‘Hổ mẫu’: Ba người mẹ tuyệt vời của Trung Hoa cổ đại

Những năm gần đây, phương pháp giáo dục con cái hà khắc kiểu “mẹ hổ” đang không ngừng được xem là hình mẫu bảo đảm cho sự thành đạt trong tương lai của các con. Vào thời xa xưa, “mẹ hổ” lại được dùng để mô tả về những bà mẹ Trung Hoa mẫu mực.

Người Trung Hoa cổ xưa coi trọng tính siêng năng, cần cù. Họ xếp trí tuệ và đức hạnh cao hơn vô số lần so với lợi ích vật chất đơn thuần. Người xưa quan niệm: “Thà là người ngu ngốc và không có khả năng còn hơn là kẻ giỏi giang nhưng gian ác.”

Thời đó, chính trị và các lĩnh vực trọng yếu thường do đàn ông chi phối trên bề mặt, nhưng sử sách Trung Quốc cũng phải thừa nhận tầm quan trọng của phụ nữ trong việc thúc đẩy sự tiến triển hài hòa của xã hội.

Cuốn “Liệt nữ truyện – Chu thất tam mẫu” miêu tả về ba vị hoàng hậu nhà Chu là Thái Khương, Thái Nhâm, và Thái Tự – ba thế hệ nàng dâu họ Cơ, lần lượt là thê tử của ba vị quốc vương khai sáng triều đại nhà Chu (1100 TCN–221 TCN) là Cơ Thái Vương, Cơ Quý Lịch, và Chu Văn Vương. 

Ba vị quốc vương hiền đức, ba vị phu nhân của họ đều trang nghiêm, chân thành cung kính, xứng đáng là mẫu nghi thiên hạ. Ba vị phu nhân đều là những tấm gương sáng, cảm hóa gia quốc, phò tá ba vị quốc vương kiến lập nên cơ nghiệp nhà Chu hưng thịnh vĩ đại, kéo dài tới 800 năm, được người đời sau ca tụng là “Chu thất tam mẫu”.

Trong ba vị phu nhân, Thái Tự là hoàng hậu sau cùng, càng thêm hiền thục. Bà vô cùng ngưỡng mộ danh tiếng đạo đức của tổ mẫu Thái Khương và mẹ chồng Thái Nhâm, lại kế thừa đức hạnh của họ. Bà cần kiệm chăm lo việc nhà, tương trợ chồng giáo dục con cái, xử lý việc nội cung gọn gàng ngăn nắp, toàn lực hiệp trợ Văn Vương, giúp ông chuyên tâm trị vì đất nước, thi hành chính sách có lợi cho dân, giáo hóa đại chúng. Thái Tự được tôn xưng là “Văn Mẫu”, được khen tụng là “Văn Vương cai trị bên ngoài, Văn Mẫu cai trị nội các bên trong.”

Không chỉ có những tấm gương này, dưới đây là ba câu chuyện về các “hổ mẫu” nổi tiếng trong việc giáo dục con thời Trung Hoa cổ đại.

Mẹ Mạnh Tử chuyển nhà 3 lần

Tại trường lớp, giáo viên truyền đạt, hướng dẫn kiến thức và kỹ thuật chuyên ngành. Còn khi ở nhà, sự hướng dẫn của người mẹ lại định hình nên tính cách cơ bản của con trẻ.

Trong cuốn “Ngàn ký tự cổ điển”, một văn bản thơ truyền thống được sử dụng để dạy chữ viết Trung Quốc, có câu “Ra ngoài nhớ ơn thầy, về nhà nhớ ơn mẹ.”

Điều này bắt nguồn từ câu chuyện nổi tiếng của thế kỷ thứ 4 trước Công Nguyên. Nhà hiền triết Mạnh Tử có mẹ là bà Trương Thị, người đã làm tất cả mọi thứ trong khả năng của mình để nuôi dạy con trở thành người tài đức. Để con trai mình có môi trường phát triển tốt, bà đã phải chuyển nhà tới 3 lần.

Ngôi nhà đầu tiên của họ ở gần một nghĩa trang, bà Trương sớm nhận thấy con trai mình hay bắt chước hành vi của những người đến thăm mộ. Thấy không phù hợp, bà đã chuyển nhà và lần này đến ở gần một khu chợ. Mạnh Tử bắt đầu học cách ăn nói của những người bán hàng, khiến bà không hài lòng chút nào. Cuối cùng, bà định cư gần một trường học, và rất vui khi thấy con trai mình học hỏi những thói quen trang nghiêm của những người có học vấn.

Khi còn nhỏ, Mạnh Tử không phải lúc nào cũng thực hành những điều đã học. Thấy vậy, bà xé toang tấm vải đang dệt ở khung cửi để cho ông thấy rằng một trí óc thông minh nhưng không được rèn luyện thì vẫn vô dụng – giống như một tấm vải mới tinh nhưng bị xé rách thì không thể dùng được.

Khắc sâu trong tâm bài học này, Mạnh Tử đã trở thành một học giả lỗi lạc theo tư tưởng Nho giáo. Những giáo lý của ông đã trở thành tiêu chuẩn cơ bản cho các giá trị gia đình trong khu vực Đông Á.

Tăng Tử cảm nhận được nỗi đau của mẹ

Cuốn “Kinh điển về Đạo hiếu”, còn được biết đến với cái tên “Tiểu Kinh”, là một luận thuật kinh điển của Nho giáo đưa ra lời khuyên về lòng hiếu thảo. Khổng Tử đã so sánh tình mẫu tử với một loại tình cảm có tính tương tác gắn kết xã hội. Ông nói: “Khi người mẹ được người con tôn kính, thì khi đó quốc gia cũng được người dân tôn kính.”

Tăng Tử là một học trò của Khổng Tử, những ghi chép của ông về những cuộc đàm đạo của mình với những nhà hiền triết vĩ đại được người đời lưu truyền và ca tụng. Cha ông qua đời khi ông còn rất nhỏ, để lại cho ông gánh nặng gia đình rất lớn.

Tương truyền, trong một lần đi lượm củi, cậu bé Tăng Tử cảm thấy ngực đau nhói, tức tốc chạy về nhà thì phát hiện mẹ không may bị thương. Ông cảm nhận được sợi dây liên kết giữa mẹ và con. Dù câu chuyện có thật hay không, nó cũng minh họa mối quan hệ gia đình đóng vai trò quan trọng trong văn hóa Trung Hoa.

“Tận trung báo quốc”

Vào thế kỷ 12, cả Trung Quốc và chàng thanh niên Nhạc Phi đều phải đối mặt với tình thế tiến thoái lưỡng nan. Triều đại nhà Tống (960–1279) vào thời điểm đó đang trên đà diệt vong bởi những người Khiết Đan – một dân tộc du mục cổ đại nằm ở Mông Cổ và Bắc Trung Quốc và đã chinh phục phần lớn miền bắc Trung Quốc.

Khi đó, Nhạc Phi rơi vào tình huống khó xử: Nghĩa vụ với đất nước hay hiếu thảo phụng dưỡng bậc sinh thành. Một mặt, Nhạc Phi cảm thấy mình cần phải có trách nhiệm gia nhập quân đội triều đình, chống lại quân xâm lược, nhưng đồng thời, người mẹ cũng đang cần hỗ trợ và chăm sóc ở nhà.

Cảm nhận được nguyên nhân thiếu quyết đoán của con trai, mẹ Nhạc Phi đã xăm bốn chữ lên lưng con: “Tận trung báo quốc”. Mong muốn của con trai chính là mong muốn của bà; Nhạc Phi có thể ra trận mà không cần lo lắng cho bà ở nhà. 

Sau này, Nhạc Phi đã trở thành vị tướng kiệt xuất nhất thời nhà Tống và là một bậc lương đống của quốc gia. Ông được biết đến nhiều nhất trong những cuộc giao tranh bảo vệ Nam Tống khỏi quân xâm lược nhà Kim. Lòng trung thành và sự tận tụy cống hiến của ông đối với đất nước không chỉ dừng lại ở việc bảo vệ lãnh thổ nước nhà, mà quan trọng hơn là bảo tồn văn hóa truyền thống hàng ngàn năm của đất nước Trung Hoa.