Lào rơi vào khủng hoảng nợ sau khi liên doanh với Trung Quốc

ANNE ZHANG

Với hy vọng mở rộng xuất cảng và thu hút khách du lịch, Lào đã xây dựng liên doanh Đường sắt Lào–Trung với Trung Quốc – đất nước là thị trường xuất cảng và đối tác thương mại quan trọng nhất của Lào.

Quá trình xây dựng kéo dài năm năm và tuyến đường sắt đã chính thức khai trương hồi cuối năm 2021. Nhưng do nền kinh tế Trung Quốc hiện đang chững lại, Lào nhận  thấy mình có thể phải trả khoản vay để xây dựng đường sắt bằng tài nguyên thiên nhiên của mình.

Bản cập nhật kinh tế Trung Quốc tháng Sáu của Ngân hàng Thế giới dự báo tăng trưởng GDP thực tế của Trung Quốc sẽ chậm lại còn 4.3% trong năm 2022, có nghĩa là nhu cầu nhập cảng của Trung Quốc sẽ giảm – là một đòn giáng thêm vào tình hình kinh tế vốn đã mong manh của Lào.

Hồi tháng Tư, Ngân hàng Thế giới báo cáo lạm phát của Lào đã tăng từ dưới 2% cho tháng 02/2021 lên 9.9% cho tháng Tư năm nay. Đây là mức cao nhất trong hơn một thập niên qua và đã đe dọa đáng kể đến mức sống của Lào, đặc biệt là các gia đình có thu nhập thấp.

Mức nợ công của Lào cũng đã tăng lên đáng kể kể từ năm 2019. Ước tính sơ bộ của Ngân hàng Thế giới cho thấy tổng nợ công và nợ được chính phủ bảo lãnh (PPG) đã tăng từ 68% GDP (12.5 tỷ USD) vào năm 2019 lên 88% GDP (14.5 tỷ USD) vào năm 2021. Khoảng 50% nợ công là từ các chủ nợ Trung Quốc.

Lào phải trả trung bình 1.3 tỷ USD nợ ngoại quốc hàng năm trong giai đoạn 2022–2025, bằng một nửa doanh thu nội địa dự kiến ​​của họ. Nhưng dự trữ ngoại hối của Lào chỉ là 1.3 tỷ USD tính đến tháng 12/2021.

Sử dụng vốn vay

Trong những năm gần đây, Lào đã đầu tư rất nhiều vào cơ sở hạ tầng bằng nguồn vốn đi vay, phần lớn đến từ nguồn tài trợ Một Vành đai, Một Con đường (hay còn gọi Nhất Đới, Nhất Lộ) của Trung Cộng. Tuyến đường sắt Lào–Trung dài 418 km là một trong số đó.

Tuyến đường sắt Lào–Trung kéo dài từ thị trấn biên giới phía bắc Boten đến thủ đô Vientiane. Hơn 60% tuyến đường này là cầu và hầm với tốc độ vận hành thiết kế là 160 km/giờ. Tổng chi phí gần 40 tỷ nhân dân tệ (tương đương 5.9 tỷ USD) được chia theo tỷ lệ vốn 7:3 giữa các doanh nghiệp Trung Quốc và chính phủ Lào.

Có nhiều công ty Trung Quốc tham gia vào dự án này, từ việc xây dựng, giám sát, kiểm tra của bên thứ ba đến cung cấp đầu máy toa xe. Các công ty bao gồm Tập đoàn Đường sắt Trung Quốc (CREC), Tập đoàn Xây dựng Điện lực Trung Quốc (PowerChina), Công ty Giám sát Xây dựng Kỹ thuật Tân Á Thái Thiên Tân, Viện nghiên cứu Đường sắt Tây Nam Trung Quốc, Công ty Đầu máy và Toa xe Thanh Đảo Tứ Phương CRRC, CRRC Đại Liên.

Tuyến đường sắt Lào–Trung sử dụng thiết bị và vật liệu của Trung Quốc, phù hợp với các tiêu chuẩn kỹ thuật của Trung Quốc; nó kết nối với một tuyến đường sắt khác dài 595 km ở Trung Quốc đi Côn Minh, tỉnh Vân Nam – một bước gần hơn với một số trung tâm tài chính ở Trung Quốc.

Tuyến đường sắt Lào–Trung chỉ là bước đầu tiên trong dự án Đường sắt Xuyên Á của Trung Cộng vì nó được lên kế hoạch kéo dài đến Thái Lan, Bán đảo Mã Lai, và Singapore.

Rõ ràng là các doanh nghiệp Trung Quốc có thể hưởng lợi lớn từ dự án này, và đối với Trung Cộng, với 70% cổ phần của họ trong dự án, họ có thể kiểm soát hoạt động và doanh thu từ Tuyến đường sắt Lào–Trung cũng như thúc đẩy tham vọng địa chính trị của họ.

Trên thực tế, để thực hiện kế hoạch đường sắt này, Trung Cộng không chỉ đề nghị cung cấp một khoản vay cho Lào mà còn làm vậy với thời gian ân hạn (grace period) năm năm; Lào chỉ bắt đầu trả khoản vay khi việc xây dựng hoàn thành.

Theo thỏa thuận, Lào đóng góp gần 2 tỷ USD vào dự án đường sắt Lào–Trung và 30% vốn ban đầu của dự án cho Trung Quốc. Theo một bài báo trên The News Lens hôm 01/12/2021, hai khoản này gần như được chi hoàn toàn bằng khoản vay từ Ngân hàng Xuất nhập cảng Trung Quốc (Exim Bank of China).

Tuy nhiên, Trung Quốc yêu cầu nếu không có khả năng trả nợ thì Lào phải trả nợ bằng tài nguyên thiên nhiên. Bộ trưởng Năng lượng nói thêm rằng 5 triệu tấn tài nguyên khoáng sản của Lào có thể được sử dụng để trả nợ cho Trung Quốc.

Tình hình kinh tế hiện đang rất bi quan của Lào và việc Trung Quốc phong tỏa các khu kinh tế trọng điểm, chẳng hạn như Thượng Hải, từ tháng Ba đến tháng Năm năm nay, đã ảnh hưởng nặng nề đến nền kinh tế Lào.

Tốc độ tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc dự kiến ​​sẽ giảm

Báo cáo của Ngân hàng Thế giới cho biết ngay cả khi có các biện pháp kích thích kinh tế, lĩnh vực bất động sản của Trung Quốc sẽ tiếp tục bị ảnh hưởng do các công ty bất động sản giảm tỷ lệ đòn bẩy tài chính trong ngắn hạn.

Giảm lượng khí thải carbon công nghiệp cũng sẽ ảnh hưởng đến dây chuyền sản xuất của các công ty Trung Quốc, và các biện pháp “zero COVID” đã làm suy yếu lĩnh vực dịch vụ. Đồng thời, Trung Quốc phải đối mặt với tác động tiêu cực của lực lượng lao động suy giảm, lợi nhuận trên vốn (Return on Capital) thấp hơn, nền kinh tế bị bóp méo, và dân số già.

Trung Quốc là nguồn xuất cảng lớn nhất của Lào. Từ năm 2020 đến 2021, xuất cảng của Lào sang Trung Quốc tăng từ 2 tỷ USD lên 2.6 tỷ USD. Các mặt hàng xuất cảng chính sang Trung Quốc bao gồm tinh quặng đồng và các khoáng sản kim loại khác, bột giấy, bìa cứng, cao su, trái cây, các loại hạt, gạo, bắp, và các loại ngũ cốc khác.

Ngân hàng Thế giới dự báo kinh tế Trung Quốc suy thoái sẽ có tác động tiêu cực đến xuất cảng và sản xuất ở các nước Đông Á và Thái Bình Dương (EAP), trong đó có Lào, Thái Lan, và Việt Nam. Hơn nữa, tác động của cuộc chiến ở Ukraine và lạm phát tăng trên toàn cầu sẽ làm giảm tốc độ tăng trưởng GDP trong khu vực EAP – xuống 5% trong năm 2022 từ mức 7.2% của năm ngoái.

Suy thoái kinh tế và doanh thu xuất cảng giảm làm gia tăng rủi ro Lào bị vỡ nợ. Trước đây, Lào đã trả một số nợ bằng tài nguyên thiên nhiên.

Lào được ban tặng về tài nguyên nước, và từ lâu họ đã muốn chuyên môn hóa thủy điện và đã đang xây dựng nhiều đập trên sông Mekong. Nhưng điều này đi kèm với cái giá phải trả là những khoản nợ khổng lồ, bao gồm cả từ sáng kiến Một Vành đai, Một Con đường.

Theo Ngân hàng Thế giới, lĩnh vực năng lượng của Lào – do Electricité du Laos điều hành – chiếm hơn 30% tổng nợ PPG của nước này trong năm 2021. Và do công ty này không có khả năng trả nợ, chính phủ Lào đã sử dụng hình thức trả nợ bằng vốn cổ phần để trao quyền kiểm soát lưới điện của đất nước cho một doanh nghiệp Trung Quốc.

Tháng 09/2020, Electricité du Laos đã chuyển nhượng phần lớn cổ phần cho Công ty Lưới điện Phương Nam Trung Quốc. Hai bên đã ký thỏa thuận nhượng quyền trong 25 năm cho phép Công ty Lưới điện Phương Nam Trung Quốc xây dựng và quản lý hệ thống lưới điện của Lào, bao gồm cả việc xuất cảng điện sang các nước lân bang.

Việc Trung Quốc yêu cầu các nước trả nợ bằng tài nguyên thiên nhiên của mình cũng đã xảy ra ở các nước khác như Sri Lanka.

Sri Lanka đã buộc phải ký hợp đồng cho thuê 99 năm hồi tháng 12/2017, trao tài sản và hoạt động của Cảng Hambantota cho China Merchants Group – một doanh nghiệp nhà nước hoạt động dưới quyền Bộ Giao thông vận tải Trung Quốc – do không có khả năng chi trả khoản nợ lớn phát sinh trong việc xây dựng cảng.

Thường có một thỏa thuận bảo mật khi Trung Cộng ký hợp đồng với các quốc gia khác thông qua kế hoạch Một Vành đai, Một Con đường, có nghĩa là công dân của các quốc gia này sẽ không nhận thức được những rủi ro tiềm ẩn liên quan. Ông Christoph Trebesch, một học giả người Đức, nói với RFI rằng Trung Cộng thao túng các điều kiện nghiêm ngặt nhất nhằm kiểm soát công việc nội bộ của quốc gia đó.