Arete: Thực hành sự xuất sắc
Trong phần thử nghiệm của chương trình truyền hình “Joan của Arcadia”, một người đàn ông trẻ tự xưng là Chúa tới tiếp cận cô bé tuổi teen Joan Girardi (do Amber Tamblyne đóng). Khi anh ta thuyết phục Joan rằng anh ta thực sự là Đấng Toàn Năng – anh ta biết mọi thứ về Joan, biết cả những lời hứa riêng tư mà Joan đã hứa với Chúa nếu Ngài để anh trai của cô sống sau vụ tai nạn ô tô – hai người đi bộ cùng nhau, và Joan buột miệng nói rằng, “Anh biết đấy, tôi không theo tôn giáo nào cả.”
“Đây không phải là vấn đề tôn giáo, Joan. Mà là vấn để thoả mãn tâm linh của chính mình.”
“Ồ… Ồ, rõ ràng tôi chưa làm điều này.”
“Chính xác.”
Tôi đã trải qua những năm học cấp hai tại Học viện quân sự Staunton, giờ nó đã không còn nữa. Năm 1963, thầy giáo dạy toán của chúng tôi – Thiếu uý B, trước đó là một người tị nạn tới từ Cuba. Có lần, vì vi phạm kỷ luật nên người bạn tên Charlie của tôi bị phạt phải quét lớp trong khi chúng tôi thì học bài. Chắc hẳn vì đã nói gì đó với Thiếu uý B, nên ông đã ném giẻ lau bảng vào đầu Charlie nhưng may là nó không trúng. Thiếu uý B quát lên: “Anh là người có chỉ số IQ cao nhất lớp này, và giờ thì anh xếp hạng bét nhất lớp.”
Thoả mãn tâm linh. Tìm thấy được tiềm năng của chính mình. Nỗ lực cho sự xuất sắc. Giống như Joan, Charlie đã không làm được điều này.
Sự xuất sắc và nghệ thuật
Người Hy Lạp cổ đại đã có một từ để mô tả tư tưởng này: arete (đọc là ah-reh-TAY). Đối với người Hy Lạp, arete là từ vựng rất có nội hàm, nó có nghĩa là sự xuất sắc trong nhiều lĩnh vực từ đạo đức phẩm hạnh cho đến việc khai phá ra tiềm năng thiên bẩm.
Những nghệ thuật gia vĩ đại ngày xưa như Michelangelo, Da Vinci, Caravaggio, Vermeer, và rất nhiều người khác đã theo đuổi arete trong công việc của họ. Cho dù có thất bại trong các khía cạnh cá nhân khác, họ đòi hỏi sự xuất sắc từ chính mình trong các tác phẩm của họ và trong công cuộc tìm kiếm vẻ đẹp và chân lý trong nghệ thuật.
Điều tương tự cũng đúng với các nhà văn, nhà thơ, nhà soạn kịch có các tác phẩm vẫn được tôn vinh sau hàng trăm năm. Homer, Virgil, Shakespeare, Jane Austen, Emily Dickinson, Mark Twain, Oscar WIlde, Leo Tolstoy và rất nhiều người khác; cho dù họ có biết về arete hay không, thì họ cũng đã tự thực hành nó trong các tác phẩm của mình.
Việc làm nghệ thuật tự nó đã mang trong mình arete. Các tác phẩm nghệ thuật trên trần nhà nguyện Sistine, bức “The Angelus” của Jean – Francois Millet, “The Canterbury Tales” của Chaucer, và “The Magic Mountain” của Thomas Mann tất cả đều mang trong mình tinh thần của arete bởi bằng kỹ năng và trí tuệ đỉnh cao đã được họ truyền tải vào trong tác phẩm.
Thực hành sự xuất sắc mỗi ngày
Tất nhiên chúng ta có thể thấy những người nỗ lực thực hành arete ở trong bất kỳ lĩnh vực nào. Các đầu bếp tại Baked, một quán cà phê và công ty bánh ngọt ở Asheville, Bắc Carolina, sản xuất những chiếc bánh với những hương vị khiến người ta say mê; một ông bố trẻ mà tôi biết ở Front Royal, người đã thành lập Enable, một công ty thiết kế website mà tôi biết anh ấy dành cả trái tim và tâm hồn trong công việc của mình; một người thợ địa phương đã làm ra những chiếc bàn và giá sách mà sự công phu và tâm huyết của anh đã tỏa sáng trong từng sản phẩm.
Chúng ta có thể thực hành arete với những việc nhỏ bé nhất: một khu vườn được chăm sóc cẩn thận, quần áo chúng ta chọn mặc ở nơi công cộng, và thậm chí là cả trong buổi tiệc nướng với bạn bè.
Để đưa arete vào trong cuộc sống, và khao khát sự xuất sắc trong công việc mà chúng ta làm hay trong cả việc tu dưỡng đạo đức, thì thực sự dễ dàng hơn chúng ta tưởng tượng rất nhiều. Dưới đây là một số gợi ý hữu ích mà tôi đã chiêm nghiệm từ những người đã nỗ lực để trở nên xuất sắc.
Trước tiên, cần lưu ý vấn đề sau
Dù theo đuổi sự xuất sắc là điều tốt đẹp và cao quý, chúng ta cũng tránh trở thành nô lệ cho chủ nghĩa hoàn hảo. Chúng ta phải nỗ lực hết mình, nhưng nếu chúng ta nhắm đến sự hoàn hảo trong mọi nhiệm vụ và trong mọi cuộc tiếp xúc với người khác, chúng ta sẽ sớm thất vọng. Chúng ta nên đặt mục tiêu cao, nhưng chúng ta phải nhận ra rằng trên thế giới này “hoàn hảo” là điều hiếm khi đạt được.
Ví dụ: Cứ vài ngày tôi lại dọn dẹp nhà bếp, cọ rửa chén bát, cọ rửa bồn rửa mặt, và lau khô sàn nhà. Và nhà bếp sáng loáng. Nhưng vào đến hôm sau, thư, sách và khăn giấy đã đi lạc sang chiếc bàn, bồn rửa chứa đầy bát đĩa bẩn, và bụi ở trên sàn nhà đã xuất hiện. Tôi là người cầu toàn, tôi sẽ luôn cố gắng để giữ cho chiếc bếp sạch sẽ, nhưng những nỗ lực đó sẽ khiến tôi mất thời gian để làm các công việc khác, ví như viết bài này chẳng hạn.
Và tiếp theo là một vài gợi ý tích cực.
Đừng vội vàng!
Trong thế giới phát triển chóng mặt như ngày nay, chúng ta thường xuyên bận rộn hết việc này tới việc khác, và chúng ta hoàn thành bổn phận của mình một cách qua quýt. Thay vì như vậy chúng ta nên học theo phương châm của vị Hoàng đế La Mã Augustus “Festina lente”- có nghĩa là “Đừng vội!”. Nói cách khác, chúng ta sẽ vẫn tiếp tục tiến về phía trước, nhưng chúng ta hãy toàn tâm toàn ý vào công việc đang làm.
Sự xuất sắc đến cùng thời gian và sự cần mẫn. Festina lente.
Hãy tự hào và vui vẻ
Bằng cách tự hào về những điều chúng ta làm, chúng ta đang bồi đắp tích trữ arete trong trường không gian của chúng ta. Khi cắt xong đám cỏ ở nhà của con gái tôi, tôi sẽ thưởng cho mình một ly cà phê vào buổi sáng và một ly vang trắng vào buổi tối, ngồi ở trước hiên và say sưa ngắm nhìn bãi cỏ được cắt xén gọn gàng.
Niềm hạnh phúc này là sản phẩm phụ được sinh ra khi một công việc được hoàn thành tốt, một phần thưởng cho việc đã cố gắng làm hết mình. Tôi lấy một ví dụ khác: Một người phụ nữ trong thị trấn tôi ở rất có tiếng trong cộng đồng bởi những bữa ăn trưa tuyệt vời của cô ngay cả khi cô đang ở thời kỳ khủng hoảng của cuộc đời: bệnh tật, mất đi người thân yêu, lại mới sinh con. Nhưng cô vẫn làm ra những món ăn tuyệt vời thể hiện được sự chăm chút của cô dành cho chúng, thậm chí cả trong việc gói ghém cẩn thận món thịt hầm hoặc bánh cùng với những dòng ghi chú truyền tải những thông điệp yêu thương mà cô viết, và tôi chắc chắn nó mang đến cho cô niềm hạnh phúc và hài lòng.
Quan tâm chân thành
Arete có thể làm sâu sắc thêm các mối quan hệ cá nhân của chúng ta. Nhiều năm trước, trong một đám cưới ở Long Island, tôi đã thấy một thanh niên trạc tuổi 20 đứng ở bên lề đường, mở cửa xe và chào đón khách tới dự đám cưới, hỗ trợ những người cao tuổi hoặc người khuyết tật vào dự hội. Tôi đã bị ấn tượng rất sâu sắc bởi tôi thấy được sự chân thành của anh khi anh nói chuyện với người dự đám cưới, sự dịu dàng của anh đối với những người khuyết tật. Người thanh niên trẻ này trong khoảnh khắc đó, trở thành một hình mẫu lý tưởng của một quý ông thực thụ và những vị khách mời cũng đã rất cảm kích.
Đó chính là arete trong thực tiễn.
Thực hành arete cũng ứng dụng trong việc tu dưỡng đạo đức và phẩm hạnh. Ví dụ trong tác phẩm “Odyssey”. Homer đã mô tả nàng Penelope của Odysseus là một người vợ rất mẫu mực, từ chối tất cả các lời cầu hôn và chung thuỷ với người chồng mặc dù anh đã bắt vô âm tín từ rất lâu. Cũng như Penelope, chúng ta cũng có thể tu dưỡng để có tiêu chuẩn đạo đức cao, cố gắng tuân theo một quy tắc đạo đức không những giữ gìn mà còn nâng tầm chúng ta lên cao hơn.
Mỗi người đều có một bộ quy tắc ứng xử
Trong bài viết “Điện ảnh làm nên một người đàn ông: Cẩm nang Hollywood về cuộc sống, tình yêu và niềm tin cho những chàng trai trẻ,” tôi đã viết thế này:
“Con người sống bởi một quy tắc”.
“Họ có thể thiếu kỹ năng để diễn tả rõ ràng quy tắc đó là gì. Họ có thể không nhận thức được rằng họ sống bởi một quy tắc.”
“Nhưng tất cả con người thực thụ đều sống theo quy tắc.”
“Quy tắc này là một bộ nguyên tắc, thường rất đơn giản, được tạo thành bởi sự kết hợp từ bản tính tự nhiên, giáo dục và kinh nghiệm. Quy tắc của một người là một bộ luật lệ mà anh ta sẽ không thể phá vỡ nếu không có điều gì đó tác động đến tâm linh của anh ta. Đó là Mười Giới Luật của anh ấy, là quy tắc ước thúc bản thân, là những điều thiêng liêng quý giá, chân thực và tốt đẹp được anh ta tôn thờ đặt ở vị trí cao nhất trong tâm trí mình.”
Lúc đó tôi không nhận ra mình đang mô tả arete, nhưng đúng là vậy.
Chúng ta thường theo đuổi sự hoàn hảo – Tôi chắc mình đã hôn cái vỉa hè vài lần – nhưng kết quả của một cuộc đua không phải là vấn đề. Điều quan trọng là chúng ta khao khát làm việc hết sức mình, mong muốn sự cải thiện (dù nhỏ), để khám phá ra ta là ai, và chúng ta có thể tặng món quà gì cho thế giới này.
Đôi lời về tác giả:
Jeff Minick có bốn người con và có rất nhiều cháu. Trong 20 năm, ông dạy lịch sử, văn học và tiếng Latin cho các khoá học theo chương trình học tại nhà ở Asheville, N.C. Giờ ông đang sống và viết ở Front Royal, Va. Bạn có thể theo dõi các bài viết của ông tại blog JeffMinick.com.
Tác giả: Jeff Minick
