Làng nhang Quảng Phú Cầu: Hành trình vào di sản Việt bằng khứu giác

Đan Thư

Hàng tấn nhang đầy màu sắc, biến hóa thành những chùm “hoa hương” lộng lẫy, không khí tràn ngập hương thơm ngọt ngào, trầm ấm khiến ngôi làng đặc biệt này có một vẻ đẹp kỳ ảo.

Ở ngoại ô phía Tây Nam của Hà Nội, một ngôi làng nhỏ với phong cảnh đẹp như tranh vẽ, bao quanh bởi những cánh đồng xanh và những ngôi chùa cổ kính đẹp vào bậc nhất miền Bắc Việt Nam, đã làm say đắm vô số du khách với hương thơm mê hoặc của một nghề thủ công hàng thế kỷ: Nghề làm nhang ở Làng Quảng Phú Cầu.

Màu của Hương

Những cây nhang được bó lại với nhau tạo thành từng chùm lớn, giống như những bông hoa đang khai nở, đầu chụm vào nhau, chân xòe ra, thành những bông hoa khổng lồ màu vàng và đỏ – vốn được xem là màu may mắn của người phương Đông. Những tấm thảm hương trải khắp nơi trong làng gây ấn tượng mạnh mẽ cho du khách bởi màu sắc vừa rực rỡ vừa trầm ấm. Có lẽ ai cũng từng đốt những nén hương cả trăm ngàn lần trong đời, nhưng nếu đến nơi này, bạn sẽ nhận ra đây chính là “màu của hương thơm”.

Đó là lý do vì sao Quảng Phú Cầu từ lâu đã trở thành địa điểm được các nhiếp ảnh gia trong và ngoài nước yêu thích chụp ảnh; nhiều tác phẩm về làng đã đạt được những giải thưởng lớn.

Hãng thông tấn AFP trong một phóng sự về làng hương Quảng Phú Cầu, mô tả: Làm hương vốn là “một truyền thống cổ xưa và sáng chói” của người Việt. Người Việt tin rằng thắp hương là phương tiện giao tiếp duy nhất giữa thế giới này và thế giới khác. Việc tỏ lòng thành kính với tổ tiên trong dịp Tết bao gồm việc sử dụng nhang nên nhang thơm thường có nhu cầu cao trong thời gian này trong năm. 

“Làm những cây nhang này là một công việc truyền thống và tâm linh,” một người dân địa phương nói khi ngồi giữa những bó nhang màu hồng rực phơi dưới nắng chiều.

Ngôi làng chỉ cách trung tâm Hà Nội không quá xa (khoảng 50 km) nhưng tạo ra cảm giác như đó là một thế giới tách biệt với sự hối hả và nhộn nhịp của thành phố. Khi đến nơi, bạn sẽ được chào đón bằng sự nồng hậu của người dân địa phương, nghe họ kể về nghề truyền thống được truyền qua nhiều thế hệ, ngắm những cây nhang phơi khô dưới ánh nắng, và hít mùi hương trầm vương vấn để cảm nhận nét đặc trưng của làng nghề hơn một thế kỷ này.

Hơn một thế kỷ mùi hương

Làng Quảng Phú Cầu có lịch sử lâu đời, từ thời vua Lê Thánh Tông vào thế kỷ 15. Thưở xưa, người dân trong làng chủ yếu kiếm sống bằng nghề trồng trọt và đánh cá. Theo thời gian, họ đã phát triển một tay nghề độc đáo: làm nhang. Danh tiếng về ngôi làng sản xuất những cây nhang thơm đượm, đẹp mắt nhanh chóng lan rộng khắp cả nước, và nơi đây trở thành điểm đến ưa thích của các thương nhân và khách du lịch.

Theo các bậc cao niên trong làng, nghề làm hương ở Quảng Phú Cầu có lịch sử hơn trăm năm trước, bắt đầu ở thôn Phú Lương Thượng và dần dần mở rộng sang các thôn khác trong xã như Xà Cầu, Quảng Nguyên, Phú Lương, và Đạo Tú. “Tổ tiên chúng ta đã làm nghề này từ đó; đặc điểm nổi bật của hương Quảng Phú Cầu là không chứa hóa chất,” người dân trong làng chia sẻ.

Việc làm nhang là một quá trình cần nhiều công sức và sự khéo léo. Quy trình làm nhang gồm nhiều công đoạn: chẻ tre thành từng thanh mảnh, phơi khô, dùng máy vo tròn rồi đánh bóng bằng máy khác. Những cây nhang tốt nhất được lấy từ cây vầu, một loại tre to, có nguồn gốc từ Thanh Hóa, Nghệ An, Lào.

Công đoạn phức tạp nhất là trộn một hỗn hợp có mùi thơm rồi cuộn quanh những thanh tre để chúng cháy rất chậm và có mùi thơm dễ chịu. Người làm nhang Quảng Phú Cầu luôn làm việc rất cẩn thận và chú ý đến từng chi tiết, đặc biệt là khi chọn nguyên liệu tự nhiên để làm bột thơm. 

Phải tùy từng loại nhang mà lựa chọn nguyên liệu phù hợp từ trầm hương, thông, đàn hương, long não, hương hương, quế, nhựa cây, rễ cây. Người thợ khi làm hương phải khéo léo, nhẹ nhàng, chắc chắn trong quá trình làm hương để bột bám đều vào từng cây nhang.

“Mấu chốt làm ra nhang có chất lượng nằm ở việc trộn các loại bột thơm theo tỷ lệ hợp lý, để tạo thành bột thơm phủ lên những thanh tre cháy chậm và tỏa mùi thơm,” chị Lê Thị Đông nói.

Sau khi đắp bột xong, nhang sẽ được đem phơi nắng để tránh ẩm mốc. Người dân Quảng Phú Cầu còn pha thêm nhiều loại thảo dược để cho ra những bó hương đẹp, có mùi hương thơm lâu và dễ chịu.

Làng Quảng Phú Cầu là cơ sở sản xuất nhang duy nhất còn sót lại ở Hà Nội, và là một trong những nhà cung cấp tăm tre lớn nhất cho các nhà sản xuất ở nhiều tỉnh trong cả nước. Làng còn xuất cảng tăm tre cho các nhà sản xuất hương Ấn Độ, Indonesia và Malaysia.

Đến làng hương Quảng Phú Cầu trước dịp Tết cổ truyền Việt Nam, khách viếng thăm sẽ có cơ hội chiêm ngưỡng vẻ đẹp lộng lẫy của một làng nghề truyền thống đặc biệt. Trên con đường làng, khắp nơi là những khoảng sân rộng rãi ngập tràn những bó hoa hương đủ màu sắc như những chùm hoa khổng lồ dưới ánh nắng vàng rực rỡ. Người dân trong làng tận dụng sân nhà, không gian sinh hoạt chung, bãi đất trống để phơi nhang, tạo nên cảnh tượng đẹp mê hồn.

“Sản phẩm của chúng tôi nguyên chất 100%. Chúng tôi sử dụng 28 loại dược liệu, bao gồm hoa hồi, quế và đinh hương để tạo ra hỗn hợp thơm. Bình thường, xưởng gia đình tôi sản xuất gần 500 kg hương, mỗi tháng tạo thu nhập 10–15 triệu đồng cho một công nhân,” bà Đông cho biết thêm. 

Nghề này có yếu tố tâm linh vì thắp nhang là một phong tục truyền thống và mang tính nghi lễ, một khía cạnh quan trọng của văn hóa phương Đông

“Gia đình tôi làm nghề này đã 60 năm. Ngày xưa ông bà, cha mẹ tôi thường làm thủ công, chẻ ống tre thành những que mỏng rồi phủ một lớp bột thơm cháy chậm, có mùi thơm dễ chịu. Nhưng ngày nay, chúng tôi hoàn toàn dựa vào máy móc và nhiều loại nguyên liệu khác,” chị Trần Thị Minh, một người làm nhang ở địa phương cho biết.

Ban đầu, nghề làm nhang ở làng chỉ là một công việc phụ được làm trong thời gian rảnh rỗi giữa các vụ mùa. Tuy nhiên, do nhu cầu về nhang cho văn hóa tâm linh ngày càng tăng, nên nghề này đã phát triển thành một ngành phát đạt, trở thành nghề chính của 70% gia đình trong làng. Hiện nay, nó là nguồn thu nhập chính của gần 3.000 gia đình, mang lại cho họ thu nhập trung bình hàng ngày từ 300.000 đến 500.000 đồng.

Ở nhiều địa phương, người dân làng thường phải bỏ đi tìm việc kiếm sống ở các thành phố lớn, dẫn đến những làng nghề truyền thống ngày càng bị mai một. Tuy nhiên, làng Quảng Phú Cầu vẫn duy trì được bầu không khí làm nghề thủ công đích thực, sôi động, nhộn nhịp.