10 nguyên nhân gây táo bón và 7 thói quen ăn uống để phòng tránh

Amber Yang
Alice Zhu

Theo Trung y, thời tiết lạnh, khô có thể là một yếu tố dẫn đến táo bón. Ngoài việc gây bất tiện cho sinh hoạt hàng ngày, táo bón cũng có thể dẫn đến nhiều loại bệnh khác nhau.

Ông Đặng Chính Lương, viện trưởng bệnh viện Tế Đức và bệnh viện Chính Lương ở Đài Bắc, Đài Loan, đã giải thích nhiều nguyên nhân gây táo bón và giới thiệu các phương pháp trị liệu bằng thực phẩm và xoa bóp huyệt vị để kích thích nhu động ruột khỏe mạnh.

Ông Đặng nói rằng theo định nghĩa y học, đi tiêu ít hơn 3 lần/tuần được xem là táo bón. Táo bón có thể gây ảnh hưởng đáng kể đối với sức khỏe của một người.

Tình trạng táo bón kéo dài dẫn đến sự tích tụ chất độc trong ruột và các chất gây ung thư dư thừa có thể được cơ thể hấp thụ. Ngoài ra, táo bón kinh niên còn làm tăng nguy cơ bị nhiều bệnh lý khác, chẳng hạn như mụn trứng cá, trầm cảm, và bệnh tim, v.v.

Người bị táo bón cũng dễ bị bệnh trĩ, nứt hậu môn, tiểu không tự chủ do căng thẳng, túi thừa và các bệnh khác. Túi thừa là tình trạng một mô phình ra trên thành ruột. Nếu phân rơi vào túi thừa, có thể gây viêm túi thừa, dẫn đến nhiễm trùng huyết – một căn bệnh đe dọa đến tính mạng.

Một số người lo lắng khi không đi cầu trong một hoặc hai ngày. Ông Đặng cho biết khi tuổi càng cao, nhu động ruột và và khả năng hấp thụ của dạ dày và ruột yếu đi, dẫn đến khó tiêu. Ông khuyên mọi người nên thoải mái khi cố gắng đi tiêu và nói rằng không cần dùng thuốc khi chỉ không đi cầu trong một hoặc hai ngày. Nếu bị phụ thuộc vào các loại thuốc hoặc thuốc nhuận tràng, có thể dẫn đến các phản ứng quá mức, chẳng hạn như tiêu chảy và táo bón luân phiên.

Nguyên nhân chính của táo bón

Ông Đặng cho biết nguyên nhân chính của táo bón là nhu động ruột chậm. Ruột non hấp thụ chất dinh dưỡng và ruột già hấp thụ nước. Khi nhu động ruột quá chậm và thức ăn ở trong ruột già quá lâu, phân sẽ trở nên khô, cứng, và khó đào thải.

Ngoài ra, khi ruột già hấp thụ nước quá nhanh có thể dẫn đến táo bón.

Táo bón cũng có liên quan mật thiết với chức năng của hệ thần kinh ngoại biên. Tốc độ nhu động ruột có liên quan đến hệ thần kinh giao cảm và đối giao cảm. Hệ thần kinh giao cảm làm cho nhu động ruột chậm hơn, và hệ thần kinh đối giao cảm làm cho nhu động ruột nhanh hơn.

Ví dụ, hệ thần kinh giao cảm của bệnh nhân có thể được kích hoạt do lo lắng trong khi khám sức khỏe và khiến họ có thể bị táo bón. Sau khi khám xong, hệ thần kinh sẽ hoạt động bình thường trở lại. Cảm xúc phấn khích, chẳng hạn khi đi du lịch, cũng gây kích hoạt hệ thần kinh giao cảm, làm tăng khả năng táo bón.

Ngược lại, cảm giác không vui, khó chịu hoặc cảm xúc tiêu cực làm kích hoạt hệ thần kinh đối giao cảm, khiến nhu động ruột nhanh hơn và gây tiêu chảy.

Cảm xúc và táo bón

Trong Trung y, táo bón được gọi là vị thực chứng, nghĩa là dương khí quá vượng ở ruột. Theo thuyết động học đường ruột, người có dương khí quá mạnh ở ruột có nhu động ruột chậm, họ tương đối dễ tức giận và dễ bị táo bón. Vì vậy, người năng động thường dễ bị táo bón hơn. 

Ngược lại, những người có nhu động ruột nhanh sẽ dễ tiêu hao dương khí, và vì thiếu dương khí, nên có cảm giác mệt mỏi, không thích uống nước, chán nản và không quan tâm đến mọi việc xung quanh.

Quyển sách Trung y “Hoàng Đế Nội Kinh” hình dung dạ dày là “nguồn dinh dưỡng của khí và huyết”. Trung y tin rằng các nội tạng trong cơ thể được lá lách và dạ dày nuôi dưỡng, dạ dày cũng kiểm soát dương khí của toàn bộ cơ thể. Ông Đặng cho biết ngay cả khi bệnh nhân bị bệnh nặng, miễn là họ ăn ngon miệng, họ sẽ không dễ tử vong. Ngược lại, nếu bệnh nhân không thể ăn, thì tình trạng của họ đang rất nguy hiểm.

10 nguyên nhân hàng đầu gây táo bón:

1. Rối loạn chức năng nội tiết: Khi tuyến giáp hoạt động kém sẽ sinh ra chất nhầy và phù nề, làm chậm nhu động ruột.
2. Tiểu đường: Do các vấn đề về mạch máu, đường ruột trở nên nhạy cảm và nhu động đường tiêu hóa kém, dẫn đến tình trạng táo bón và tiêu chảy luân phiên.
3. Tăng urê máu: Là tình trạng lượng chất thải trong máu cao ảnh hưởng đến thận.
4. Ung thư đại tràng hoặc trực tràng: Các khối u làm tắc nghẽn đường ruột.
5. Hội chứng ruột kích thích: Hệ thần kinh giao cảm bị kích hoạt do chấn thương và căng thẳng.
6. Túi thừa: Túi thừa quá lớn, ảnh hưởng đến nhu động ruột [túi thừa là những túi nhỏ, phồng trên lớp niêm mạc ống tiêu hóa, thường là đại tràng.
7. Dùng các thuốc tác động đến thần kinh: clozapine (Clozaril, Versacloz, FazaClo ODT).
8. Chấn thương tủy sống.
9. Bệnh đa xơ cứng: Bệnh này dẫn đến bất thường trong dẫn truyền thần kinh, ảnh hưởng nhu động ruột.
10. Hậu môn không thủng lỗ (Imperforate): Lỗ hậu môn quá nhỏ và cần phải phẫu thuật chỉnh sửa.

Nguyên nhân táo bón ở bệnh nhân Parkinson

Ông Đặng cho biết bệnh nhân bị các bệnh thần kinh, chẳng hạn như Parkinson, dễ bị táo bón, trong đó một số bệnh nhân 7 đến 10 ngày mới đi cầu một lần. Ông nói rằng có hai nguyên nhân chính khiến bệnh nhân Parkinson dễ bị táo bón:

1. Co cứng cơ toàn thân, bao gồm co cứng nhu động đường tiêu hóa.
2. Bệnh nhân phải dùng thuốc Levodopa vì run tay, thuốc này ức chế nhu động cơ trơn và khiến tình trạng táo bón nặng hơn.

Trên lâm sàng, tình trạng táo bón càng nặng thì bệnh nhân run càng nhiều.

Bác sĩ Tây y thường kê đơn thuốc nhuận tràng để điều trị táo bón, nhưng thuốc này có tác dụng phụ gây tiêu chảy, khiến bệnh nhân cảm thấy mệt mỏi. Khác với Tây y, mục tiêu của Trung y là tăng nhu động ruột để hỗ trợ thải độc tố.

Thói quen ăn uống giúp bớt táo bón

Ngoài táo bón do bệnh lý, những nguyên nhân làm chậm nhu động ruột khác có thể liên quan đến bữa ăn hàng ngày, chẳng hạn như ăn quá nhiều thực phẩm giàu calorie và ít chất xơ. Uống rượu bia cũng làm chậm nhu động ruột.

Ông Đặng cho biết người bị táo bón nên tập 7 thói quen sau đây:

1. Uống đủ nước
2. Uống ít thức uống chứa caffeine
3. Tránh thức uống có chứa rượu
4. Ăn nhiều trái cây và rau
5. Ăn nhiều thực phẩm dồi dào chất xơ
6. Ăn ít thực phẩm chứa nhiều chất béo, chẳng hạn như sữa
7. Ăn ít thực phẩm nhiều protein, chẳng hạn như thịt, trứng, và phô mai

Để tránh táo bón, cần ăn nhiều thực phẩm tốt cho đại tiện. Ăn nhiều rau và trái cây dồi dào chất xơ, chẳng hạn như táo, dâu tây, ngũ cốc nhiều chất xơ, các loại đậu, v.v có thể giúp phân đi qua đại tràng nhanh chóng. Uống ít nhất 8 ly nước mỗi ngày cũng giúp ích cho việc đại tiện.

Thảo dược Trung y điều trị táo bón:

• Ngũ nhân hoàn (trà thuốc): là một phương thuốc thảo dược để thanh nhiệt, bôi trơn ruột, và bổ máu.
• Trà địa hoàng: Địa hoàng có tính mát, dưỡng ẩm, và bổ thận. Ngoài việc giảm táo bón, địa hoàng giúp cải thiện chứng mất ngủ và đường máu cao.
• Trà quế: Ức chế cơn thèm ăn, hạ nhiệt đường tiêu hóa, và trợ giúp giảm cân.

Xoa bóp bấm huyệt chống táo bón

Ông Đặng cũng đề nghị những bệnh nhân bị táo bón nên xoa bóp các huyệt liên quan đến dạ dày, chẳng hạn như huyệt địa cơ và huyệt túc tam lý ở bắp chân, huyệt hợp cốc ở bàn tay – có thể giúp ích cho đại tiện.

Thời điểm tốt nhất để đi đại tiện

Trung y tin rằng hệ thống 12 kinh lạc của cơ thể tương ứng với 12 canh giờ (hệ thống đo thời gian thời xưa ở Trung Quốc). Đường kinh đại tràng lưu hành từ 5 giờ sáng đến 7 giờ sáng, kinh dạ dày lưu hành từ 7 giờ sáng đến 9 giờ sáng và kinh lá lách lưu hành từ 9 giờ sáng đến 11 giờ sáng.

Ông Đặng cho biết vào buổi sáng, khí và huyết tập trung ở hệ tiêu hóa và xảy ra nhu động đường tiêu hóa; vì vậy, đây là thời điểm tốt nhất để đi cầu.