Mạng xã hội ảnh hưởng đến trí nhớ của bạn như thế nào?

ZRINKA PETERS 

Sự phát triển bùng nổ của các nền tảng truyền thông xã hội và việc hàng tỷ người dùng các nền tảng đó mỗi ngày cho chúng ta thấy rằng hình thức tương tác mới này giữa con người và công nghệ đang có ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc sống.

Công nghệ này thực tế đã cho phép mọi người, trên khắp thế giới, kết nối với bạn bè gần xa và chia sẻ ngay lập tức mọi thứ, từ những bức ảnh thú cưng dễ thương đến những quan điểm chính trị về các vấn đề nóng hổi. Các nhà khoa học xã hội đang cố gắng tìm ra những tác động mà sự thay đổi to lớn trong cách tương tác giữa con người thực sự gây ra cho chúng ta – và cho bộ não của chúng ta – tại từng giai đoạn của cuộc đời. Nghiên cứu gần đây cho thấy rằng việc nghiện sử dụng mạng xã hội dường như làm suy giảm trí nhớ của chúng ta.

Ảnh hưởng thống trị của mạng xã hội

Cho dù đó là Facebook, YouTube, Instagram, WhatsApp, hay TikTok, thì mỗi ứng dụng cũng đều thu hút sự chú ý thường xuyên của hơn một tỷ người dùng (hoặc trong trường hợp của Facebook là gần 3 tỷ người dùng). Việc lướt mạng xã hội trở thành trò tiêu khiển chính của nhiều người. Người Mỹ trung bình dành hơn hai tiếng mỗi ngày cho mạng xã hội và thời lượng này có sự chênh lệch rất khác nhau giữa các nhóm tuổi khác nhau.

Ví dụ, thế hệ Z – những người sinh từ giữa những năm 1990 đến 2010 và là thế hệ đầu tiên lớn lên cùng với kết nối internet luôn trong tầm tay – dành trung bình 4.5 tiếng mỗi ngày cho mạng xã hội. Và đây mới chỉ là “mức trung bình” mà thôi. Theo số liệu của Pew Research thì 46% thanh thiếu niên và 44% người trưởng thành ở độ tuổi từ 18–49 tuổi cho biết họ ở trên mạng “gần như liên tục”, và có khả năng chính nhóm này là những người dành thời lượng trên mức trung bình cho các trang mạng xã hội.

Mạng xã hội rõ ràng là có ảnh hưởng thống trị, và các câu hỏi đang được đặt ra về việc mạng xã hội tác động đến các mối quan hệ, sức khỏe tâm thần, và chức năng nhận thức của chúng ta như thế nào.

Tác động có hại của mạng xã hội lên trí nhớ

Ngoài những tiềm năng tốt đẹp tạo ra sự kết nối có ý nghĩa giữa con người với nhau của mạng xã hội, nghiên cứu còn cho thấy những tác động có hại của việc sử dụng mạng xã hội quá nhiều lên sức khỏe tâm thần và cảm xúc – đặc biệt là đối với các thanh thiếu niên.

Ba nghiên cứu có liên quan, được công bố trên Journal of Experimental Social Psychology (Tập san Tâm lý học Xã hội Thực nghiệm) vào tháng 05/2018, đã quan sát trí nhớ bị ảnh hưởng như thế nào – khi những người tham gia chương trình nghiên cứu ghi lại hoạt động dùng phương tiện truyền thông kỹ thuật số của họ, khi họ chia sẻ với người khác [nội dung, hình ảnh, đoạn video], và khi họ đơn giản là không sử dụng mạng xã hội. Trong từng trường hợp của nhóm ghi lại và nhóm chia sẻ hoạt động, khả năng ghi nhớ chi tiết của họ đều bị giảm đi.

Các tác giả nghiên cứu kết luận: “Qua cả ba nghiên cứu, chúng tôi đã tìm thấy bằng chứng cho thấy việc sử dụng mạng xã hội đã làm suy giảm trí nhớ, bất kể là trí nhớ đó được kiểm tra ngay sau khi sử dụng mạng xã hội hay hơn một tuần sau đó.” 

Một nghiên cứu khác – được xuất bản vào tháng 02/2020 thay mặt cho Hiệp hội Lão khoa Hoa Kỳ – đã xem xét mối tương quan giữa trí nhớ và thời gian sử dụng mạng xã hội ở người lớn tuổi và phát hiện ra rằng: Vào những ngày sử dụng mạng xã hội “nhiều”, những người tham gia liên tục báo cáo về việc trí nhớ của họ bị giảm nhiều hơn.

Mạng xã hội được thiết kế để làm cho bạn nghiện nó

Mạng xã hội có thể làm suy giảm khả năng ghi nhớ của chúng ta vì một số lý do như: gây mất tập trung và gây nghiện. Đó là do con người thiết kế ra.

Sean Parker, chủ tịch đầu tiên của Facebook cho biết trong một cuộc phỏng vấn năm 2017 với Axios, “Tư tưởng khi phát triển các ứng dụng này – mà Facebook là ứng dụng đầu tiên trong số đó – đều xoay quanh mục đích là: ‘Làm thế nào để thu hút càng nhiều càng tốt thời gian và sự chú ý có ý thức của người dùng vào ứng dụng?’ Và điều đó có nghĩa là thỉnh thoảng chúng tôi cần phải cung cấp cho người dùng một chút dopamine [chất hóa học tạo cảm giác dễ chịu] khi ai đó đã bấm “thích” hoặc nhận xét về một bức ảnh hoặc một bài đăng hoặc bất cứ thứ gì.”

Ông Parker cho biết cơ chế đó sẽ kích thích người dùng đóng góp nhiều nội dung, lượt thích và bình luận hơn.

“Đó là một vòng tái diễn sự công nhận của xã hội… chính xác là thứ mà một hacker như tôi muốn nghĩ ra vì chúng tôi đang khai thác một lỗ hổng trong tâm lý con người. Các nhà phát minh… hiểu điều này một cách có ý thức. Và dù sao thì chúng tôi cũng đã làm được.”

Tiến sĩ Matt Johnson – nhà thần kinh học và tâm lý học nhận thức tại Đại học Princeton, chuyên gia tâm lý người tiêu dùng và là tác giả của quyển “Branding That Means Business” (Tạo Thương hiệu có Ý nghĩa Kinh doanh) – nói với The Epoch Times rằng những điều trải qua đó có thể làm cản trở tiến trình hình thành trí nhớ.

“Có một tiến trình quan trọng cần xảy ra để những ký ức mới được hình thành. Chúng ta càng tập trung vào điều đang trải qua trên mạng xã hội tốt hơn thì chúng ta sẽ càng nhớ lại nó sau này tốt hơn. Khi chúng ta có kinh nghiệm và điện thoại của chúng ta ở đó thì chúng ta sẽ luôn sử dụng nó. Có rất nhiều kinh nghiệm mạng xã hội có thể kéo chúng ta ra khỏi những kinh nghiệm khác mà chúng ta vốn đã có.”

Vì rất khó để ngăn bản thân với tay lấy điện thoại mỗi khi chiếc điện thoại sáng lên báo hiệu có thông báo, nên chúng ta dễ bị phân tâm và rơi vào tình trạng ‘làm nhiều việc cùng lúc’ hơn bao giờ hết – và chúng ta thật sự không giỏi việc kiềm chế cho lắm. Trong một thử nghiệm ngẫu nhiên có kiểm soát thì những sinh viên đại học lướt Instagram trong khi nghe giảng sẽ nhớ lại nội dung bài giảng ít hơn đáng kể so với những sinh viên lắng nghe mà không bị phân tâm vì mạng xã hội.

Chúng ta cũng sẽ không nhớ nhiều khi sự chú ý bị phân tán. Và ảnh hưởng đối với giáo dục là một việc đáng lo ngại.

“Là một giáo sư, bản thân tôi cũng thấy điều đó,” Giáo sư Johnson nói, lưu ý đến những tác động của mạng xã hội làm phân tán sự tập trung của học viên trong lớp học.

“Ngoài ra, khi bạn càng dành nhiều thời gian cho các nền tảng này thì bạn sẽ càng thấy hài lòng ngay lập tức. Đồng thời bạn cũng dễ bị mất kiên nhẫn với những trải nghiệm không làm bạn hài lòng ngay lập tức. Giáo dục là một tiến trình lâu dài. Các  sinh viên sẽ vì thế mà mất kiên nhẫn trong các hoạt động có tính dài hạn hơn, chẳng hạn như học một môn học hoặc hoàn thành một khóa học.”

‘Hiệu ứng Google’

Một cách khác mà việc sử dụng mạng xã hội nhiều có thể ảnh hưởng đến trí nhớ là hiện tượng mà các nhà nghiên cứu gọi là “hiệu ứng Google”. Cách đây không lâu, việc tìm kiếm thông tin về một chủ đề mới – chỉ là việc của cá nhân như đi tìm thông tin trong thư viện, lật giở các sách tham khảo, hoặc gọi điện thoại cho những người khác có thể hỏi thông tin.

Giờ đây, hầu như bất kỳ thông tin nhỏ nào, từ tầm thường nhất đến phức tạp cũng đều có thể được tìm thấy trong vài giây thông qua Google Search hoặc các công cụ tìm kiếm khác, không chỉ tốn ít công sức hơn mà hầu hết chúng ta cũng ít cố gắng ghi nhớ thông tin đó hơn. Trên thực tế, chúng ta “giao khoán” bộ nhớ của mình cho internet và sử dụng mạng xã hội như một trong những ngân hàng bộ nhớ trực tuyến cá nhân của chúng ta.

Trên thực tế, một nghiên cứu được công bố trên Tập san Science (Khoa học) ngày 05/08/2011 đã phát hiện ra rằng “khi mọi người nghĩ là có thể tìm được thông tin trong tương lai, thì họ có khuynh hướng không ghi nhớ thông tin mà chỉ ghi nhớ nơi truy cập thông tin đó mà thôi.” Nói cách khác, chúng ta thường nhớ trang web để tìm hơn là thông tin thực tế mà chúng ta đang tìm kiếm.

Tiến sĩ Johnson cho biết khi nói đến việc học thì đó là vấn đề rất quan trọng.

“Có mối quan hệ rất chặt chẽ giữa sự cố gắng khi làm một việc và khả năng ghi nhớ việc đó. Bạn càng tập trung nhận thức của mình thì bạn càng có thể ghi nhớ tốt hơn. Nếu bạn thực sự làm việc, kết hợp nhiều tiến trình nhận thức khác nhau, thì bạn sẽ ghi nhớ thông tin đó rất lâu. Khi bạn dùng Google để tìm kiếm thì bạn sẽ nhận ngay được câu trả lời, nhưng về cơ bản thì bạn sẽ lại không ghi nhớ được thông tin đó và khi cần thì lại phải tra cứu lại. Chúng ta đang xuất bộ nhớ dài hạn của mình sang các thiết bị này.”

Phá vỡ các thói quen

Mạng xã hội có thể đem đến cho chúng ta những kinh nghiệm thú vị và sự kết nối có ý nghĩa với mọi người, nhưng thời lượng mà chúng ta nên dành cho mạng xã hội là bao nhiêu thì lại là vấn đề chưa được thống nhất. Có một điều là thời gian mà hầu hết chúng ta dành cho mạng xã hội đang thay đổi những gì chúng ta nhớ, cách chúng ta nhớ, và có thể là thậm chí cả khả năng ghi nhớ của chúng ta. Và ngày càng có nhiều nghiên cứu cho thấy rằng: Sự gia tăng thời lượng sử dụng mạng xã hội sẽ tác động đến sự suy giảm trí nhớ của chúng ta.

Không thể nói chính xác bao nhiêu thời gian dành cho mạng xã hội là quá nhiều, nhưng có một số hướng dẫn đơn giản có thể giúp bạn kiểm soát việc sử dụng mạng xã hội – đặc biệt là đối với thanh thiếu niên. Nghiên cứu cho thấy rằng những tác động xấu đến sức khỏe tâm thần gia tăng khi dành hơn hai tiếng cho các trang mạng xã hội hàng ngày; vì vậy đó có thể là giới hạn cần lưu ý.

Tiến sĩ Johnson gợi ý rằng bạn cũng nên thường xuyên suy ngẫm về những kinh nghiệm gần đây trên mạng xã hội của mình, và nhận ra bất kỳ sự ân hận hoặc cảm nhận tiêu cực nào trong thời gian đó.

Đặt giới hạn rõ ràng cho thời lượng lên mạng xã hội cũng là điều cần thận trọng. Tiến sĩ Johnson gợi ý sử dụng đồng hồ bấm giờ để có âm thanh nhắc nhở khi hết giờ.

“Khi hết giờ thì nên tắt [ứng dụng] – ngay cả khi đang xem dở một video nào đó. Thiết lập một cấu trúc nghiêm ngặt về thời gian bạn cho phép mình sử dụng các ứng dụng này. Cốt yếu là chúng ta cần hạn chế sự tiếp cận của mình với mạng xã hội. Nếu chúng ta buông lơi kỷ luật thì các ứng dụng sẽ đánh bại chúng ta mọi lúc, vì đó chính là mục đích mà các nền tảng này được thiết kế.”

Cô Zrinka Peters là cây bút tự do thường viết các bài có chủ đề về sức khỏe, lối sống lành mạnh và giáo dục. Cô có bằng Cử nhân Văn học Anh của Đại học Simon Fraser ở Canada và cô có nhiều bài viết đăng trên báo giấy và trên các trang Health Digest, Parent.com, Today Catholic Teacher, và Education.com