PHÂN TÍCH: Kinh tế Trung Quốc đối mặt với thách thức lớn nhất trong nhiều thập niên
Theo các chuyên gia, nền kinh tế Trung Quốc đang đối mặt với thách thức lớn nhất trong nhiều thập niên, và chính quyền đang dần cạn kiệt các công cụ trong hộp công cụ của họ để giải quyết các vấn đề.
Dữ liệu kinh tế vĩ mô mới nhất của nước này cho thấy một nền kinh tế đang trên bờ vực giảm phát.
Chỉ số giá tiêu dùng tháng Sáu không đổi so với cùng thời kỳ năm ngoái và giảm 0.2% so với tháng Năm. Chỉ số giá nhà sản xuất, vốn phản ánh chi phí bán buôn, đã giảm 5.4% so với tháng 06/2022, cho thấy một mức giảm lớn hơn mức 4.6% của tháng Năm.
Dữ liệu thương mại tháng Sáu tiếp tục cho thấy xu hướng giảm. Giá trị tính theo USD của hàng xuất cảng Trung Quốc giảm hơn 12% so với cùng thời kỳ năm ngoái, một mức giảm lớn hơn so với mức 7.5% của tháng Năm. Nhập cảng của nước này cũng giảm gần 7% kể từ tháng 06/2022, so với mức 4.5% trong tháng Năm.
Ông Gary Jefferson, một giáo sư kinh tế tại Đại học Brandeis và là một chuyên gia về kinh tế Trung Quốc, cho biết những khó khăn mà nền kinh tế lớn thứ hai thế giới phải đối mặt có nhiều khía cạnh, bao gồm nợ nần chồng chất trong lĩnh vực nhà đất và trong các chính quyền địa phương, lợi tức đầu tư suy yếu, niềm tin của các gia đình thấp, và căng thẳng địa chính trị với Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu.
Và đó là kết quả từ các chính sách của chính quyền cộng sản này trong 30 đến 40 năm qua, ông nói.
Trong khi nhiều người nói rằng những gián đoạn lớn do đại dịch gây ra và các chính sách zero COVID của chính quyền này là nguồn gốc của những tai ương hiện tại của Trung Quốc, thì ông Jefferson tin rằng các vấn đề về cấu trúc có thể là nguyên nhân.
Ông Jefferson nói với The Epoch Times: “Bằng chứng về bản chất mang tính hệ thống của vấn đề là, dường như sự suy giảm niềm tin kinh tế và niềm tin xã hội đang gia cường lẫn nhau.”
“Thái độ do dự đối với việc tìm bạn đời, kết hôn và sinh con có thể một phần là nguyên do dẫn đến cũng như làm tăng thêm suy thoái kinh tế. Việc có ít gia đình hơn báo hiệu sự sụt giảm nhu cầu đối với các công trình nhà ở lớn hơn hoặc cao cấp hơn, càng góp phần vào sự yếu kém trong lĩnh vực nhà đất, dẫn đến nhu cầu thuê đất và doanh thu của chính quyền địa phương thấp hơn.”
Trung Quốc đang gặp khó khăn với tỷ lệ sinh ngày càng giảm mặc dù chính quyền này đã bỏ chính sách một con vào năm 2016, và cho phép các gia đình có tới ba con trong những năm gần đây. Nhiều cặp vợ chồng đã từ chối sinh thêm con với lý do chi phí liên quan cao.
‘Khó khăn lớn nhất’ kể từ năm 1989
“Chính phủ thực sự đang gặp khó khăn lớn nhất, ít nhất là kể từ ngày 04/06/1989,” ông nói thêm, đề cập đến vụ thảm sát các sinh viên Trung Quốc yêu cầu cải cách dân chủ ở Thiên An Môn và kết quả là sự cô lập quốc tế. Sau đó, tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc phải mất ba năm để trở lại đúng quỹ đạo.
Ông Jefferson nêu lên rằng trong khi chuyến công du phía Nam của lãnh đạo cộng sản Trung Quốc đương thời Đặng Tiểu Bình vào năm 1992 đã giúp khơi dậy tăng trưởng kinh tế, thì Trung Quốc hiện không ở trong tình trạng tương tự sau khi đã phát triển đáng kể kể từ đó.
Với hàng chục năm tiết kiệm của các gia đình và doanh nghiệp Trung Quốc và các cơ hội đầu tư dồi dào, khả năng phục hồi kinh tế khó có thể dễ dàng xảy ra, ông nói, đồng thời cho biết thêm rằng chính quyền đang cạn kiệt công cụ trong hộp công cụ của họ để sửa chữa nền kinh tế.
Để đối phó với cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, chính quyền Trung Quốc đã ra mắt một gói kích thích kinh tế khổng lồ — 4 ngàn tỷ nhân dân tệ (586 tỷ USD vào thời điểm đó) — làm tăng đáng kể chi tiêu của chính phủ cho cơ sở hạ tầng, và kéo theo nợ trong lĩnh vực nhà đất và chính quyền địa phương cũng tăng lên.
Ông Jefferson cho biết ngày nay, lợi tức đầu tư vào vốn vật chất và con người thấp so với 10 năm trước do khối lượng đầu tư cơ sở hạ tầng khổng lồ đã được thực hiện, và sự gia tăng tuyển sinh giáo dục đại học mà Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) khởi xướng hồi năm 1999. Tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên Trung Quốc là hơn 20% trong tháng Năm và tháng Sáu, một phần là do lượng sinh viên tốt nghiệp đại học dư cung đã tăng từ 1 triệu lên 10 triệu trong hai thập niên.
Theo quan điểm của ông, một gói kích thích sẽ đòi hỏi nguồn tài trợ khổng lồ từ chính quyền trung ương và địa phương, điều đó có nghĩa là nợ sẽ tích lũy nhiều hơn — và như thế là rất có vấn đề. Và khi người dân có nhiều tiền hơn, họ có thể chọn gửi ngân hàng hoặc sử dụng tiền đó để trả nợ. Do đó, việc đưa thêm tiền vào tay người dân có thể không kích thích chi tiêu, ông nói thêm.
Vị giáo sư này đưa ra một ví dụ tương tự về một chiếc xe hơi đang chạy hết tốc lực dọc theo một ngọn đồi và đột nhiên gặp phải một vách đá. Ông nói: “Thường thì khi điều này xảy ra, có một vách đá cách đó có thể 50 hoặc 100 feet mà chiếc xe có thể đáp xuống bên kia rồi sau đó lại tiếp tục hành trình của nó.”
Nhưng trong hoàn cảnh hiện tại, “hơn bất kỳ tình huống nào khác trong 40 năm qua, khoảng cách đến phía bên kia của vách đá lớn hơn đáng kể so với trước đây, khiến việc hạ cánh an toàn trở nên khó khăn hơn.”
Theo ông Jefferson, điểm khác biệt chính giữa nền kinh tế Trung Quốc và phương Tây là các chính phủ phương Tây có tính hợp pháp về thủ tục từ các cuộc bầu cử và quy trình lập pháp, nhưng tính hợp pháp của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) hoàn toàn phụ thuộc vào hiệu quả kinh tế của đảng này. Vì thế cho nên “Đảng rất, rất khó có thể thoát khỏi một cuộc suy thoái hoặc chấp nhận một cuộc suy thoái,” ông nói thêm.
“Đó là một tình huống khá khó khăn, lúng túng cho giới lãnh đạo.”
‘Giờ tôi không thấy có hy vọng’
Anh Mike, 27 tuổi, làm việc tại một nhà máy phụ gia polymer ở một thành phố thuộc tỉnh Chiết Giang, miền đông Trung Quốc, một trong những trung tâm khu vực tư nhân của nước này. Anh Mike nói chuyện với The Epoch Times bằng bí danh vì sợ bị ĐCSTQ trả thù.
Anh tốt nghiệp đại học năm 2017 với chuyên ngành kỹ thuật không gian ngầm đô thị. Tháng 07/2020, sau khi hết hợp đồng hai năm với một dự án tàu điện ngầm ở tỉnh Hồ Nam, miền nam Trung Quốc, anh chuyển đến thành phố hiện tại để làm việc cho nhà máy vừa mới khai trương. Nhà máy này chuyên sản xuất các sản phẩm chất lượng cao hơn phù hợp với thị trường ngoại quốc.
Anh cho biết vào tháng 05/2022, một công ty lớn ở Tây Âu đã không gia hạn đơn đặt hàng hằng năm trị giá 15,000 pound (khoảng 6,804 kg) sản phẩm do căng thẳng địa chính trị giữa Trung Quốc và châu Âu. Kể từ đó, nhà máy này đã không thể bảo đảm bất kỳ đơn đặt hàng thay thế nào để bù đắp cho sự thiếu hụt này. Hiện nhà máy đã ngừng sản xuất và đang bán hàng tồn kho.
Anh cho biết doanh nghiệp này đang tìm cách điều chỉnh dòng sản phẩm để phục vụ thị trường trong nước, nhưng “việc bảo đảm có được đơn hàng sẽ rất khó” do nhu cầu thấp.
Nhà máy nhỏ của anh Mike không đơn độc. Theo anh, một nhà máy sản xuất phụ tùng xe hơi ở gần đó đã cắt giảm 3,000 công nhân hoặc 30% lực lượng lao động. Ngoài ra, anh cho biết công nhân tại nhà máy đó không còn cơ hội làm thêm giờ, một nguồn chính để họ kiếm được trên mức lương tối thiểu để trang trải cuộc sống.
Khi ban đầu anh Mike chuyển đến Chiết Giang, anh đã nghĩ cuộc đời mình đã có hướng đi sau này. Vì vậy, anh đã mua một căn hộ trong thành phố vào tháng 10/2020. Tuy nhiên, anh cho biết kinh tế suy thoái và phong tỏa kéo dài 3 năm do đại dịch đã khiến nhiều người rỗng túi.
“Giờ tôi không thấy có hy vọng,” anh nói với The Epoch Times. “Ai cũng đều đang đối phó với nhiều căng thẳng trong cuộc sống.”
Là một quản lý nhà máy, anh Mike kiếm được khoảng 9,000 nhân dân tệ mỗi tháng, tương đương 1,260 USD. Khoản thế chấp nhà của anh là 6,000 nhân dân tệ, tương đương 2/3 thu nhập hàng tháng của anh. Sau khi chi trả cho tất cả các nhu yếu phẩm, anh cho biết mình hầu như không tiết kiệm được gì. Và anh vẫn cần tiết kiệm để mua một chiếc xe hơi. Mặc dù bạn gái của anh, không giống như nhiều phụ nữ Trung Quốc, không yêu cầu anh Mike phải có xe hơi và căn hộ để kết hôn, nhưng anh xem đó như là “nghĩa vụ của một người đàn ông” để đạt được những điều đó trước khi kết hôn.
Anh Mike hy vọng có một số tiền tiết kiệm để chăm sóc cha mẹ, ít nhất là để trang trải chi phí y tế khi họ già đi. Anh muốn có một đứa con nhưng thà đợi cho đến khi anh có đủ khả năng tài chính để chu cấp cho đứa bé một cuộc sống tốt đẹp. Về việc có nhiều hơn một đứa con khi chính sách một con đã kết thúc, anh Mike đã nói “không” mà không chút do dự. “Tôi sẽ không đủ khả năng chi trả cho việc đó!”
Khi được hỏi về các bản tin trên truyền thông nhà nước Trung Quốc nói rằng nền kinh tế đã và đang dần phục hồi, anh Mike trả lời: “Đó là tuyên truyền! Tin tức hoàn toàn trái ngược với cảm giác trong người dân chúng tôi.”
“Theo như cuộc sống của tôi, thì tôi đang ở trong thời kỳ khủng hoảng kinh tế,” anh nói thêm.
Một lần nữa dỗ dành khu vực tư nhân
Gần đây, các lãnh đạo ĐCSTQ đã đang gặp gỡ các lãnh đạo doanh nghiệp, đặc biệt là các công ty công nghệ cao, báo hiệu sự kết thúc ba năm đàn áp đối với các ngành công nghiệp tư nhân.
Ông Antonio Graceffo, một nhà phân tích về kinh tế Trung Quốc và là cộng tác viên của The Epoch Times, cho biết từ lâu đã có mối quan hệ yêu-ghét giữa ĐCSTQ và khu vực tư nhân.
“Rõ ràng, đã là người cộng sản thì phải ghét tư nhân. Tuy nhiên, Trung Quốc muốn tăng trưởng kinh tế, và họ nhận ra rằng khu vực tư nhân chịu trách nhiệm cho phần lớn tăng trưởng kinh tế,” ông nói với The Epoch Times. “Và họ đủ thông minh để nhận ra điều đó, nên họ không muốn giết con ngỗng đẻ trứng vàng.”
Theo ông Jefferson, ĐCSTQ chưa bao giờ thoát khỏi tư duy “con chim trong lồng”, và tư duy đó vẫn tồn tại ở lãnh đạo đương nhiệm Tập Cận Bình.
Ông Trần Vân (Chen Yun), người ngồi cạnh ông Đặng Tiểu Bình với tư cách là một trong những lãnh đạo có ảnh hưởng nhất của ĐCSTQ trong việc thúc đẩy các chính sách “mở cửa” kinh tế trong những năm 1980, nói rằng theo cải cách, thì khu vực tư nhân nên hoạt động như một “con chim trong lồng.” Sự tự do của nền kinh tế thị trường bị hạn chế bởi kích thước của cái lồng thể hiện qua kế hoạch hóa tập trung.
Đối với anh Mike, thì anh không tin tưởng những cuộc họp đó vì một lý do hơi khác. Anh cho biết nếu các phiên họp đó do ông Tập, người mà anh gọi là “hoàng đế”, chủ trì, thì anh có thể đã có một chút hy vọng.
Nhưng nếu không phải, thì bất kỳ quyết định nào cũng có thể bị ông Tập bác bỏ bất cứ lúc nào, và hệ thống xã hội Trung Quốc xác định rằng chính trị phải đi trước kinh tế. Đối với anh, ĐCSTQ ưu tiên chi tiêu của chính quyền để duy trì sự ổn định hoặc sự cầm quyền của Đảng, và bất kỳ biện pháp kích thích nào cũng sẽ dẫn đến rất ít tiền đến tay người dân vì giới tinh hoa có mối quan hệ ở trên cao nhất sẽ là những người hưởng lợi chính.
Anh cho biết ngày càng nhiều người như anh bắt đầu thắc mắc về bản chất mang tính cấu trúc của các vấn đề kinh tế của Trung Quốc.
Anh cho biết một năm trước, hầu hết mọi người vẫn đổ lỗi cho Hoa Kỳ về các vấn đề kinh tế của họ và lặp lại tuyên truyền của ĐCSTQ như “Đế quốc Mỹ không bao giờ từ bỏ mong muốn nhìn thấy chúng ta chết.” Nhưng giờ đây, nhiều người hơn đang phàn nàn về các vấn đề cơ cấu bên trong xã hội Trung Quốc, chẳng hạn như nạn tham nhũng của các quan chức ĐCSTQ.
Nhìn về tương lai
ĐCSTQ vẫn chưa đưa ra bất kỳ biện pháp kích thích quy mô lớn nào. Hồi tháng Sáu, họ đã cắt giảm lãi suất cho vay và gần đây đã gia hạn khoản vay nhà đất cho các nhà phát triển để bảo đảm tiến độ giao những căn nhà đang được xây dựng. Tuần trước (10-16/07), Ủy ban Điều tiết Chứng khoán Trung Quốc đã cắt giảm phí quản lý quỹ tương hỗ để thu hút sự tham gia của nhà đầu tư.
Ngoài ra, đầu tuần 10-16/07, một quỹ phòng hộ của Singapore đã đệ đơn kiến nghị ở Hồng Kông để buộc nhà phát triển Kaisa đã phá sản phải thanh toán nợ nần. Đơn kiện này là trường hợp đầu tiên dựa trên khoản nợ chưa thanh toán ở đại lục, báo hiệu sự thiếu kiên nhẫn và niềm tin thấp của các chủ nợ đối với việc tái cấu trúc lĩnh vực nhà đất của Trung Quốc. Trước đây, những kiến nghị như vậy chỉ liên quan đến nợ ngoại quốc. Hồi tháng Tư, Evergrande, nhà phát triển nhà đất mắc nợ nhiều nhất thế giới, đã đạt được thỏa thuận tái cơ cấu với các chủ nợ lớn, thỏa thuận đó bao gồm cả việc cho phép những người giữ phiếu nợ tiếp cận các tài sản ở ngoại quốc được niêm yết ở Hồng Kông của công ty này.
Hôm 06/07, Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường tuyên bố sẽ đưa ra kịp thời “các biện pháp chính sách có mục tiêu và phối hợp” để giải quyết các thách thức kinh tế hiện nay.
Ông Graceffo cho biết ĐCSTQ có thể sẽ cho ra một gói kích thích để hoàn thành các dự án xây dựng còn dang dở. Tuy nhiên, ông nói thêm rằng điều đó sẽ không thực sự làm tăng nhu cầu, nói rằng nó sẽ giúp tăng việc làm tạm thời. Một số tiền lương của những công việc đó có thể được dùng để tiêu dùng, nhưng các tòa nhà chung cư hoặc văn phòng sẽ vẫn trống trong thời gian dài.
Ông Jefferson nói rằng là một quốc gia đang phát triển, Trung Quốc sẽ cần lạm phát 3 hoặc 4% để thích ứng với những thay đổi cơ cấu kinh tế mà tạo ra những lĩnh vực mới với giá cả tăng cao khi dòng tiền chảy ra khỏi những lĩnh vực đang suy yếu. “Khi quý vị có sự ổn định về giá trên toàn diện, thì đó cũng là bằng chứng cho thấy quý vị đang không thực sự nhận được những lĩnh vực sẽ thúc đẩy sự tăng trưởng mới trong nền kinh tế.”
Theo quan điểm của ông Graceffo, nền kinh tế Trung Quốc sẽ trở nên tệ hại hơn trong thời gian tới. Và trong dài hạn, ông dự đoán rằng Trung Quốc có thể lại không đạt được tốc độ tăng trưởng trên 5% trừ phi có điều gì đó bất thường xảy ra. Tăng trưởng GDP năm phần trăm là mục tiêu của Trung Quốc trong năm nay.
