêu thích những tác phẩm của ông hơn. Liệu việc tập trung vào “các chủ đề lịch sử và ngụ ngôn” của Moses Ezekiel có đáng bị phán xét là bỏ đi hay không, hay chính điều này phản ánh nền văn hóa của chúng ta đang trôi tuột khỏi các giá trị cơ bản của minh Tây phương?
Nghệ thuật của Ezekiel đại diện cho các vấn đề của chúng ta hôm nay. Trong toàn bộ cuộc đời mình, ông vẫn luôn là một người ủng hộ nhiệt thành của Virginia và toàn bộ miền Nam. Trong xưởng điêu khắc của ông ở Rome, ông trưng bày một lá cờ chiến đấu của Liên Minh Miền Nam, và gia đình của ông cũng sở hữu một số nô lệ. Hơn nữa, rõ ràng ông có ý định dành tặng một số tác phẩm điêu khắc của mình để tôn vinh Virginia và Liên Minh Miền Nam.
Tuy nhiên chúng ta phải làm gì với một người như Moses Ezekiel, người đã nói về chế độ nô lệ như sau: “Đó là một tệ nạn mà chúng tôi được thừa hưởng và mong muốn loại bỏ nó… cuộc đấu tranh của chúng tôi đơn giản chỉ là một điều lệ theo hiến pháp mà chúng tôi dựa vào…các quyền lợi của tiểu bang và đặc biệt là tự do thương mại và không có thuế quan.” Ông có chân thành hay không – nhiều người miền Nam vào thời điểm đó đưa ra cùng một dòng lý luận – hay ông coi chế độ nô lệ là lý do của chiến tranh
Bất kể là trường hợp nào, Moses Ezekiel không biết gì về tác động niềm tin của ông và hậu quả mà tương lai chúng mang đến là gì. Tuy nhiên tôi tự hỏi rằng: Công bằng mà nói, chúng ta có đang mù quáng với hiện thực của chính mình không, có quá chắc chắn về sự vượt trội đạo đức của chúng ta so với tổ tiên để xem xét và cân nhắc các sắc thái của lịch sử, cũng như dám xác định những sai lầm và thất bại của thời đại chúng ta đang sống?
Chú thích của dịch giả:
Thomas Jefferson : Vị tổ phụ khai quốc và là tổng thống thứ ba của đất nước Hoa Kỳ
Giải Michel Beer Prix de Rome [là một giải học bổng cho những sinh viên ngành nghệ thuật. Giải này được tạo ra năm 1663 ở Pháp dưới thời vua Louis XIV. Đây là một giải thưởng hàng năm cho những nghệ sĩ hứa hẹn tài năng (họa sĩ, nhà điêu khắc và kiến trúc sư) những người chứng tỏ tài năng của mình thông qua một cuộc thi sát hạch – theo Wikipedia
Royal Society of Palermo: Hiệp hội hoàng Gia Palermo.
