‘Hành Trình của Sinh Mệnh’: hành trình của sự tín Thần

Chạm vào tâm khảm: Những điều nghệ thuật truyền thống đem đến cho tâm hồn

Cuộc sống của chúng ta luôn ngập tràn sự thú vị. Chúng ta được sinh ra trong một thế giới có sự đặt định sẵn về văn hóa, truyền thống, ngôn ngữ… Thông qua những trải nghiệm, chúng ta học được cách sinh tồn; đối với một số người thì đó là cách phát triển. Tuy nhiên, nhiều người trong chúng ta cảm nhận được rằng có điều gì đó siêu xuất khỏi những trải nghiệm cảm tính – là điều chúng ta tin tưởng mà không cần chứng cứ, là điều chúng ta đặt niềm tin vào.

Bộ tranh bốn bức “Hành Trình của Sinh Mệnh” của họa sĩ Thomas Cole đã khiến tôi suy ngẫm về cách chúng ta nhìn nhận đức tin trong suốt cuộc đời.  

“Hành Trình của Sinh Mệnh” của họa sĩ Thomas Cole

Thomas Cole là một hoạ sĩ người Mỹ và được xem là người khai sinh của trường phái “Hudson River” – được biết đến với phong cách lãng mạn hóa hội họa phong cảnh. Trường phái Hudson River tin rằng thiên nhiên là một biểu hiện của Đấng sáng tạo, và hướng đến thiên nhiên là cách đạt được sự thấu hiểu về thần. 

Trong bộ tranh “Hành Trình của Sinh Mệnh”, họa sĩ Cole mô tả bốn giai đoạn của cuộc đời: Thời thơ ấu, Thời thanh xuân, Tuổi trưởng thành, và Tuổi xế chiều. Phân tích từng giai đoạn một cách riêng biệt trong chủ đề chung có thể giúp chúng ta thấu hiểu về tầm quan trọng của đức tin.

Thời thơ ấu

Trong bức tranh này, họa sĩ Cole khắc họa một khung cảnh dường như là khởi đầu của mùa xuân. Mặt trời mọc ở phía bên phải của bố cục, báo hiệu một ngày mới bắt đầu.

Khi mặt trời ló rạng, một bé trai bước xuống thế gian trên một con thuyền được một vị thiên sứ dẫn dắt. Chiếc thuyền lướt trên dòng sông của sinh mệnh, và con sông sẽ luôn là dòng chảy ngầm xuyên suốt cuộc đời của cậu bé. Những đóa hoa xinh đẹp và cây xanh tươi tốt tô điểm cho sảnh đường của thế giới như để đón chào em bé và vị thiên thần.

Con thuyền được chạm khắc với những hình ảnh thiên sứ, và ở mũi thuyền, một thiên thần cầm chiếc đồng hồ cát hướng lên bầu trời, báo hiệu rằng thời gian của cuộc đời cậu bé là hữu hạn.

Thời thanh xuân 

Bức tranh thứ hai của họa sĩ Cole khắc họa những biểu tượng của tuổi trẻ. Khung cảnh tựa như chốn thiên đường. Dòng nước trong lành, êm đềm đưa chàng trai trẻ đến gần một kiến trúc của thế giới khác ở phía xa xa. Thậm chí bố cục của những tán cây dường như đang khích lệ hành trình của chàng trai trẻ, dẫn ánh mắt của chúng ta từ chàng trai trẻ đến tòa lâu đài trên bầu trời.

Vẫn trên con thuyền ấy chàng trai trẻ tiếp tục hành trình xuôi theo dòng sông sinh mệnh; chỉ có sự khác biệt là, lần này vị thiên sứ ban đầu đồng hành cùng anh đến thế gian không còn đi chung thuyền với anh nữa. Thay vào đó, vị thiên thần đứng bên bờ. Quay lưng lại với thiên thần, chàng trai trẻ giờ đây đang tự mình hướng con thuyền về tòa kiến trúc ở phía xa.

Tuổi trưởng thành

Tự mình ra đi khi còn là một thanh niên, chàng trai, giờ đây đã trưởng thành, nhận thấy mình đang ở giữa sự hỗn loạn. Dòng sông không còn tĩnh lặng; cảnh vật không còn trong xanh và mời gọi. Thay vào đó, những phiến đá lởm chởm nhô ra từ những con sóng hung tợn và bủa vây người đàn ông – người lúc này đã không còn điều khiển được con thuyền của mình. Mặt trời dường như đang lặn ở phía đằng xa.

Thiên thần không còn ở thế gian với người đàn ông này nữa; thay vào đó Ngài tỏa ánh hào quang xuyên qua những đám mây đen phía trên cùng bên trái của bố cục. Người đàn ông vẫn quay lưng lại với thiên thần. Ông chắp tay cầu nguyện nhưng không hướng về thiên sứ, mà hướng tới những khuôn mặt tối tăm, u ám trong đám mây trước mặt.

Tuổi xế chiều 

Người đàn ông lớn tuổi, người lữ hành của chúng ta giờ đây tóc đã bạc, bỏ sự hỗn loạn lại sau lưng. Phía trước con thuyền không còn vị thiên sứ cầm đồng hồ cát, nhưng lần đầu tiên, ông đã quay người hướng về vị thiên thần luôn ở bên ông và dõi theo ông. Vị thiên thần chỉ tay về hướng ánh sáng trên bầu trời.

Những đám mây đen và u ám dần tan ra để lộ ánh hào quang nơi thiên đường, và một vị thiên sứ xuất hiện phía xa “đón nhận” người đàn ông lớn tuổi. Người đàn ông đưa đôi tay ra trước tỏ lòng tôn kính vinh quang nơi thiên đàng. 

Sự tín Thần  

Họa sĩ Cole đã khắc họa nên nguyên mẫu một hành trình sinh mệnh của chúng ta. Tuy nhiên, đối với tôi, bài học lớn nhất từ những bức họa này là tầm quan trọng của không chỉ bất kỳ đức tin nào, mà còn là niềm tin vào các vị thần.

Khi suy ngẫm về tầm quan trọng của việc tín Thần, một vài điều trong những bức tranh trên khiến tôi lưu tâm.

Đầu tiên là vị trí của thiên sứ trong mối quan hệ với người đàn ông xuyên suốt cuộc hành trình của anh ấy. Ban đầu, vị thiên thần dẫn đứa bé đến thế gian, và đứa trẻ bắt đầu cuộc hành trình định mệnh của mình – một hành trình của số phận, khắc họa qua hình ảnh con thuyền và dòng sông mà cậu bé luôn gắn bó. Như vậy, việc đứa trẻ đi chiếc thuyền trên dòng sông đã là định mệnh. Và hình ảnh cậu bé không thể tự mình lèo lái con thuyền thể hiện rằng cậu hãy còn ngây thơ. 

Tuy nhiên, vị thiên sứ lại đứng ở phía sau cậu bé; điều đó có nghĩa là, đứa trẻ không thể cảm thấy được vị thiên thần một cách trực tiếp: Cậu bé không thể ý thức được thiên thần bằng các giác quan của mình. Đứa trẻ chỉ cảm nhận được những gì phía trước mặt, những thứ luôn ở trước mắt – ít nhất cho tới thời khắc cuối cùng – biểu tượng bởi vị thiên sứ cầm chiếc đồng hồ cát phía trước thuyền. Như vậy, đứa trẻ cũng sẽ luôn ý thức được rằng, hoặc ít nhất nhận biết được rằng thời gian sinh mệnh của cậu là hữu hạn.

Khi đứa trẻ lớn lên trở thành một chàng trai và một người đàn ông, anh ta không thể thấy được vị thiên sứ luôn ở bên mình. Tin vào thiên sứ đòi hỏi một Đức tin. Người thanh niên đặc biệt không đặt niềm tin nơi thiên sứ mà vào những thứ khác. Tự mình chèo lái con thuyền, anh dường như quan tâm hơn tới tòa kiến trúc lý tưởng ở một thế giới khác mà anh thấy trước mắt. Anh ta thậm chí có vẻ đã phóng tầm mắt qua khỏi chiếc đồng hồ cát nơi phía trước con thuyền của anh ấy.

Điều người thanh niên không thể nhìn trước được là kết cuộc của những hành động của mình. Việc hoàn toàn phớt lờ vị thiên sứ để theo đuổi tòa nhà nơi phía xa đã dẫn tới giai đoạn tiếp theo của cuộc đời, một giai đoạn đầy biến động. Chàng trai như thể đã đánh đổi niềm tin vào thiên sứ bằng niềm tin vào những viễn cảnh được lý tưởng hóa dựa vào những trải nghiệm của anh với thế giới.

Tòa lâu đài trên đó phải chăng tượng trưng cho những ham muốn lợi ích vật chất của chúng ta? Từ bỏ niềm tin vào các vị thần để chú tâm vào chủ nghĩa vật chất có dẫn đến sự hỗn loạn không?

Bức tranh thời thanh xuân là bức tranh duy nhất mà chàng trai tự mình chèo lái con thuyền với bàn tay đặt trên bánh lái. Phải chăng những kết cục bi quan từ những mưu cầu của chàng đã cho thấy rằng việc cố gắng kiểm soát cuộc đời chúng ta, thay vì nghe theo đấng thiêng liêng, là một điều vô minh?

Kết cuộc của việc quá tập trung vào những trải nghiệm cảm quan có thể dạy chúng ta rằng cuộc sống có nhiều điều cao xa hơn những thứ trong tầm mắt. Họa sĩ Cole đã nói về Thời trưởng thành như sau:

“Những phiền toái là đặc tính của tuổi trưởng thành. Thời thơ ấu không có những lo âu muộn phiền; thời thanh xuân không có những suy nghĩ tuyệt vọng. Chỉ khi kinh nghiệm dạy ta về thực tại nơi thế giới, ta mới vén bức màn vàng kim của cuộc sống thuở đầu ra khỏi tầm mắt; ta mới cảm nhận được nỗi đau buồn sâu lắng và dai dẳng.”

Người đàn ông trong nỗi khổ đau của mình, đang nguyện cầu, nhưng ông đang nguyện cầu điều gì? Vị thiên sứ vẫn ở phía sau ông đó thôi, vậy mà ông lại hướng về những khuôn mặt trong đám mây đen bên trên mà cầu nguyện, như thể van xin họ hãy giúp ông chấm dứt những đau khổ. Ông không thể nhận ra rằng những khuôn mặt tối tăm kia là một phần của hoàn cảnh u ám mà ông phải chịu đựng hiện giờ. Điều duy nhất tách biệt với khung cảnh tăm tối là vị thiên sứ với hào quang trên bầu trời, vị thiên sứ mà ông vẫn đang quay lưng lại.

Tuy nhiên, người đàn ông vẫn có thể cầu nguyện với Đấng tạo hóa trong khi nhìn vào những khuôn mặt u tối trong đám mây, biểu đạt sức mạnh từ đức tin của ông: Mặc cho những thứ tối đen trong tầm mắt, ông vẫn tin vào những điều siêu xuất khỏi bản thân. Sức mạnh của đức tin cũng có thể lý giải tại sao vị thiên sứ, hiện giờ đang ẩn đi, nhưng sẽ hiển lộ trong bức tranh tiếp theo.

Điều thú vị là, đức tin được thể hiện hai lần trong bộ tranh nhưng ở hai trạng thái đối lập nhau. Chàng trai trẻ ban đầu đặt niềm tin vào tòa lâu đài trên bầu trời. Anh bỏ lại tất cả phía sau để đuổi theo những gì mà tòa lâu đài đó dường như hứa hẹn. Sau này, chỉ khi đã nếm trải gian khổ, anh mới đặt niềm tin của mình nơi Đấng thiêng liêng.

Bức tranh cuối cùng đã nêu rõ chân lý: Niềm tin vào chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm sẽ đem đến sự hủy diệt và hỗn loạn, trong khi niềm tin vào thần sẽ đem lại sự huy hoàng vĩnh cửu, thể hiện qua ánh sáng nơi thiên đường và sự biến mất của chiếc đồng hồ cát phía trước con thuyền.

Tôi tự hỏi rằng chúng ta sẽ giúp những đứa trẻ đi trên hành trình của chúng như thế nào? Làm thế nào chúng ta có thể khuyến khích niềm tín thần chân chính ngay từ thuở đầu, để các vị thần có thể sớm linh hiển, để hành trình của sinh mệnh không còn là hành trình đầy trăn trở giữa “nỗi đau buồn” của sự truy cầu vật chất và đức tin, mà chính là một hành trình của đức tin?

Các tác phẩm nghệ thuật truyền thống thường chứa đựng những hình mẫu tâm linh và có nhiều ý nghĩa biểu tượng có thể bị thất lạc trong tư tưởng hiện đại của chúng ta. Trong loạt bài “Chạm đến nội tâm: Những điều nghệ thuật truyền thống mang đến trái tim”, chúng tôi diễn giải nghệ thuật tạo hình theo những cách sâu xa hơn về mặt đạo đức. Chúng tôi không giả định đưa ra câu trả lời tuyệt đối cho những câu hỏi mà các thế hệ đã phải trăn trở, nhưng hy vọng rằng những câu hỏi của chúng tôi sẽ truyền cảm hứng cho một hành trình hướng đến việc trở thành con người chân chính, nhân ái, và can đảm hơn.

Tác giả Eric Bess là nghệ sĩ theo trường phái nghệ thuật đại diện (representational art), hiện là nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Viện Nghiên cứu Nghệ thuật Tạo hình (IDSVA).