Trò chuyện cùng Nhạc trưởng Milen Nachev

“BẤT CỨ BẢN NHẠC NÀO MÀ TÔI CHỈ HUY NGAY LÚC NÀY ĐỀU LÀ TÁC PHẨM TÔI YÊU THÍCH,” NHẠC TRƯỞNG MILEN NACHEV CỦA DÀN NHẠC GIAO HƯỞNG SHENYUN CHO HAY

Sự nghiệp của nhạc trưởng Milen Nachev đã đưa ông từ những buổi học piano tại gia ở Bulgaria đến những buổi dẫn dắt của những giáo viên nổi tiếng nhất ở Nga thời đó, cho đến nước Mỹ và nhà hát Carnegie Hall. Và giờ đây tại New York này, cùng với Dàn nhạc Giao hưởng Shen Yun, ông đã tìm thấy một ngôi nhà mới, niềm đam mê mới và cả ý nghĩa sinh mệnh của mình.

Mùa thu này, ông sẽ tham gia chuyến lưu diễn lớn nhất của Dàn nhạc Giao hưởng Shen Yun, trải dài qua 18 thành phố, gồm cả những buổi ra mắt tại Nhật Bản và Đài Loan, cũng như trở lại nhà hát Carnegie Hall và Kennedy Center. Giữa mùa diễn tập bận rộn của dàn nhạc giao hưởng Shen Yun, chúng tôi đã có cuộc trò chuyện cởi mở nhất với vị nhạc trưởng này.

Hỏi: Ông Nachev, ông có thể kể cho chúng tôi về lần đầu tiên ông tiếp xúc với âm nhạc không?

Milen Nachev: Tôi nhớ rõ khoảnh khắc ấy. Đó là khi bà tôi đưa tôi đến buổi học piano đầu tiên. Và tôi tin rằng khoảnh khắc đầu tiên tiếp xúc với âm nhạc này đã mãi mãi thay đổi hoàn toàn cuộc đời tôi. Lúc đó tôi chỉ mới có 5 tuổi và rất yêu quý cô giáo dạy piano của mình. Cô đã trao cho tôi sự tự tin. Rồi một năm sau, tôi chơi một album nhạc trẻ em của Béla Bartók và cô gửi tôi đến một cuộc thi piano quốc gia, nơi tôi đạt giải trong hạng tuổi của mình lúc đó. Và cùng năm đó tôi đã có buổi công diễn đầu tiên với tư cách là một nghệ sĩ piano. Tất nhiên lúc đó là biểu diễn trước gia đình và bè bạn – nhưng đó là những khán giả thực sự, và mức độ nghiêm túc giống như buổi biểu diễn thật.

Hỏi: Thế ông quyết định đi theo con đường âm nhạc vào khi nào?

Milen Nachev: Vài năm sau, khi tôi lên 9 tuổi, tôi cảm thấy rất dễ chịu khi tự tập chỉ huy Bản Giao Hưởng Số 4 của Brahms tại nhà – tôi đã chỉ huy một trong những bản thu đĩa than lúc đó. Tôi chỉ huy dựa vào trí nhớ vì tôi chưa từng xem qua bản nhạc, nhưng sự tiếp xúc trực tiếp giữa bản nhạc ấy và các cử chỉ chỉ huy là một điều gì đó cực kỳ truyền cảm hứng cho tôi.

Ở trường nhạc, tôi học piano và chỉ huy hợp xướng. Tôi cực kỳ may mắn khi có những thầy cô giáo giỏi nhất vào thời đó – những người thầy không chỉ dạy tôi âm nhạc, mà còn là những tấm gương về cách sống và làm nhạc. Một trong số họ, giáo sư Vasil Arnaudov, có lẽ là một trong những người chỉ huy dàn hợp xướng nổi tiếng nhất của Bulgaria, là lý do chính khiến tôi tiếp tục học ở nhạc viện St. Petersburg, bởi vì ông đã làm tất cả mọi điều có thể để giới thiệu và gửi tôi đến đó.

Ở đó tôi có cơ hội học với một bậc thầy vĩ đại, giáo sư Ilya Musin – người đã dạy Yuri Temirkanov, Valery Gergiev và rất nhiều, rất nhiều các nhạc trưởng nổi tiếng khác. Đây là một giáo sư không chỉ dạy về kỹ thuật và phát triển những cảm nhận tự nhiên về cách giao tiếp với dàn nhạc thông qua cử chỉ, mà ông còn có khả năng dạy rất nhiều điều xung quanh chuyên môn chỉ huy dàn nhạc, để phát triển một nhân cách toàn diện và một người làm âm nhạc toàn diện cả trên phương diện lý thuyết lẫn thực hành. Mỗi ngày, ông dạy chúng tôi về cách mà chúng tôi nên giao tiếp với dàn nhạc, nên diễn tập ra sao, làm thế nào để nâng cao chất lượng dàn nhạc trong thời gian rất hạn chế, và khiến họ tin tưởng vào khả năng của chính họ. Ông không chỉ là thầy dạy chỉ huy mà còn là người cha thứ hai của tôi.

Hỏi: Với một nền tảng và học thức như vậy, cùng với kinh nghiệm hàng chục năm chỉ huy các dàn nhạc khác nhau, đối với ông yếu tố nào làm nên một nhạc trưởng xuất sắc?

Milen Nachev: Đối mặt với nhiều việc phức tạp. Bạn không những cần nắm rất vững nhạc lý mà còn phải có kiến thức sâu rộng về lịch sử âm nhạc và tính năng của tất cả các nhạc cụ trong dàn nhạc. Nhưng điều quan trọng nhất là bạn phải là một chuyên gia tâm lý. Chúng tôi không làm việc với các nhạc cụ – chúng tôi làm việc với những người chơi các nhạc cụ đó. Khi bạn nhận ra điểm chính yếu này thì toàn bộ thái độ của bạn sẽ thay đổi và mong muốn duy nhất của bạn lúc bấy giờ là nhận được sự cảm kích từ những nghệ sỹ ngồi trước bạn và để thấy trong mắt họ rằng hành vi của bạn trên bục chỉ huy là một nguồn cảm hứng cho họ, khiến họ hào hứng và biểu diễn hết mình trên sân khấu. Đó là điều mãn nguyện nhất mà một nhạc trưởng có thể nhận được. Và khi làm việc với dàn nhạc Shen Yun, tôi có những khoảnh khắc phi thường ấy. Tôi có thể trông thấy nguồn cảm hứng. Tôi có thể cảm thấy nó hiện hữu trong bầu không khí chung quanh chúng tôi.

Hỏi: Các nhạc công của Shen Yun tu luyện Pháp Luân Đại Pháp và chiểu theo các bài giảng của pháp môn này trong cuộc sống hàng ngày. Điều này liên quan đến âm nhạc mà ông đang tạo ra và biểu diễn như thế nào?

Milen Nachev: Sống trong một môi trường tu luyện giúp chúng tôi rất nhiều. Chúng tôi xem như sống cùng nhau, cùng nhau học, cùng nhau phát triển bản thân, cùng nhau thiền – và điều này tạo ra năng lượng tích cực xung quanh chúng tôi. Tôi không nghi ngờ một chút nào rằng năng lượng tích cực này giúp chúng tôi rất nhiều trên sân khấu.

Hỏi: Từ các cảm nhận của khán giả, có thể thấy dường như họ thường nói về việc họ cảm thấy kinh ngạc bởi năng lượng của âm nhạc trong buổi diễn.

Milen Nachev: Có câu nói thế này: “Khi ngôn ngữ bất lực thì âm nhạc lên tiếng”. Nếu tôi phải so sánh dàn nhạc Shen Yun với các dàn nhạc khác, thì tôi có thể nói rằng ở Shen Yun, chúng tôi không chỉ biểu diễn âm nhạc, chơi các nốt nhạc và giai điệu. Mà chúng tôi đi sâu vào ý nghĩa của âm nhạc, thậm chí vượt khỏi phương diện cảm xúc – hầu hết các dàn nhạc tập trung vào mặt cảm xúc, nhưng chúng tôi vượt xa hơn – để biểu đạt những nội hàm sâu hơn. Nó giống như là mật mã bí mật phía trong bản nhạc mà chúng tôi truyền tải đến khán giả. Khán giả không cần phải hiểu mật mã bí mật này, nhưng tác động và sự cộng hưởng là có ở đó.

Và như vậy, trong rất nhiều cảm nhận về các buổi biểu diễn của chúng tôi, bạn có thể thấy rằng khán giả nói rằng họ đã khóc nhưng họ không biết tại sao. Hoặc họ kể rằng họ cảm thấy thăng hoa, nhưng họ không biết tại sao. Tôi có thể nói rằng nguyên nhân chủ yếu là vì thông qua thiền định, phát triển và cải thiện bản thân, chúng tôi có thể giao tiếp với khán giả không chỉ ở tầng bề mặt của âm nhạc mà còn cả ở tầng nội hàm sâu hơn.

Hỏi: Ông đang làm việc với các nhạc công từ khắp nơi trên thế giới. Điều gì đã quy tụ họ với nhau?

Milen Nachev: Chúng tôi có các nhạc công đến từ Châu Úc, Châu Á, Châu Âu, Châu Mỹ và tất nhiên, họ đều là những nghệ sỹ hàng đầu và là các chuyên gia đẳng cấp. Rất thú vị khi làm việc với những người từ các quốc gia có truyền thống âm nhạc lớn như Đức, Ý hoặc Tây Ban Nha, nhưng sức mạnh của âm nhạc và môi trường tu luyện đã gắn kết chúng tôi lại với nhau và khiến chúng tôi cùng nỗ lực.

Các nhạc công ở đây thực sự làm việc cùng nhau tốt hơn bất kỳ dàn nhạc nào mà tôi từng thấy. Lý do chính là vì chúng tôi nhận thức được có một ý nghĩa sâu xa đằng sau những gì chúng tôi đang làm.

Tôi thực sự cảm thấy vô cùng vinh hạnh được tham gia Shen Yun. Đối với cá nhân tôi, nguyên lý của Pháp Luân Đại Pháp tương thích với nhân sinh quan của tôi và quan điểm của tôi như một con người và một nghệ sỹ. Từ quan điểm nghệ thuật, lý do tôi tự hào là vì những gì chúng tôi đang làm trong việc hồi sinh văn hóa truyền thống Trung Hoa – trong đó có cả âm nhạc – gần như là sự đảo ngược đối với Cách mạng Văn hóa những năm 1960 ở Trung Quốc. Hồi đó, không chỉ văn hóa truyền thống Trung Hoa bị phá hủy toàn bộ, mà rất nhiều nhà soạn nhạc cổ điển Tây phương, các thi sỹ, các tiểu thuyết gia, hay họa sỹ mà tôi yêu thích đều bị tiêu diệt – thực sự như thế, các tác phẩm của họ đã bị hủy hoại. Tôi gọi đây là tội ác chống lại loài người. Di sản nghệ thuật kế thừa qua nhiều thế kỷ của thế giới đã bị hủy hoại chỉ trong vài năm.

Hỏi: Được giáo dục từ truyền thống âm nhạc cổ điển Tây phương và xuất thân từ Đông Âu, làm sao ông diễn đạt các chủ đề mang âm hưởng Trung Hoa của Shen Yun?

Milen Nachev: Trước hết, chúng ta đều biết rằng âm nhạc là một ngôn ngữ quốc tế. Thứ hai, đây là một vấn đề khi diễn đạt bất cứ thể loại âm nhạc nào – tôi đã phải phát triển cảm thụ âm nhạc của mình trong rất nhiều, rất nhiều năm làm việc với các phong cách âm nhạc khác nhau, với các tác phẩm khác nhau được soạn bởi các nhà soạn nhạc khác nhau từ các quốc gia khác nhau, những người sống vào các thế kỷ khác nhau. Tất cả những điều này đã giúp cảm thụ âm nhạc của tôi phát triển.

Tôi cũng cố gắng làm quen với nền âm nhạc dân gian Trung Hoa để hiểu rõ hơn về tiềm lực và tính năng của các nhạc cụ Trung Quốc như đàn nhị hồ (erhu), tỳ bà (pipa), tỏa nột (suona), v.v… Và với ngôn ngữ phổ quát này, một khi cánh cửa ý thức của bạn mở ra thì bạn có thể dễ dàng tìm thấy nhịp điệu phù hợp, cách phát âm đúng lúc, cũng như ngắt câu đúng chỗ. Tất nhiên, tôi có bạn bè và các đồng nghiệp cùng làm việc với mình – chúng tôi thảo luận nhiều với các nhà soạn nhạc và các biên đạo múa – vì vậy tôi có thể học thêm từ họ cũng như trao đổi kiến thức của tôi. Đó là một quá trình hai chiều.

Hỏi: Ông có thể cho một ví dụ về quá trình này được không?

Milen Nachev: Hai ngày trước, chúng tôi tập một đoạn nhạc cho phần độc tấu của ba cây đàn nhị hồ trên nền dàn nhạc giao hưởng. Trong quá trình này, không cần nói một lời, mà chỉ thông qua quan sát ánh mắt của ba nghệ sỹ chơi đàn nhị hồ, tôi đã biết điều họ cần là gì – họ cần nhịp điệu thế nào, họ cần được hỗ trợ gì, chúng tôi có thể cùng nhau phát triển phân đoạn đó như thế nào – và cảm giác của tôi là họ cũng hiểu rõ ràng điều đó. Khi tôi muốn bắt đầu phân đoạn từ một điểm đến điểm đích, thì họ hoàn toàn hiểu ý tôi – mà không cần nói một lời.

Hỏi: Vậy đó là một phương thức giao tiếp vượt xa ngôn ngữ thông thường?

Milen Nachev: Tuyệt đối đúng. Đó là một cảnh giới giao tiếp khác hẳn.

Hỏi: Một số trong những khoảnh khắc giao tiếp đáng quý đó là gì?

Milen Nachev: Có rất nhiều khoảnh khắc mà tôi có thể gọi là đáng quý. Như điều chúng ta vừa nói, đó là một khoảnh khắc thông hiểu trọn vẹn giữa tôi và dàn nhạc. Sự trao đổi tâm lĩnh thần hội giữa chúng tôi là một thứ gì đó siêu việt ngôn ngữ thông thường. Sự cảm kích mà tôi nhận thấy từ ánh mắt của các nhà soạn nhạc sau khi chúng tôi biểu diễn tác phẩm của họ là một khoảnh khắc mãn nguyện khác. Nhưng tôi cảm thấy được đền đáp xứng đáng nhất, và cảm thấy biết ơn nhất, chính là định mệnh đã cho tôi cơ hội này để làm việc với một dàn nhạc đa quốc gia và có cơ hội chia sẻ với họ quan điểm của mình.

Hỏi: Ông nghĩ thế nào về ý nghĩa này của số phận?

Milen Nachev: Tôi cho rằng đó là cảm giác khi bạn tìm thấy nơi chốn riêng của mình, và khi bạn cảm thấy thoải mái và được trân trọng. Đó là cảm giác của tôi, rằng tôi đã tìm thấy nơi chốn của mình. Thậm chí khi nhìn lại – tất nhiên, tôi đã có cơ hội ở lại Châu Âu và dẫn dắt một trong số các dàn nhạc Châu Âu, đó không phải là một vấn đề – nhưng tôi muốn chứng thực bản thân mình trong một môi trường hoàn toàn khác. Khi tôi mới đến Hoa Kỳ, không có nhiều người biết về tôi, về những bản nhạc của tôi hay về kinh nghiệm trước đó của tôi. Vậy là tôi phải bắt đầu từ con số không và phải đợi nhiều năm để nhận được cơ hội này. Và khi tôi nhận ra rằng đây không chỉ là sự phát triển về chuyên môn mà đó là một sự hòa quyện ở tầng thâm sâu với tâm hồn tôi cũng như những gì tôi cảm nhận về thế giới, tôi nghĩ: “Ồ, mình đã tìm thấy nơi chốn của mình rồi. Điều còn lại bây giờ là làm sao để làm công việc của mình theo cách tốt nhất có thể.”

Hỏi: Kỳ lưu diễn tới đây, có tác phẩm đặc biệt nào mà ông mong muốn chia sẻ với khán giả không?

Milen Nachev: Đối với tôi, tất cả các bản nhạc trong chương trình lần này đều có liên quan đến những kỷ niệm khác nhau, bởi vì chúng tôi đã biểu diễn hầu hết những bản nhạc này với các đoàn vũ đạo của chúng tôi khắp thế giới. Mỗi bản nhạc đều đặc biệt thân thuộc với tôi – và không chỉ bởi vì tôi đã chỉ huy hơn 119 buổi biểu diễn đợt lưu diễn vừa rồi. Mọi người hỏi tôi: “Tác phẩm nào là tác phẩm ông yêu thích?” Bất cứ bản nhạc nào mà tôi chỉ huy ngay lúc này đều là tác phẩm tôi yêu thích. Những bản nhạc mà tôi sẽ chỉ huy năm sau cũng sẽ là tác phẩm yêu thích của tôi. Vì vậy, đây là một loại quan hệ rất đặc biệt.

Hỏi: Khi mọi người đến thưởng thức Dàn nhạc Giao hưởng Shen Yun biểu diễn, theo ông điều gì sẽ để lại ấn tượng cho họ mạnh nhất?

Milen Nachev: Tôi thực sự tin rằng họ sẽ ngạc nhiên bởi thanh âm phát ra từ sân khấu. Những âm thanh này là độc nhất bởi vì đó là sự kết hợp của nhạc cụ Tây phương và Đông phương. Chúng tôi đã rất nỗ lực để làm nên một dàn nhạc tốt nhất có thể, công việc chúng tôi đang làm thực sự rất khó, nhưng chúng tôi làm điều đó vì đẳng cấp của dàn nhạc. Đồng thời, chúng tôi cũng đặt rất nhiều công phu để cân bằng các nhóm nhạc cụ khác nhau. Chúng tôi luôn mong muốn phần giai điệu được thể hiện cực kỳ trong. Đồng thời, chúng tôi cũng muốn tất cả các chi tiết trong bản nhạc thật trong và rõ, mang tới những màu sắc khác nhau đằng sau giai điệu của tác phẩm. Vậy là chúng tôi phải nỗ lực ở rất nhiều phương diện. Nếu bạn xem qua bản tổng phổ của nhạc trưởng, không chỉ theo hướng dọc – như là hòa âm, cân bằng, phối khí – mà cả hướng ngang, thì sẽ thấy chúng tôi đang vận dụng tất cả các phương cách khác nhau để làm cho âm nhạc trở nên ấn tượng hơn, để tạo ra một tác động nghiêm túc cho khán giả. Chúng tôi muốn cống hiến cho khán giả không chỉ là xúc cảm bề mặt mà còn là trải nghiệm khám phá một thế giới hoàn toàn khác phía sau âm nhạc của Shen Yun.

Mai Hoa biên dịch