Lực lượng bán quân sự Wagner là ai?

Tom Ozimek

Trong bối cảnh chấn động gần đây xung quanh một cuộc đảo chính tiềm năng ở Nga của tổ chức quân sự tư nhân Wagner, sự chú ý đã chuyển sang nhóm khuất trong bóng tối này và người chỉ huy – một chi nhánh lâu năm của Tổng thống (TT) Nga Vladimir Putin.

Sau khi dường như đã phát động một cuộc nổi dậy vũ trang để buộc thay đổi giới lãnh đạo quân đội Nga, ông Yevgeny Prigozhin – thủ lĩnh tổ chức quân sự tư nhân Wagner – đã tuyên bố hôm 24/06 rằng lực lượng Wagner ngừng tiến công vào Moscow để tránh đổ máu.

Thông báo qua audio của ông Prigozhin trên Telegram dường như đã làm lắng dịu một cuộc khủng hoảng và cũng là thách thức đáng gờm nhất đối với sự lãnh đạo trong 23 năm cầm quyền của ông Putin.

Khởi đầu của Wagner

The Wagner Group – tên chính thức là PMC Wagner hay Wagner Private Military Company (Công ty Quân sự Tư nhân Wagner) – là một tổ chức bán quân sự của Nga được nhắc đến lần đầu tiên vào năm 2014, khi tổ chức này hậu thuẫn cho phe ly khai thân Nga ở miền đông Ukraine.

Trong khi các công ty quân sự tư nhân trên thực tế là bất hợp pháp ở Nga, thì Wagner hoạt động dưới sự hậu thuẫn của nhà nước. Một số bài báo cho rằng tình trạng pháp lý kém minh bạch của nhóm đã cho phép họ hoạt động với tư cách là một cánh vũ trang không chính thức của Điện Kremlin trong các nhiệm vụ ngoại quốc nhạy cảm.

Hồi năm 2012, khi đang giữ chức thủ tướng, TT Nga Vladimir Putin đã nói với Quốc hội Duma Nga rằng ông ủng hộ việc thành lập các công ty quân sự tư nhân để làm công cụ gây ảnh hưởng của Nga ở ngoại quốc.

Bất chấp tình trạng pháp lý kém minh bạch, hồi tháng 11/2022, Wagner đã mở văn phòng ở St. Petersburg – nơi ông Putin từng là thị trưởng và ông Prigozhin điều hành một nhà hàng mà ông Putin thường lui tới.

Hồi tháng 12/2022, tình báo Anh cho biết Wagner đã chính thức đăng lục tư cách pháp nhân với cơ quan nhà nước Nga. Qua đó, nhóm này cho hay hoạt động cốt lõi của họ là “tư vấn quản lý” chứ không đề cập đến các dịch vụ chiến đấu.

Ông Prigozhin đã trở thành một nhà tài phiệt nổi tiếng ở Nga với các hoạt động như cung cấp thực phẩm cho quân đội Nga. Ông cũng đứng đầu Wagner – một số bài báo cho rằng ông là người thành lập nhóm này mặc dù điều đó vẫn còn gây tranh cãi. 

Theo Trung Tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), công ty này được đặt theo tên gọi cũ “Vagner” của cựu chỉ huy Spetsnaz người Nga Dmitry Utkin. Ông Utkin được nhiều người biết đến với tư cách là người sáng lập nhóm này mặc dù không rõ liệu ông có thực sự thành lập hay chỉ là người đại diện. 

Bản thân ông Utkin, cùng với các đặc nhiệm của Wagner, đã tham gia vào các chiến dịch của Nga ở Ukraine hồi năm 2014 – năm Nga tiếp quản Crimea.

Kể từ khi thành lập, Wagner đã phát triển nhanh chóng và đã hoạt động ở Cộng hòa Trung Phi, Mali, và Syria, cùng các quốc gia khác.

Wagner ở Ukraine

Trong bối cảnh Nga xâm lược Ukraine, các lực lượng Wagner đã trợ giúp đắc lực cho Điện Kremlin khi tiến hành nhiều trận giao tranh ác liệt nhất ở vùng Donbass và chịu thương vong đáng kể trong cuộc chiến giành Bakhmut.

Bộ Quốc phòng Anh cho biết vào tháng Một, “Gần như chắc chắn rằng Wagner hiện chỉ huy 50,000 chiến binh ở Ukraine và đã trở thành thành phần then chốt của chiến dịch Ukraine.”

Hội đồng An ninh Quốc gia Hoa Kỳ cho biết hồi đầu năm này rằng khoảng 80% binh lính của Wagner ở Ukraine đã được thu nhận từ các nhà tù.

Tuy nhiên, trong cuộc xung đột ở Ukraine, ông Prigozhin đã ngày càng chỉ trích giới lãnh đạo quân đội hàng đầu của Nga, cáo buộc họ tham nhũng và bất tài.

Đối mặt với những thất bại trên chiến trường ở Ukraine – gồm cả việc Wagner chịu thương vong đáng kể trong các trận chiến khốc liệt ở Bakhmut – ông Prigozhin đã đưa ra một loạt cáo buộc chỉ trích quân đội Nga, kể cả việc họ không cung cấp đủ đạn dược cho Wagner.

Đỉnh điểm là lời buộc tội mà hôm 23/06 ông Prigozhin đưa ra trong một bài đăng trên Telegram, nhắm đến Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu. Thủ lĩnh Wagner này cáo buộc ông Shoigu đã “tiêu diệt” các chiến binh của ông và kêu gọi một cuộc binh biến vũ trang.

Một phân tích của Study of War (ISW) cho biết, “Ông Prigozhin đã phát tán một video từ trương mục Telegram có liên kết với Wagner hôm 23/06, trong đó chiếu hậu quả của một cuộc tấn công phi đạn vào trại Wagner ở hậu phương và cáo buộc Bộ Quốc phòng Nga đã tiến hành cuộc không kích đó.”

Là một đồng minh kỳ cựu của ông Putin, lãnh đạo của PMC Wagner đã không nhắm mục tiêu vào tổng thống Nga trong những lần ông chỉ trích giới lãnh đạo quân đội Nga.

ISW cho biết: “Ông Prigozhin tuyên bố rằng Hội đồng chỉ huy Wagner đã đưa ra quyết định ngăn chặn ‘cái ác do giới lãnh đạo quân sự gây ra,’ những kẻ đã bỏ mặc và hủy hoại mạng sống của hàng chục ngàn binh sĩ Nga.” 

Nhà lãnh đạo Wagner tuyên bố sẽ “xử trí” những kẻ đã tiêu diệt binh lính Nga và sau đó sẽ trở về Ukraine sau khi khôi phục lại công lý.

“Ông Prigozhin cũng đưa ra một cáo buộc đáng chú ý rằng Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu đã đích thân lên kế hoạch cho một chiến dịch tiêu diệt Wagner và tuyên bố rằng 25,000 binh sĩ Wagner đã sẵn sàng hành động,” ISW tuyên bố.

Sau đó, ông đã đăng trên Telegram rằng không có “cuộc đảo chính” nào mà chỉ có “cuộc hành quân vì công lý.” 

Cuộc hành quân của Wagner đến Moscow

Hôm thứ Sáu (23/06) và sáng thứ Bảy (24/06), lính đánh thuê từ PMC Wagner đã tiến gần hơn đến Moscow sau khi chiếm giữ một thành phố phía nam chỉ sau một đêm. Quân đội Nga được cho là đã nã đạn vào nhóm này từ trên không và dựng rào chắn, nhưng dường như chẳng làm gì nhiều để cản bước tiến thần tốc của họ.

Hôm 24/06, Văn phòng TT Belarus cho biết ông Prigozhin đã chấp thuận dừng bước tiến như vũ bão về phía Moscow

Ông Alexander Lukashenko, tổng thống Belarus và là đồng minh của Putin, được cho là đã đàm phán với Prigozhin và giúp môi giới một thỏa thuận bảo đảm an ninh cho các chiến binh Wagner.

Hãng truyền thông nhà nước Nga TASS đưa tin rằng đã đạt được một thỏa thuận tạm thời ​​ngăn chặn bước tiến của Wagner tới Moscow.

Phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết các cáo buộc đối với ông Prigozhin được bãi bỏ và ông ấy được đưa đến nước láng giềng Belarus.