Chìa khóa giúp thận khỏe mạnh

NANCY BERKOFF

Hai quả thận là những công nhân làm việc chăm chỉ và chúng ta nên đối xử với cơ quan này một cách tử tế. Thận có hình dáng giống hạt đậu trắng lớn cỡ bằng nắm tay, và là một trạm năng lượng thực sự. Đây là cơ quan giúp cơ thể xử lý và giữ lại các dưỡng chất cần thiết, duy trì lượng dịch, và loại bỏ các chất không cần thiết.

Nếu thận không hoạt động tốt, cơ thể sẽ thiếu bộ phận xử lý các sản phẩm từ quá trình tiêu hóa, duy trì lượng dịch, hay nồng độ thích hợp của potassium, sodium và các chất khoáng quan trọng khác.

Bệnh thận và nhiễm trùng

Thận có ba chức năng: lọc, tái hấp thu, và bài tiết. Tổn thương ở thận sẽ dẫn đến sự suy giảm những chức năng này. Khi bệnh thận tiến triển, thận không thể cung ứng đủ nhu cầu chất đạm, chất lỏng hay chất khoáng cần thiết của cơ thể như bình thường.

Nhiễm khuẩn đường tiết niệu có thể gây ra các vấn đề về thận, nhưng thường có thể được giải quyết bằng chăm sóc y tế, nghỉ ngơi và uống nhiều nước. Tổn thương vật lý cũng có thể làm suy yếu chức năng thận, vì vậy bạn nên thắt dây an toàn khi đi xe hơi và dùng sản phẩm bảo vệ khi chơi thể thao hoặc làm việc.

Từ thế kỷ 19, cộng đồng y khoa đã nhận thấy mối liên quan giữa hút thuốc lá và bệnh thận. Ngay cả người hút thuốc chưa được chẩn đoán bị bệnh thận cũng có sự suy giảm chức năng thận. Tin tốt là một số nghiên cứu đã cho thấy việc dừng hút thuốc có thể đảo ngược tổn thương thận liên quan với thuốc lá.

Tiểu đường và cao huyết áp là hai trong những nguyên nhân lớn nhất liên quan đến bệnh thận.

Cao huyết áp ảnh hưởng đến cách máu lưu thông trong cơ thể. Bởi vì thận loại bỏ các chất thải ra khỏi cơ thể dựa vào tuần hoàn đầy đủ, cao huyết áp có thể gây hư hại cho thận và hệ tuần hoàn. Mặt khác, một người khỏe mạnh có thể kiểm soát huyết áp nhờ duy trì cân nặng hợp lý, tránh thuốc lá, tiêu thụ muối và chất béo vừa phải, và đương nhiên, giảm căng thẳng – một điều nói dễ hơn làm.

Tiểu đường cũng ảnh hưởng đến hệ tuần hoàn, và đôi khi làm tổn thương mạch máu. Khi các mạch máu bị tổn thương, thận không thể thải dịch, potassium, và sodium một cách hiệu quả ra khỏi cơ thể. Điều này có thể khiến nước và chất khoáng bị giữ lại, gây tăng cân (do ứ dịch), sưng cổ chân và cổ tay. Bệnh thận do tiểu đường là bệnh rất trầm trọng, và cần được điều trị liên tục.

Theo Hiệp hội Greater Kidney tại Cincinnati, Hoa Kỳ, những dấu hiệu sớm của bệnh thận ở người bị tiểu đường có thể là cao huyết áp, phù chân và mắt cá, chuột rút, mệt mỏi, da xanh và thiếu máu, ngứa nhiều (không do thuốc hay da khô gây ra), thường xuyên tiểu đêm, và xuất hiện protein trong nước tiểu. Người bệnh tiểu đường cần đặc biệt cảnh giác về những triệu chứng này.

Các yếu tố có hại và có lợi đối với thận

Vậy với những người không bị tiểu đường hay cao huyết áp thì sao? Chúng ta có nên nghĩ về bệnh thận? Thực ra, việc lo lắng về bệnh sẽ dẫn đến căng thẳng và gây cao huyết áp, vì vậy bạn không nên lo lắng. Để giữ cho thận hoạt động tối ưu, quan tâm đến sức khỏe là cách tốt hơn .

Hầu hết những người khỏe mạnh không suy nghĩ quá nhiều đến thận. Có thể đôi khi bệnh nhiễm trùng đường tiết niệu sẽ nhắc họ nhận ra sự tồn tại của hai quả thận. Vi khuẩn gia tăng nhanh chóng trong bàng quang là một nguyên nhân của nhiễm trùng tiết niệu. Với nhịp sống vội vã, chúng ta có thể di chuyển với một bàng quang đầy nước tiểu thường xuyên hơn chúng ta muốn. Thời gian bàng quang đầy càng lâu, vi khuẩn càng có nhiều thời gian sinh sôi; từ đó có thể gây nhiễm khuẩn. Một số trong những vi khuẩn này có thể lây nhiễm lên thận. Đồng thời, bàng quang đầy có thể tạo ra gánh nặng cho thận và gây ra một vài tổn thương.

Bài học rút ra là chúng ta cần tránh để bàng quang đầy kéo dài và uống thật nhiều nước để giúp rửa sạch bàng quang và thận.

Vi khuẩn E.coli là nguyên nhân của đa số bệnh nhiễm trùng tiết niệu, ước tính gây ra 8 đến 10 triệu ca bệnh mỗi năm. Một số ít nghiên cứu cho thấy quả nam việt quất (cranberries) có tiềm năng chống lại bệnh nhiễm trùng đường tiết niệu và ngăn chặn sự bám dính của vi khuẩn. Có sẵn dưới dạng nước ép, viên chiết xuất, trái cây sấy khô và thậm chí là dạng thanh thực phẩm sức khỏe, nam việt quất đã trở thành một thực phẩm phổ biến nhờ đặc tính có ích cho sức khỏe và hương vị thơm ngon. Nước ép nam việt quất cũng chứa nhiều vitamin C – một chất chống oxy hóa đã được chứng minh.

Bất kỳ chất lỏng nào cũng đều tốt cho thận, ngoại trừ các loại có quá nhiều đường, muối, hay cà phê. Đường có thể kích khích sự phát triển vi khuẩn trong bàng quang. Muối được thận lọc, cho nên quá nhiều muối có thể tạo gánh nặng và ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của thận. Cà phê, khi dùng điều độ, được cho là tốt với người lớn khỏe mạnh, nhưng có thể gây lợi tiểu (thải dịch) và gửi thông tin “lỗi” cho thận về cân bằng dịch trong cơ thể.

Vì vậy bạn nên dùng ít cà phê, trà, nước ngọt, “nước uống thể thao”, và thay thế bằng nước lọc, hỗn hợp trái cây tươi và nước. Vài thức uống lành mạnh và thơm ngon như nước chanh gừng việt quất; trà thảo dược chanh dây đá; nước có ga với các loại quả mọng (berries) đông lạnh hay một lát dưa leo; nước vắt chanh, cam hoặc quít; nước chanh hay nước nectar trái cây với dưa hấu tươi mát; hay trà thảo dược không caffein với một chút gừng, chanh, bạc hà, hoặc đinh hương và nhục đậu khấu (nutmeg).

Khả năng hoạt động bù trừ của thận

May mắn thay, thận là cơ quan có khả năng hoạt động dự bị. Nhiều người có thể hoạt động tốt với chỉ một quả thận khỏe mạnh. Vài người khi sinh ra chỉ với một quả thận hoạt động; vài người mất một quả thận do bệnh hay chấn thương và một số người lựa chọn hiến thận để giúp ai đó thực sự cần. Những người với một quả thận chắc chắn sẽ cần chú ý đến sức khỏe thận.

Lên kế hoạch cẩn thận trong cách ăn uống bao gồm giới hạn protein, sodium, potassium và chất lỏng – những thứ do thận thải lọc – có thể giúp kiểm soát một số bệnh thận. Giới hạn các chất dinh dưỡng và lượng dịch được chọn lọc sẽ giảm tải lượng việc cho một quả thận đang bị bệnh.

Việc giới hạn những chất dinh dưỡng này không đem lại lợi ích cho những người khỏe mạnh, vì thế chúng ta đừng xem đây như “giải pháp phòng ngừa”. Thay vào đó, hãy chú ý đến sức khỏe, thường xuyên kiểm tra sức khỏe, tăng thời gian nghỉ ngơi và tập luyện, không hút thuốc, luôn uống đủ nước, và giúp thận hoạt động tốt.

Bác sĩ Nancy Berkoff là chuyên gia dinh dưỡng, nhà công nghệ thực phẩm và chuyên gia ẩm thực. Cô dành thời gian cho ngành chăm sóc y tế và cố vấn ẩm thực, viết về món ăn, và có nếp sống lành mạnh.