Gốm sứ Âu Châu: Nhà giả kim nào đã tìm ra bí quyết của ‘Vàng trắng’?

LORRAINE FERRIER

Người Trung Hoa đã sáng tạo ra gốm sứ từ cách đây hàng ngàn năm, trước khi vị thương gia Marco Polo của vùng đất Venice, nước Ý lần đầu tiên mua loại gốm sứ này đem về Âu Châu vào thế kỷ 14. Khám phá của ông Polo là ngọn nguồn cho tình yêu gốm sứ dài lâu của người Âu Châu.

Về gốm sứ Âu Châu thì có một câu chuyện vô cùng hấp dẫn vẫn được kể. “Từ những vật dụng và vật phẩm trang trí, cho đến các tác phẩm nghệ thuật và vật dụng trên bàn ăn, gốm sứ được sáng tạo liên tục và đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong lịch sử,” cô Rebecca Tilles nói trong một thông cáo báo chí. Cô Tilles là nhà giám tuyển của bộ sưu tập Mỹ thuật và Nghệ thuật trang trí của Pháp quốc và Tây Âu thế kỷ 18 tại Bảo tàng Nghệ thuật Hillwood Estate, Museum & Gardens, thủ đô Hoa Thịnh Đốn của Hoa Kỳ.

Người Âu Châu ngưỡng mộ sự tinh tế cũng như độ cứng của gốm sứ, là một vật liệu cứng rắn có sắc trắng mờ tự nhiên; họ gọi gốm sứ là “vàng trắng” bởi vì màu sắc trắng tinh khiết cũng như chi phí nhập cảng đắt đỏ. Họ nhập cảng gốm sứ từ Trung Quốc và cũng tự mình sản xuất đồ sứ cho riêng mình. Tuy nhiên, để làm ra được gốm sứ như của Trung Quốc thì rất khó.

Tại Trung Quốc, nghệ nhân tạo ra sứ cứng từ những loại đá mica [đá chứa thành phần mica] pha trộn với đất sét cao lanh (đất sét trắng của Trung Quốc). Quá trình nung nóng hỗn hợp này đã làm cho đá mica bị thủy tinh hóa, hoặc trở nên trông giống với thủy tinh, còn cao lanh thì được làm cho cứng rắn trở thành dạng gốm sứ. Chất liệu cao lanh chính là chìa khóa cho độ trắng của gốm sứ Trung Quốc, và đó cũng là bí mật mà người Âu Châu không thể nào khám phá ra cho đến tận thế kỷ 18.

Vào cuối thế kỷ 16, Công tước Francis I của Cộng hòa Florence, đã xây dựng một công xưởng để sao chép gốm sứ của Trung Quốc. Những nghệ nhân của ông đã mất đến hơn 10 năm để tạo ra Gốm Sứ Medici; tuy nhiên, loại gốm sứ này lại không thể tồn tại lâu dài vì quá đắt đỏ và rất khó sản xuất, các mẫu vật rất dễ bị nứt vì công thức làm sứ dẻo. Sứ dẻo hoặc sứ nhân tạo có thành phần chứa đất sét và thủy tinh mài, được nung với nhiệt độ thấp hơn nhiều so với sứ cứng hay sứ thật; kết quả là thành phẩm của loại sứ dẻo này sẽ mềm hơn nhiều. Bên cạnh thành phần căn bản là đất sét, Sứ Medici được cho là có chứa thêm thủy tinh, cát và tinh thể đá bột. Hiện nay, chỉ còn tồn tại khoảng 60 mẫu vật Sứ Medici.

Vào đầu thế kỷ 18, Vua Ba Lan và cũng là Tuyển hầu xứ Saxon, ngài Augustus The Strong đã quyết tâm tạo ra sứ thật sự. Ông giao nhiệm vụ này cho nhà vật lý học Ehrenfried Walther von Tschirnhaus, cùng với nhà giả kim Johann Friedrich Böttger để tìm ra thành phần bí mật bên trong vật liệu sứ cứng của đất nước Trung Hoa. Vua Augustus đã rất quyết tâm thực hiện điều này đến mức ông đã cho giam giữ ông Böttger đến khi ông ấy tìm ra được công thức chính xác.

Ông Von Tschirnhaus đã qua đời trước khi công thức được công bố; do đó ông Böttger thường được ghi nhận như là người đã tìm ra thành phần bí mật của sứ cứng là cao lanh năm 1709. Vua Augustus đã thành lập công xưởng đầu tiên sản xuất ra sứ cứng ở Âu Châu, hiện nay là hãng Meisen Manufactory nổi tiếng toàn cầu tại thành phố Dresden, vùng Saxony, Đức. Khi Vua Augustus băng hà vào năm 1733, ông đã tích lũy được 29,000 mẫu vật gốm sứ Trung Hoa và Nhật Bản, và khoản 8,000 mẫu vật trong bộ sưu tập của ông vẫn đang được lưu giữ tại thành phố Dresden.

Viện Bảo tàng Nghệ thuật Hillwood Estate, Museum & Gardens ở thủ đô Hoa Thịnh Đốn của Hoa Kỳ đã thực hiện một cuộc triển lãm với hơn 140 mẫu vật gốm sứ; phần lớn đều đến từ bộ sưu tập của nhà sáng lập bảo tàng nghệ thuật Hillwood, bà Marjorie Merriweather Post quá cố. [Bà Marjorie Merriweather Post là nữ doanh nhân, nhà từ thiện và là một trong những người phụ nữ giàu có nhất thế giới ở thế kỷ 20.] Lần đầu tiên kể từ những năm 1960, những món đồ sứ Meissen và Du Paquier quý hiếm được trưng bày là đến từ bộ sưu tập của ông Hans Syz và Alfred Duane Pell, hiện do  Bảo Tàng Lịch Sử Quốc Gia Hoa Kỳ ở Hoa Thịnh Đốn bảo quản. Ngoài ra những mẫu vật gốm sứ của bà Post từ vùng Sèvres của nước Pháp, gốm sứ Hoàng Gia Nga, những món quà ngoại giao giữa nước Nga và những nước Tây Âu… cũng được trưng bày trong dịp triển lãm này.

Một vật phẩm nổi bật được nhắc đến là chiếc bình gốm “soldier” từ thế kỷ 18 của Trung Quốc, được tráng men màu “hoa hồng famille” (màu hồng mờ). Hoa mẫu đơn nở rộ trên cành uốn quanh và vươn lên đến phần cổ chiếc bình, bên cạnh hoa táo dại, hoa cúc, và những chùm hoa dền đuôi chồn, cho đến một số loại hoa phổ biến khác. Hầu hết các loại hoa đều mang ý nghĩa nào đó. Ví dụ, hoa mẫu đơn đại diện cho sự giàu có và sang trọng, hoa cúc là biểu tượng của một cuộc sống mạnh mẽ tràn đầy năng lượng lành mạnh. Một búp sen nổi bật ngay ở trên nắp của chiếc bình. Người Trung Quốc tin rằng những bông hoa sen, mọc lên từ trong bùn đất trước khi nở thành những đóa hoa tinh khiết, là biểu tượng của sự thuần khiết và ngay chính.

Lorraine Ferrier là tác giả viết về mỹ thuật và thủ công cho The Epoch Times. Bài viết của cô chủ yếu xoay quanh các nghệ sĩ và nghệ nhân đến từ vùng Bắc Mỹ và Âu Châu mang đậm các giá trị truyền thống. Cô sinh sống và sáng tác tại vùng ngoại ô London, Anh quốc.