Lý do sự thống trị về xe điện của Trung Quốc có thể sắp kết thúc

Indrajit Basu

Trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị toàn cầu và nhu cầu giảm thiểu rủi ro về nguồn cung ứng, Hoa Kỳ và các quốc gia cùng các doanh nghiệp trên toàn thế giới đang tìm kiếm các lựa chọn thay thế ngoài Trung Quốc cho nguồn nguyên liệu thô của họ, đặc biệt là nguyên liệu cho xe điện (EV).  

Khi phần lớn thế giới phương Tây cố gắng tránh xa nhiên liệu hóa thạch và hướng tới các nguồn năng lượng thay thế, ngành công nghiệp xe điện đã nổi lên như một thành phần thiết yếu trong nỗ lực này.

Tuy nhiên, giống như trường hợp của phần lớn nguyên liệu thô quan trọng cho nhiều ngành công nghiệp, Trung Quốc thống trị chuỗi cung ứng xe điện – với 80% nguyên liệu thô toàn cầu được tinh chế trong chuỗi cung ứng pin lithium-ion, 77% lượng pin trên thế giới, và 60% sản lượng linh kiện của thế giới.

Nhưng sự thống trị của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng xe điện có thể sẽ sớm chấm dứt.

Một ghi chú nghiên cứu do Natixis công bố hôm 23/11 cho biết, “Lợi thế của Trung Quốc có thể không duy trì được lâu vì các quốc gia khác đã nhận ra sự thống trị của Trung Quốc [trong lĩnh vực xe điện] và đã tăng cường phản ứng của họ để tránh sự thống trị này; ví dụ điển hình nhất là IRA của Hoa Kỳ,” đề cập đến Đạo luật Giảm Lạm Phát (IRA) do Tổng thống Joe Biden ký hồi tháng 08/2022.

“EV có thể là chiến trường địa chính trị kế tiếp sau chất bán dẫn, đặc biệt là pin,” ghi chú nói thêm, đồng thời chỉ ra rằng IRA sẽ “hạn chế khả năng mở rộng của Trung Quốc và ủng hộ cho các quốc gia khác, chẳng hạn như Nam Hàn.”

Theo Natixis, bên cạnh địa chính trị, lãnh đạo ngành xe điện của Trung Quốc đang phải đối mặt với những khó khăn khác, bao gồm sự cạnh tranh từ các quốc gia khác và thực tế là “cân bằng cung cầu [ở Trung Quốc] có thể bị suy giảm bởi những thách thức về lợi nhuận.” Natixis cho biết thêm, “Cuộc chiến giá xe điện gần đây của Trung Quốc cho thấy những rủi ro tiềm ẩn về tỷ suất lợi nhuận thấp hơn. Bất kỳ sự gia tăng nhanh chóng nào về công suất kết hợp với nhu cầu giảm đều có thể làm tăng mối lo ngại về tình trạng dư thừa công suất.”

Các quốc gia như Hoa Kỳ, Đức, Na Uy, Nhật Bản, và Nam Hàn – đã phát triển các thị trường xe điện và hứa hẹn tiềm năng đáng kể – cũng đang đặt ra sự cạnh tranh đáng kể đối với sự thống trị của xe điện Trung Quốc.

Trong khi các hãng sản xuất xe điện của Hoa Kỳ như Tesla, General Motors, và Ford có mặt ở Trung Quốc, thì không có xe điện nào của Trung Quốc được sản xuất tại Hoa Kỳ. Hơn nữa, các thương hiệu xe điện hạng sang của Âu Châu, gồm cả Mercedes, BMW, và Volkswagen, bán khoảng ⅓ số xe điện của họ tại Trung Quốc.

Ngoài ra, Đức đã tạo ra các công nghệ quan trọng cho các phần cụ thể của chuỗi giá trị công nghệ pin EV, chẳng hạn như tái chế, và đã đi đầu trong việc thử nghiệm các hóa chất pin cải tiến như pin Sodium-ion.

Vấn đề kiểm soát 

Doanh số bán xe điện tăng đột ngột trong thời kỳ bùng phát dịch COVID-19 kết hợp với căng thẳng địa chính trị leo thang xuất phát từ xung đột Nga–Ukraine và căng thẳng Mỹ–Trung đã làm gia tăng mối lo ngại trong ngành xe điện về quyền kiểm soát của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng xe điện. 

Tính nguy hiểm của sự tập trung công nghiệp thường trở nên nghiêm trọng hơn do tỷ lệ thay thế và tái chế không đủ. Ví dụ, trong pin xe điện, thì không có chất nào thay thế cho lithium. Úc, Chile, và Trung Quốc chiếm hơn 80% sản lượng lithium toàn cầu – trong đó Trung Quốc cũng kiểm soát hơn 50% hoạt động chế biến và tinh chế toàn cầu.

Trong khi đó, theo Atlas Public Policy, mặc dù thực tế là doanh số bán xe điện mới rất có thể đạt mức kỷ lục 9% (tăng từ 7% vào năm 2022) trong tổng số xe hơi ở Hoa Kỳ năm nay, quốc gia này vẫn tụt hậu so với các nước như Đức, Trung Quốc, và Na Uy.

Theo như Reuters đưa tin, Tòa Bạch Ốc cho biết: “Nhưng đối với các vấn đề về chuỗi cung ứng vốn có ảnh hưởng đến khả năng hoàn thành tất cả các đơn đặt hàng (xe không phát thải) của chính phủ liên bang trong năm tài chính 2022, số lượng xe không phát thải (ZEV) được [chính phủ] mua đã lên khoảng 20% trong năm 2022.” 

Do đó, trong khi Hoa Kỳ đã thực hiện một số bước để thúc đẩy việc áp dụng xe điện và tiến tới tự cung tự cấp, các nhà lập pháp cũng lo lắng về “các hành động bất lợi” của Trung Quốc gây ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng của Hoa Kỳ.

Trong vài tháng qua, Trung Quốc đã hạn chế xuất cảng các nguyên liệu quan trọng cho pin xe điện – hành động được hiểu là để trả đũa việc Hoa Kỳ hạn chế bán công nghệ cho Trung Quốc. 

Ví dụ, hôm 20/11, Chủ tịch Ủy ban Năng lượng và Thương mại Hạ viện Cathy McMorris Rodgers (Cộng Hòa–Washington), Chủ tịch Tiểu ban Năng lượng, Khí hậu, và An ninh Lưới điện Jeff Duncan (Cộng Hòa– South Carolina), Chủ tịch Tiểu ban Môi trường, Khí hậu, và An ninh Lưới điện Bill Johnson (Cộng Hòa–Ohio) đã viết thư cho Bộ trưởng Năng lượng Jennifer Granholm bày tỏ những lo ngại về các hành động gần đây của Trung Quốc nhằm cắt đứt “sự tiếp cận các khoáng sản quan trọng có vai trò đáng kể” đối với “an ninh, kinh tế, và nguồn năng lượng quan trọng đối với quốc gia” của Hoa Kỳ.

Ngoài ra, để đáp ứng mục tiêu của Tổng thống Biden là có 50% tổng doanh số bán xe mới là xe điện vào năm 2030, Tòa Bạch Ốc đã công bố một gói cam kết thương mại công vào tháng Tư trong khuôn khổ Thử thách Tăng tốc Xe điện nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang điện của ngành xe hơi Hoa Kỳ. Những cam kết này được đưa ra như một phần của kế hoạch Đầu tư vào Hoa Kỳ, nhằm mục đích tăng cường sản xuất trong nước, củng cố chuỗi cung ứng, tăng khả năng cạnh tranh của Hoa Kỳ, và tạo ra việc làm được trả lương cao.

Tương tự, Âu Châu ngày nay gần như hoàn toàn phụ thuộc vào Trung Quốc để mua sắm một số phần nhất định của chuỗi xe điện, chẳng hạn như tinh chế nguyên liệu thô.

Do đó, hồi tháng Chín, Liên minh Âu Châu đã cam kết bảo vệ ngành công nghiệp xe hơi trong khu vực khỏi một “cuộc đua xuống đáy” bằng cách điều tra các khoản trợ cấp nhà nước của Trung Quốc cho các nhà sản xuất xe điện.

Bà Ursula von der Leyen, người đứng đầu Ủy ban Âu Châu, cũng bày tỏ lo ngại rằng trợ cấp nhà nước của Trung Quốc cho các nhà sản xuất xe hơi của quốc gia này có thể làm suy yếu khả năng cạnh tranh trong khối và đe dọa đến lĩnh vực sản xuất của Âu Châu.

Một ghi chú do ING đưa ra hồi đầu tháng Mười Một cho biết, do các thương hiệu Trung Quốc đã cung cấp các mẫu xe rẻ hơn, những chiếc xe này có khả năng giành được thị phần ở Tây Âu và thu hút “khả năng can thiệp của cơ quan quản lý – tức là áp đặt mức thuế cao hơn đối với các thương hiệu Trung Quốc.” 

Bối cảnh thay đổi liên tục

Các chuyên gia cho rằng các chính sách phát thải ròng bằng không đang thúc đẩy sự chuyển dịch sang giao thông điện khí hóa và ngành xe hơi thế giới đang chịu áp lực ngày càng tăng để thích ứng với sự thay đổi này. Sự chuyển dịch này đang thúc đẩy các chính trị gia và doanh nghiệp tập trung chiến lược vào cách bảo vệ lợi ích kinh tế đi kèm và xây dựng chuỗi cung ứng cần thiết.

Ghi chú của Natixis cho biết, trong bối cảnh đó, “Con đường dẫn đến thành công của các nhà sản xuất xe điện Trung Quốc có thể sẽ phải đối mặt với những hạn chế từ các chính sách của chính phủ ngoại quốc, chẳng hạn như đặt ra ưu đãi cho việc sản xuất tại nước bạn và an ninh chuỗi cung ứng.”