California trao hàng tỷ USD cho các hợp đồng COVID không đấu thầu ‘tự động ký mới’

JOHN HAUGHEY

Theo tuyên bố khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng của tiểu bang vốn có hiệu lực trong gần ba năm qua, các cơ quan của California đã phê chuẩn hơn 8,000 hợp đồng không đấu thầu khi đại dịch COVID-19 bắt đầu vào năm 2020, và nhiều hợp đồng kể từ đó đã được “tự động ký mới” mà không có hoặc có rất ít sự giám sát.

Theo các phân tích của Kaiser Health News, các dịch vụ tin tức bất vụ lợi phi đảng phái CalMatters, và các cơ quan giám sát ngân sách như Hiệp hội Người nộp thuế Howard Jarvis, thì những hợp đồng không qua đấu thầu này, hầu hết do Sở Y tế Công cộng California (CDPH) và Sở Công nghệ California trao, gồm hơn 80 đơn đặt hàng công việc trị giá ít nhất 25 triệu USD và có tổng trị giá ít nhất là 12 tỷ USD.

Một dự luật năm 2022 được cả hai viện của Cơ quan lập pháp Tiểu bang California thống nhất thông qua vào tháng Tám và được Thống đốc Gavin Newsom ký thành luật hôm 25/09, sẽ yêu cầu các cơ quan tiểu bang “đệ trình thông tin liên quan đến các điều khoản và điều kiện của việc ký mới hoặc gia hạn được đề nghị” của bất kỳ hợp đồng nào trị giá 75 triệu USD trở lên được trao bắt đầu từ 01/01/2023.

Lãnh đạo Thiểu số Thượng viện Tiểu bang Scott Wilk (Cộng Hòa–Santa Clarita) cho biết Dự luật Thượng viện 1271 sẽ không áp dụng hồi tố đối với các hợp đồng không đấu thầu được ban hành theo tuyên bố khẩn cấp nhưng là một bước đi đúng hướng nên thực hiện từ lâu rồi.

Ông Wilk cho biết trong tuyên bố hôm 22/08 sau khi SB 1271 được thông qua: “Đây là một chiến thắng cho sự minh bạch và quản trị hiệu quả.”

“Dự luật này loại bỏ tính ‘tự động’ ra khỏi quy trình ký mới hợp đồng không đấu thầu của tiểu bang và bổ sung thêm sự giám sát cần thiết. Tôi rất vui khi thấy cơ quan lập pháp gửi thông điệp tới thống đốc rằng chúng tôi muốn có nhiều hoạt động kiểm tra và cân bằng hơn trong quá trình ký hợp đồng mới này.”

SB 1271 là một trong một số dự luật do ông Wilk đề nghị hồi tháng 02/2022 như một phần của “gói trách nhiệm giải trình của chính phủ” trong đó có SCA-7, một dự luật cần được cử tri chấp thuận và SB 947, một phần mở rộng của Đạo luật Bảo vệ Người tố cáo của California để bổ sung nhân viên của các tổ chức tư nhân được trao hợp đồng không đấu thầu.

SCA-7 yêu cầu tất cả các hợp đồng không đấu thầu của cơ quan tiểu bang có giá trị từ 25 triệu USD trở lên muốn ký mới hoặc gia hạn phải được Liên Ủy ban Ngân sách Lập pháp phê chuẩn ít nhất 60 ngày trước ngày kết thúc hợp đồng đó.

Ông Wilk cho biết trong các bình luận kèm theo SCA-7: “Ngay lúc này, chưa có luật nào theo quy định yêu cầu các phiên điều trần giám sát công khai về việc ký mới các hợp đồng không qua đấu thầu của tiểu bang trị giá 25 triệu USD trở lên đối với bất kỳ cơ quan tiểu bang nào. Các dự luật của tôi sẽ bổ sung yếu tố rất cần thiết đó vào luật.”

Ông Wilk đã đi du lịch trong tuần lễ từ 21 đến 27/11 và không thể liên lạc để đề nghị ông bình luận, nhưng Tham vụ Báo chí Jacqui Nguyen nói với The Epoch Times rằng dự luật SCA-7 và SB 947 được “tiếp tục” thảo luận thêm vào năm tới.

Đối với các nhà lập pháp California, “năm tới” sẽ bắt đầu vào ngày 05/12 khi họ trở thành những nhà lập pháp tiểu bang đầu tiên triệu tập phiên họp năm 2023 của họ.

Cô Nguyen cho biết liệu các dự luật năm 2022 có biến thành “một dự luật khác trong tương lai” hay được giới thiệu lại vào năm 2023 như dự thảo ban đầu hay không là “không chắc chắn”, lưu ý rằng ông Wilk “muốn làm việc” với các nhà lập pháp đồng sự để đưa thêm các biện pháp minh bạch tài chính vào luật của tiểu bang.

Mặc dù các hợp đồng không đấu thầu, đặc biệt là đối với các dịch vụ công nghệ, đã gây tranh cãi ở California trong nhiều năm, nhưng thẩm quyền được trao cho thống đốc trong trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng của tiểu bang đã cho phép ông Newsom đơn phương ban hành các lệnh buộc đeo khẩu trang/chích ngừa, lệnh ở nhà tạm thời, và trao các hợp đồng ứng phó khẩn cấp mà không phải đấu thầu đã gây ra sự chỉ trích rộng rãi, kể cả từ các thành viên Đảng Dân Chủ ở tiểu bang màu xanh đậm này.

Sự bất bình đã trở nên mạnh mẽ hơn vào cuối năm ngoái khi một hợp đồng hàng năm không đấu thầu trị giá 1.7 tỷ USD được trao cho PerkinElmer, Inc., một công ty chẩn đoán có trụ sở tại Massachusetts, đã được “tự động ký mới” với rất ít cơ hội để chất vấn về hợp đồng này.

PerkinElmer đã được trao hợp đồng hàng năm vào mùa xuân năm 2020 để vận hành một phòng thí nghiệm ở Valencia, California, đồng ý trả kết quả xét nghiệm COVID trong vòng 48 giờ và giải quyết tới 100,000 xét nghiệm mỗi ngày.

Hồi đầu năm 2021, những người tố cáo tại phòng thí nghiệm Valencia đã báo cáo hàng chục ngàn xét nghiệm COVID-19 đã bị nhiễm bẩn do quản lý không đúng cách dẫn đến kết quả không rõ ràng hoặc không chính xác, đồng thời cho rằng các kỹ thuật viên phòng thí nghiệm không có giấy phép đã xem video và ngủ khi họ đang làm các mẫu xét nghiệm.

Bất chấp sự phản đối từ Nhóm thành viên Đảng Cộng Hòa tại Thượng viện California, vào thời điểm đó đã lưu ý rằng phòng thí nghiệm này chưa bao giờ đáp ứng được công suất xét nghiệm và thời hạn của quy trình xét nghiệm như đã hứa, hợp đồng hàng năm trị giá 1.7 tỷ USD này đã được “tự động ký mới” hồi tháng Mười.

Luật sư Laura Powell, thuộc tổ chức Người dân California ủng hộ sự Quản trị Hiệu quả (Californians for Good Governance), nói với The Epoch Times rằng mặc dù hợp đồng PerkinElmer đã thu hút rất nhiều sự chú ý, nhưng có hàng ngàn hợp đồng không đấu thầu khác đang gây trở ngại cho những người nộp thuế của tiểu bang nhưng có thể tìm thấy rất ít thông tin về chúng.

“Tôi đã cố gắng ghi lại có bao nhiêu hợp đồng (không đấu thầu) trên một bảng tính” và không thể làm được như vậy nếu không nộp các yêu cầu hồ sơ công khai, bà cho biết và tuyên bố rằng California thường xuyên phớt lờ những yêu cầu như vậy hoặc “họ chần chừ” trong việc phản hồi.

Trong bài đăng trên Twitter hôm 10/11, bà Powell đã thu hút sự chú ý đến việc CDPH đưa ra hợp đồng trị giá 192 triệu USD dành cho các dịch vụ thiết kế đồ họa liên quan đến thông điệp y tế công cộng về COVID-19 được trao cho công ty PR Runyon Saltzman có trụ sở tại Sacramento.

Bà cho biết Runyon Saltzman đã được trao 328.7 triệu USD trong các hợp đồng từ California kể từ năm 2020, bao gồm hơn 254 triệu USD trong các hợp đồng không đấu thầu.

Tiểu bang đã cung cấp rất ít chi tiết một cách chính xác về những gì liên quan đến hợp đồng trị giá 192 triệu USD này. Bà Powell nói, “Một số người cho rằng tiền thực sự sẽ được dùng để mua quảng cáo. Rõ ràng là họ không thực sự chi tiêu nhiều như vậy cho thiết kế đồ họa! Tuy nhiên, 1) 192 triệu USD cho tuyên truyền là không hợp lý; 2) họ phải trung thực về cách chi tiêu tiền của chúng ta; 3) hợp đồng không đấu thầu thúc đẩy tham nhũng.”

Ông Newsom đã thông báo hồi tháng Mười rằng tình trạng khẩn cấp do COVID-19 của California sẽ kết thúc hôm 28/02/2023. Nhưng nếu không có thêm các biện pháp phòng ngừa đối với các hợp đồng không đấu thầu, thì những người chỉ trích như ông Jon Coupal, Chủ tịch Hiệp hội Người nộp thuế Howard Jarvis, cho rằng thống đốc và những người kế nhiệm của ông có thể sẽ duy trì, nếu không muốn nói là tăng thêm, cách làm này.

“Trong hai năm qua, chính phủ của Thống đốc Gavin Newsom đã trả hàng tỷ USD cho các hợp đồng không đấu thầu bí mật với rất ít hoặc không có sự minh bạch,” ông Coupal, đồng tác giả với ông Wilk, cho biết trong một bài báo được xuất bản rộng rãi hồi tháng Tư. “Bây giờ ông Newsom đang khai triển cách tiếp cận bí mật tương tự của mình đối với ngày càng nhiều hợp đồng công khai khác. Tất cả người dân California, bất kể liên kết đến đảng phái nào, đều nên lo ngại sâu sắc.”

Ông Wilk nói thêm: “Tính minh bạch là phi đảng phái, hoặc ít nhất phải như vậy. Các hợp đồng tiểu bang không đấu thầu không bao giờ nên trở thành thông lệ và khi chúng được coi là cần thiết, thì phải có trách nhiệm giải trình nghiêm ngặt để ngăn chặn lãng phí, gian lận, và lạm dụng. Niềm tin của công chúng vào quá trình ký kết hợp đồng phải được khôi phục.”

Mối bận tâm của người nộp thuế và sự mất niềm tin của công chúng đối với các hoạt động mua sắm của thống đốc và các cơ quan tiểu bang đang dẫn đến sự giám sát hơn nữa đối với tiểu bang đang đối mặt với khả năng thâm hụt ngân sách trong 5 năm tới này.

Văn phòng Phân tích Lập pháp của California (LAO) ước tính tiểu bang có thể phải đối mặt với thâm hụt ngân sách 25 tỷ USD trong năm tài khóa tới và thiếu hụt từ 8 tỷ USD đến 17 tỷ USD trong bốn năm tiếp theo.

Ước tính này là một phần trong Triển vọng Tài khóa 2023–24 của LAO, được phát hành hôm 16/11, giúp hướng dẫn các nhà lập pháp tiểu bang khi họ bắt đầu đưa ra các đề nghị ngân sách cho năm tài chính sắp tới.

LAO cho biết ước tính doanh thu của tiểu bang thể hiện “hiệu kết quá tồi tệ nhất mà California đã có kể từ cuộc Đại Suy Thoái.”