Học cách chọn lựa đúng đắn: Thông điệp từ câu chuyện Ấn Độ cổ

Cuốn sách Bhagavad Gita* (hay Gita) ẩn chứa nhiều trí tuệ uyên thâm. Tuy nhiên, điều cốt lõi dẫn đến chiến thắng Duryodhana của Hoàng tử Arjuna trong Gita lại xảy ra trong một loạt sự kiện trước trận đấu, và được ghi chép lại trong sử thi Mahabharata của Ấn Độ. Để diễn tả được điều đó, người ta phải loại bỏ phần lớn sự phức tạp và chi tiết đặc thù mà sử thi Ấn Độ yêu thích, nhưng các thông điệp cốt lõi vẫn được thể hiện rõ ràng.

Mối quan hệ giữa gia đình Duryodhana (phe Kauravas) và gia đình Arjuna (phe Pandavas) căng thẳng tột độ do phải xác định ai sẽ cai trị vương quốc. Duryodhana (tên trong tiếng Phạn có nghĩa là “cực kỳ khó”) được khuyên nhủ là tìm sự giúp đỡ từ Krishna –  vị Thần sống và là hiện thân của Thần Vishnu (là vị Thần tối cao đối với một số người Ấn Độ). Arjuna (có nghĩa là “trong trắng”) cũng có ý định tương tự. Ai đến nhà Thần Krishna trước sẽ nhận được một món quà đặc biệt.

Nôn nóng bởi lòng tham, Duryodhana muốn mình là người đến trước. Dù đến trước nhưng không thể bất kính đánh thức Krishna còn đang ngủ, Duryodhana ngồi trằn trọc suốt đêm ở đầu giường, đợi Ngài thức dậy để thấy anh ta ở đó trước. Còn Arjuna chỉ cầu nguyện, ngủ một giấc ngon lành, và ăn mặc chỉnh tề sau khi thức dậy. Cuối cùng, anh đến nhà của Krishna và thấy rằng Krishna vẫn đang ngủ. Trong khi Duryodhana ngồi ở đầu giường, Arjuna ngồi xuống chân giường của Krishna và thành kính cầu nguyện.

Ai là người đến trước? 

Lúc đó, Krishna tỉnh dậy và nhìn thấy… Arjuna đầu tiên! Ngài lập tức hiểu được những gì cả hai muốn và Duryodhana là người đã đến trước, nhưng ngài đã nhìn thấy Arjuna trước. Tuy vậy, Krishna nói rằng cả hai đều có quà. Duryodhana cho rằng anh ta đến trước nên được chọn trước. Hai món quà đó là hai sự lựa chọn: một là chỉ có một mình, không được trang bị vũ khí khi chiến đấu và Thần Krishna luôn ở bên trong chiếc xe ngựa; hoặc hai là sở hữu toàn bộ đội quân Vrishini và tùy ý điều khiển trong cuộc chiến sắp tới. Đội quân này là một lợi thế rất lớn trong bất kỳ trận chiến nào.

Krishna từ chối yêu cầu được chọn đầu tiên của Duryodhana bởi vì Thần đã nhìn thấy Arjuna trước và Arjuna nhỏ tuổi hơn; vì thế, anh ta nên được chọn đầu tiên. Trong thời khắc quan trọng này, Duryodhana vô cùng lo lắng: Liệu Arjuna sẽ chọn vị Thần bên cạnh mình hay chọn đội quân hùng mạnh nhất trên thế giới? Anh nhanh chóng vui mừng khi Arjuna lựa chọn Thần và từ chối sở hữu quân đội, bởi Arjuna nghĩ rằng quân đội thì có ích lợi gì nếu không có Thần dẫn dắt?

Thế là Duryodhana trở về Hastinapura với đội quân liên minh Vrishini, rồi đánh thắng đội quân của người cậu trong gia đình Pandavas. Rốt cuộc, anh cũng có một đội quân bất bại.

Tuy nhiên, theo Gita thì sức mạnh quân đội này trở nên vô hiệu khi chống cự lại Arjuna và người lái xe, Thần Krishna. Thật vậy, trước khi thất bại trước Arjuna, một trong những đồng minh của Duryodhana (Shakuni) đã cảnh báo anh rằng Krishna đáng giá hơn nhiều đội quân và sự lựa chọn này không có gì để vui mừng.

Về bản chất thì đây là phần mở đầu trước khi câu chuyện trong Gita diễn ra; vậy tại sao nó lại có ý nghĩa quan trọng như vậy? Và tại sao nó tiên liệu được thất bại không thể tránh khỏi của Duryodhana, bất chấp quân đội hùng mạnh của anh ta?

Đầu tiên, trước khi bình luận cụ thể về những vấn đề này, chúng ta có thể xem xét mối liên hệ của nó. Ngày nay, chủ nghĩa quân phiệt ngày càng bành trướng trên thế giới, và nhiều quốc gia khác nhau mong muốn sở hữu những quân đội hùng mạnh nhất, vĩ đại nhất. Điều này không hẳn là xấu; nó chỉ trở nên xấu như trong trường hợp của Duryodhana: anh ta đã bỏ đi một thứ quan trọng hơn quyền lực. Đó là trọng tâm của câu chuyện này.

Người ta nói rằng Duryodhana mắc phải hai sai lầm lớn: ngạo mạn và tham lam. Chúng ta thấy điều này trong quyết tâm không chính đáng của anh ta nhằm nắm giữ vương quyền ngay từ đầu, và cả trong những điều nhỏ nhặt: nôn nóng đi nhận quà từ Krishna và ngồi ở đầu giường một cách bất kính. Trong niềm kiêu hãnh, anh cảm thấy rằng người đứng đầu phải là anh ta. Duryodhana không thực sự tin rằng Krishna là một vị Thần; nếu không thì tại sao anh lại chọn một vị trí ở phía trên ngài?

Hoàn toàn đối lập, Arjuna đã ngồi ở chân giường; tức là ở dưới Thần. Có thể một ý nghĩ thoáng qua với anh rằng khi mở mắt ra, vị Thần sẽ nhìn về hướng đó một cách tự nhiên? Rõ ràng, khi thức dậy, chúng ta nhìn xuôi theo thân mình! Sai lầm sơ đẳng này đã khiến Duryodhana mất cơ hội chọn món quà mà anh mong muốn nhất.

Nhận được những gì mình muốn

Tất nhiên, mất quyền lựa chọn đó dường như không quan trọng, vì Arjuna đã chọn điều mà Duryodhana không muốn: Đó là sự hiện diện của vị Thần trong cỗ xe của mình. Arjuna đã xác định rõ ràng rằng anh phải có vị Thần ở cạnh nếu anh có được bất kỳ cơ hội thành công nào trên đời này. Vì vậy, Duryodhana được những gì anh ta muốn – sự lựa chọn không có Thần – nhưng vấn đề không phải là bản thân sự chọn lựa, mà là những ham muốn của Duryodhana đã trừng phạt anh ta bằng một hiện thực bất ngờ. Như câu nói của nhà Phật rằng: “Chư vị sẽ không bị trừng phạt bởi cơn nóng giận của mình; chính cơn nóng giận là một sự trừng phạt với bản thân chư vị rồi.”

Tuy nhiên, ý nghĩa của câu chuyện này vẫn còn sâu sắc hơn, vì chúng ta cần hiểu rằng câu chuyện Gita mang tính biểu tượng. Mọi người đang chiến đấu chống lại thế giới vật chất trong cõi mê này. Đúng như vậy, thật nghịch lý, cái gọi là thế giới thực lại là thế giới ảo, hay ở phương Đông còn được gọi là “maya”. Điều này tương hợp với nhận thức của Cơ Đốc Giáo rằng thế giới xấu xa thì ở dưới và thế giới tâm linh ở cõi trên. (Chúng ta hãy nhớ lại, Chúa Giêsu “giáng hạ” từ thiên thượng.) 

Trong Gita, cỗ xe của Arjuna có năm con ngựa và điều này rất có ý nghĩa. Cỗ xe là cơ thể của anh, và những con ngựa tượng trưng cho năm giác quan của anh. Do đó, Arjuna là bản ngã hay ý chí điều khiển cỗ xe, và ý chí hay bản ngã này phải điều khiển những con ngựa – chứ không phải bị dẫn dắt lạc lối bởi các giác quan. Nếu như họ ở trong trường hợp đầu, thắng cuộc, giành thắng lợi, và có được cuộc sống vĩnh cửu, thì có nghĩa là họ đã vượt qua được thế giới ảo ảnh (cõi mê) này. 

Krishna thực sự là ai? 

Chúng ta có thể hỏi Krishna – người đánh xe đồng hành với chúng ta là ai? Một câu trả lời chắc chắn cho câu hỏi này đó phải là tâm hồn của chính chúng ta. Krishna, vị Thần sống, thực sự là một phương diện của linh hồn chúng ta, và nếu chúng ta đánh mất hoặc bỏ rơi linh hồn của chính mình cùng tiếng nói trực giác bên trong (điều mà trong Cựu Ước Elijah đã trải nghiệm là “giọng nói nhỏ bé tĩnh lặng”), thì chúng ta không thể lái cỗ xe của mình (cơ thể của chúng ta) thành công hoặc đạt được chiến thắng trong các cuộc chiến chống lại thế lực tà ác, do Duryodhana vô thần làm đại diện.

Chúng ta lưu ý ở đây rằng linh hồn không thực sự chiến đấu; chúng ta giao tiếp với nó như với một người bạn, một người yêu, thậm chí còn sâu sắc hơn thế. Đó là chân ngã của chúng ta, là tiếng khóc muốn được lắng nghe phát ra từ nội tâm và hướng chúng ta vào con đường đúng đắn.

Điều này một lần nữa rất tương tự với Cơ Đốc Giáo, vì chính Chúa Giêsu đã luôn răn dạy các môn đồ rằng đánh mất linh hồn là thảm họa lớn nhất xảy ra cho con người. Hết thảy sự thịnh vượng (hoặc sức mạnh quân đội) trên thế giới này sẽ không thể bù đắp được cho sự mất mát đó. 

Vì vậy, dù là cá nhân, cộng đồng hay quốc gia, chúng ta phải luôn lắng nghe linh hồn sâu thẳm trong mình để nhận định điều gì là đúng, và không cho phép những truy cầu hay cái tôi kiểm soát số phận của chúng ta. Bởi như chúng ta thấy được từ Duryodhana, anh ta đã chọn lựa sai lầm và bị ham muốn lầm lạc điều khiển. Bàn về điều này từ góc độ tâm lý học, Thomas Moore nhận xét: “Khi linh hồn bị bỏ quên, nó không chỉ biến mất; nó xuất hiện các triệu chứng như sự ám ảnh, nghiện ngập, bạo lực, và đánh mất ý nghĩa cuộc sống.” Đây chính xác là những hành vi của Duryodhana.

Thành tựu của vận mệnh

Carl Jung còn nói một cách quả quyết hơn: “Một người thích tin rằng mình làm chủ tâm hồn của mình. Thế nhưng hễ anh ta không thể kiểm soát được tâm trạng và cảm xúc của mình, hoặc không tỉnh táo nhận ra vô số chiêu thức bí mật có thể cản trở những quyết định và kế hoạch của anh ta, thì anh ta chắc chắn không làm chủ được chính mình.” Arjuna chọn để người đánh xe bên mình và nghe theo lời khuyên của Thần, nên có thể kiểm soát và nhận ra số phận, cũng như vượt qua vô vàn khó khăn khắc nghiệt. 

Liệu rằng chúng ta có nhận thức được linh hồn mình và để chúng điều khiển ý chí và cái tôi, dẫn dắt chúng ta đi đúng hướng hay không; hay chúng ta, giống như Duryodhana vô thần, nghĩ rằng có thể kiểm soát mọi thứ thông qua sức mạnh và quyền lực? Tất nhiên, chủ nghĩa hiện đại là đi theo Duryodhana và phá bỏ mọi niềm tin về linh hồn, vì thế đã chặn sự kết nối với linh hồn trong tất cả mọi người. Hỗn loạn, hoang mang, và tuyệt vọng là hậu quả của những điều đó. Nếu chúng ta muốn đổi mới cá nhân và xã hội, thì chúng ta phải để Krishna bước vào cỗ xe của mình và đối thoại với chúng ta.

James Sale là một doanh nhân người Anh sở hữu công ty Motivational Maps Ltd., hoạt động tại 14 quốc gia. Ông là tác giả của hơn 40 cuốn sách về quản trị và giáo dục từ các nhà xuất bản quốc tế lớn như Macmillan, Pearson, và Routledge. 

James Sale
Thuần Thanh biên dịch