Frederic Tudor: Vị doanh nhân đầu tiên kinh doanh nước đá vượt đại dương

Ngày nay khi nước đá được làm dễ dàng trong tủ lạnh tại nhà, thì khó có thể tưởng tượng rằng đầu những năm 1800 lại là món hàng xa xỉ. Lúc đó, nước đá đã đi một hành trình vượt đại dương, từ những tảng băng tuyết được khai thác tự nhiên để đến tay người dùng. 

Ước mơ táo bạo của Frederic Tudor đã biến ông thành một trong những người Hoa Kỳ giàu có nhất trong thời đại của mình, chỉ từ nước ở 0oC. 

Hãy tưởng tượng, vào năm 1806, lúc đó bạn 23 tuổi, sống ở New England và đang tìm cách làm giàu. Bạn vừa mới từ chối một cơ hội theo học tại trường Harvard bằng tiền của cha, bởi vì trong suốt 10 năm qua, kinh doanh mới là đam mê của bạn. Giờ đây, bạn phải tự quyết định, tiếp nhận hoạt động kinh doanh sẵn có hay khởi nghiệp.

Ý tưởng khởi nghiệp là như thế này: Cắt những tảng băng (ice) lớn từ các hồ ở Massachusetts vào mùa đông, chất lên tàu, và chở chúng đến các hòn đảo Caribbean nóng nực trong chuyến hành trình khoảng hai tuần hoặc hơn. Ở đó, bạn sẽ bán băng đá hay còn gọi là nước đá cho những người có lẽ chưa bao giờ nhìn thấy nước đóng băng trong đời. Sau khi những người bản địa quen dùng nước đá của bạn, nhu cầu về sản phẩm này của họ sẽ là vô tận. Hãy đi vay thêm tiền để tài trợ cho việc kinh doanh này vì về lâu dài, rất chắc ăn!

Bạn có khùng không vậy?

Tất cả những điều này chính xác là những gì ông Frederic Tudor thực sự đã làm vào năm 1806. Nhiều người nghĩ rằng ông ấy điên khùng – cho đến khi việc kinh doanh nước đá đã khiến ông trở thành một trong những người Hoa Kỳ giàu có nhất thời đại đó. Ông bắt đầu một thương vụ chưa từng có trước đây, vượt qua những trở ngại và cả những ý kiến cho rằng ý tưởng của ông sẽ thất bại, và rồi ông được mệnh danh là “ông Vua Nước đá” (The Ice King).

Những doanh nhân như Tudor lập dị và thú vị. Họ nhìn thấy điều mà không ai khác nhìn thấy và họ can đảm hành động. Họ nghĩ lớn. Họ chịu đựng nhiều thất bại, nhưng vẫn không từ bỏ. Tôi tin rằng chúng ta không hoàn toàn hiểu hết được những đóng góp quan trọng của họ đối với sự tiến bộ của nhân loại. Nếu không có những người đàn ông và phụ nữ sẵn sàng mơ ước và chấp nhận rủi ro, cuộc sống của số đông người chắc chắn sẽ vẫn – như lời của Thomas Hobbes – “thô tục, tàn bạo, và thiển cận”, giống như nhiều thế kỷ trước khi chủ nghĩa tư bản đem cơ hội thành công đến cho doanh nhân.

Con đường đến thành công của Frederic Tudor không hề dễ dàng hay được bảo đảm. Trước hết, nước đá là miễn phí vì ông cắt từ băng trong từ hồ của gia đình. Mùn cưa mà ông sử dụng để cách nhiệt nước đá cũng miễn phí nốt, vì các nhà máy sản xuất gỗ xem nó là phế liệu; họ mừng rỡ khi Tudor vận chuyển đi. Ban đầu, ông không cần phải lo lắng về sự cạnh tranh vì chỉ có một mình ông làm việc kinh doanh này. Tuy nhiên, giống như những doanh nhân khác, ông phát hiện ra rằng việc này nói dễ hơn làm.

Chuyến tàu chở nước đá đầu tiên của ông đến Martinique năm 1806. Với số nước đá còn lại chưa bị tan chảy trên đường, ông có thể bán được chúng nhưng bị lỗ 4,500 USD. Ba chuyến tàu tiếp theo của ông đến Cuba gây ra khoản lỗ còn lớn hơn. Đến năm 1812, ông lâm vào tình trạng phá sản và bị vây hãm trong nợ nần, trở thành trò cười trong giới thượng lưu tự mãn của Boston. 

Những gì xảy ra tiếp theo tốt nhất nên hiểu qua lời kể của chính Tudor, được viết trên trang bìa cuốn nhật ký đầu tiên của ông: “Người nào thất bại ở nỗ lực đầu tiên mà không tiếp tục thử sức lần thứ hai, và không còn hy vọng vào thành công, thì đã, đang, và sẽ không bao giờ là một người hùng trong chiến trận, trong tình yêu hoặc kinh doanh.”

Ông đã nghe theo lời khuyên của chính mình và không từ bỏ giấc mơ của bản thân. Thay vào đó, ông giải quyết vấn đề với một sức sống mới và với những bài học rút ra từ những thất bại thuở đầu.

Mười năm sau khi công việc kinh doanh nước đá đầu tiên của ông thất bại, Tudor đã kiếm được lợi nhuận từ những chuyến hàng thường xuyên chở nước đá đến Cuba. Những cải thiện phương pháp cách nhiệt và những chuyến đi nhanh hơn đã bắt đầu đem về thành quả. Ông cũng phát triển những đại lý nước đá có lợi nhuận tại rất nhiều thành phố khác nhau ở miền nam Hoa Kỳ. Tuy vậy, thỉnh thoảng ông vẫn phải chịu những thiệt hại nghiêm trọng. Khi ông thử đem trái cây từ Caribbean trở lại New England, được cất giữ trong nước đá không bán được, tất cả đều bị hỏng trên đường trở về trước khi đến tay khách hàng.

Tudor đã thực sự đạt được thành công lớn vào những năm 1830 khi quyết định bán nước đá tại Calcutta, Ấn Độ. Bạn thử tưởng tượng xem – vào thời điểm đó, chuyến đi dài 16 nghìn dặm đến Calcutta cần 4 tháng trời. Tudor đã đóng kiện 180 tấn nước đá cho chuyến tàu đầu tiên tới Ấn Độ. 80 tấn tan chảy trên đường đi, nhưng ông vẫn có lãi khi bán được chỗ còn lại. Và trong hai thập kỷ sau, ông Tudor đã kiếm được rất nhiều tiền khi vận chuyển nước đá nửa vòng Trái Đất cho những người Ấn Độ khao khát nước đá. Ông liên tục thử nghiệm để tìm ra cách hoàn thành công việc rẻ hơn và hiệu quả hơn, và ông đã trở thành triệu phú.

Trong cuốn sử học thú vị năm 2002 có tựa đề “The Frozen Water Trade” (Tạm dịch: Kinh Doanh Nước Đá), tác giả Gavin Weightman đã tôn vinh những thành tựu của ông Vua Nước đá:

“Kể từ khi vận chuyển nước đá từ hồ lần đầu tiên đến Tây Ấn vào năm 1806 cho đến khi khởi nghiệp kinh doanh ở Calcutta vào những năm 1830, ông ấy đã luôn giữ một niềm tin rằng: Những người sống ở vùng khí hậu nhiệt đới sẽ trả một cái giá hời để mua nước đá. Những cư dân ở Havana, Cuba, và những người Anh nhễ nhại mồ hôi ở Calcutta có thể làm kem, làm mát thức uống, và giảm nhiệt cơn sốt của họ bằng nước đá thu hoạch được từ nước sạch của nhiều hồ nước – vốn bắt nguồn từ suối –  của vùng New England. Họ thậm chí có thể thưởng thức những trái táo Baldwin chắc nịch tươi mới từ các vườn cây ăn quả của Massachusetts, và loại bơ tươi được Tudor chất cạnh khối nước đá trong những thùng lớn.”

Câu chuyện của Vua Nước đá Frederic Tudor chỉ có một tỳ vết nhỏ: Tại một số địa điểm nhiệt đới, ông đã cố gắng khiến các chính quyền địa phương bảo đảm việc  độc quyền kinh doanh nước đá, và thỉnh thoảng ông đã thành công. Phải có hai bên mới tạo ra được thương vụ trái luật đó. Cho nên nếu bạn chỉ trích Tudor có lỗi vì đã hám lợi, thì bạn chắc chắn cũng phải chỉ trích lỗi lầm của các chính quyền vì đã bán những quyền lực đó. Dù sao đi nữa, nói chung thì Tudor vẫn là một thiên tài nổi bật trong thị trường kinh doanh. 

Ông Tudor qua đời năm 1864 ở tuổi 80. Việc kinh doanh nước đá, mà ông đã đặt nền móng, trở thành một công việc kinh doanh phát đạt trên toàn thế giới, với đầy rẫy những công ty đối thủ cạnh tranh bán nước đá cho những nơi xa xôi như Hồng Kông và Sao Paulo. Với sự ra đời của những chiếc máy làm đá vào đầu thế kỷ 20, người ta không còn kiếm được lợi nhuận từ việc chuyên chở nước đá vượt đại dương nữa. Việc kinh doanh nước đá qua đường hàng hải đã trở thành lịch sử.

Carl Seaburg và Stanley Paterson đã kết thúc tiểu sử về Tudor năm 2003 của họ bằng việc ghi nhận “những đóng góp to lớn mà Frederic đã tạo ra cho xã hội đương thời của ông”.

“Bằng cách cho thấy việc vận chuyển nước đá qua những quãng đường xa là khả thi, bằng cách dạy mọi người về giá trị của nó trong việc bảo quản thực phẩm, và bằng cách giới thiệu với họ các loại thực phẩm từ những vùng khí hậu khác, ông đã tạo một nguồn thu nhập hoàn toàn mới cho bản thân và những người khác. Ông ấy muốn độc quyền toàn bộ hệ thống này, nhưng điều đó đã được chứng minh là không thể. Nói tóm lại thì ông ấy không chế tạo ra nước đá. Ông ấy chỉ lấy nó từ những cái hồ và chuyên chở đến những nơi mà nó không được tạo ra một cách tự nhiên.”

Ông Lawrence W. Reed là Chủ tịch Danh dự của FEE, Đại sứ Toàn cầu về quyền Tự do của Ron Manners. Ông là tác giả của cuốn sách năm 2020 “Was Jesus a Socialist?”, “Real Heroes: Incredible True Stories of Courage, Character, and Conviction”. Bài viết này được đăng lần đầu trên trang FEE.org.