Nghiện thực phẩm: Nguyên nhân chính và 3 cách vượt qua

Dù thơm ngon, thực phẩm chế biến sẵn không lành mạnh có thể dẫn đến cơn thèm ăn giống như chứng nghiện. Dưới đây là ba cách để vượt qua. 

Vào tháng 07/2022, cuộc thăm dò toàn quốc của Đại học Michigan về Lão hóa Khỏe mạnh đã hỏi ý kiến một nhóm người trưởng thành trong độ tuổi từ 50 đến 80 về các triệu chứng nghiện thực phẩm chế biến và tìm hiểu xem những triệu chứng này có liên quan đến sức khỏe thể chất và tinh thần của họ như thế nào.

Nghiên cứu: 1 trên 8 người Mỹ lớn tuổi có thể nghiện thực phẩm

Các nhà nghiên cứu cho rằng thực phẩm chế biến như nước ngọt, khoai tây chiên, và thức ăn nhanh có thể gây nghiện cho một số người – giống như thuốc lá và rượu.

Kết quả khảo sát cho thấy trong năm vừa qua, cứ 8 người thì có hơn 1 người hội đủ các điều kiện để bị xem là nghiện thực phẩm chế biến [có 2 trong tổng cộng 11 triệu chứng], và 44% cho thấy có ít nhất một triệu chứng.

Các triệu chứng phổ biến nhất là:

• Thèm ăn mãnh liệt
• Không thể giảm ăn
• Các triệu chứng cai nghiện

Khoảng 12% số người được hỏi nói rằng hành vi ăn uống [nghiện thực phẩm chế biến sẵn] khiến họ khổ tâm ít nhất hai đến ba lần mỗi tuần. Một số người nói rằng ăn thực phẩm chế biến gây ra những vấn đề đáng ngại cho cuộc sống của họ.

Những phát hiện cho thấy con số phụ nữ hội đủ điều kiện nghiện thực phẩm chế biến cao gấp đôi nam giới.

Đồng thời cũng có sự liên đới với sức khỏe tâm thần.

Số người tham gia tự đánh giá sức khỏe tâm thần ở mức trung bình hoặc kém hội đủ các điều kiện về nghiện thực phẩm hầu như cao hơn ít nhất 3 lần số người tự nhận có sức khỏe tâm thần tốt, rất tốt hoặc tuyệt vời. Những người cảm thấy bị cô lập cũng có thường hội đủ các điều kiện về nghiện thực phẩm.

Nguyên nhân gây nghiện thực phẩm

Nhà thần kinh học Sanam Hafeez – người có bằng tiến sĩ tâm lý học, giám đốc của Comprehend the Mind, giáo sư tại Đại học Columbia – cho biết có ba yếu tố liên quan đến nghiện thực phẩm.

1. Căng thẳng và cảm xúc

Cô Emily Feivor – chuyên gia dinh dưỡng tại Long Island Forest Hills, một phần của Northwell Health ở New York – nói với The Epoch Times rằng hạnh phúc, buồn bã, tuyệt vọng, căng thẳng, hay cô đơn thường dẫn đến điều mà chúng ta gọi là “ăn do cảm xúc”. 

Những người nghiện thực phẩm có thể ăn để làm tăng những cảm xúc tích cực và giảm những cảm xúc tiêu cực. “Ví dụ, bạn có thể ăn một chiếc bánh pizza để tự thưởng cho bản thân sau khi đạt được một thành tích, nhưng bạn cũng có thể làm vậy vì điều gì đó xấu đã xảy ra mà ‘bạn đáng gặp phải,’” cô Hafeez giải thích.

Nghiên cứu cho thấy mối liên hệ quan trọng giữa nghiện thực phẩm và trạng thái cảm xúc tiêu cực như trầm cảm và lo lắng.

Khi tâm trạng đi xuống hoặc thiếu năng lượng, chúng ta muốn tìm kiếm một thứ gì đó ngọt ngào. Chúng ta có thể chuyển sang ăn carbohydrate trong những lúc căng thẳng tột độ hoặc khi cần cảm giác dễ chịu. 

Cô Feivor khuyên thay vì kiêng hoàn toàn thực phẩm ưa thích, chúng ta nên tìm một sự thay thế lành mạnh hơn để duy trì các mục tiêu dinh dưỡng và sức khỏe – trong khi ăn một ít các thực phẩm chế biến sẵn thích hợp.

2. Hóa chất trong não

Tiến sĩ Hafeez cho biết rằng tiêu thụ thực phẩm chứa nhiều carbohydrate, chất béo, đường, muối, và chất làm ngọt nhân tạo có thể gây ra một tiến trình giống như nghiện cho một số người. Cô nói: “Điều này kích hoạt các vùng khen thưởng của não phóng thích serotonin và dopamine.”

Kích thích quá mức vùng não khen thưởng phóng thích lượng lớn dopamine có thể dẫn đến cảm giác hưng phấn, tương tự như khi dùng ma túy hoặc rượu.

3. Di truyền

Một yếu tố khác gây gia tăng nghiện thực phẩm là di truyền. Nghiên cứu đã cho thấy rằng một số người có loại gene khiến họ phát triển các chứng nghiện cao hơn bình thường, bao gồm cả nghiện thực phẩm.

Thực phẩm chế biến có nguy cơ gây bệnh nặng

Một nghiên cứu mới từ Trường Y tế Công cộng Imperial College cho thấy thực phẩm  chế biến làm tăng nguy cơ ung thư, bao gồm thức uống có ga, ngũ cốc, bữa ăn đóng gói sẵn, bánh mì đóng gói và sản xuất hàng loạt.

Họ nhấn mạnh rằng những thực phẩm này không phải là những nguyên liệu phổ biến được dùng nấu ăn trong gia đình mà bao gồm các thành phần dẫn xuất, chẳng hạn như si-rô bắp chứa lượng fructose cao hoặc tinh bột biến đổi.

Sau khi tiến hành trên 200,000 người tham gia ở độ tuổi trung niên trong hơn 10 năm, các nhà nghiên cứu phát hiện những người ăn thực phẩm chế biến có nguy cơ bị ung thư và tử vong cao hơn đáng kể. Trong số đó, ung thư buồng trứng và ung thư não thường phát triển ở những người ăn thực phẩm siêu chế biến (ultra-processed) hơn. Tuy nhiên, tử vong do ung thư buồng trứng và ung thư vú tăng cao ở nhóm này.

Tiến sĩ Kiara Chang, tác giả đầu tiên cho biết trong một tuyên bố: “cơ thể của chúng ta có thể không phản ứng với các thành phần và chất phụ gia siêu chế biến giống như với thực phẩm chế biến tối thiểu và bổ dưỡng”

Tiêu thụ lượng lớn thực phẩm chế biến cũng có liên quan đáng kể với việc tăng nguy cơ béo phì, tiểu đường, và bệnh tim.

Một đánh giá được công bố trên The American Journal of Lifestyle Medicine tuyên bố hầu hết mọi người không hiểu được “độ sâu và phạm vi” của tác hại, vì nhiều người trong xã hội chúng ta có cách ăn uống còn kém [lành mạnh] hơn cả cách ăn tiêu chuẩn nguy hiểm của người Mỹ.

Vượt qua chứng nghiện thức ăn

Chứng nghiện thực phẩm có thể tự biến mất.

“Để vượt qua chứng nghiện thực phẩm, bạn phải bắt đầu bằng cách tìm lại chính mình, để thay đổi”, cô Hafeez khuyên. Đó có thể là quãng thời gian đầy thách thức, vì vậy bạn cần bảo đảm có một hệ thống hỗ trợ hoặc thậm chí là một chuyên gia về sức khỏe tâm thần.

1. Giới hạn thực phẩm gây nghiện

Cô Hafeez khuyến nghị loại bỏ rượu và thức uống chứa caffein ra khỏi khẩu phần ăn  để giảm các lựa chọn ăn uống kém lành mạnh, vì các chất này thường có thể gây ra cảm giác thèm ăn.

Nghiên cứu từ Đại học Cornell xác nhận rằng caffeine có thể làm cho thực phẩm có hương vị ít ngọt hơn và kích thích mức tiêu thụ đường lớn hơn. Một nghiên cứu khác cho thấy rượu có thể kích thích các tế bào thần kinh trong não làm tăng sự thèm ăn.

Đơn giản chỉ cần bỏ caffein hoặc thức uống có cồn, thay vào đó là nước lọc có thể giúp ngăn chặn cảm giác thèm ăn.

2. Rèn luyện cơ thể để tránh thức ăn vặt

Bổ sung các thực phẩm lành mạnh hơn vào thực đơn ăn uống cũng có ích. Cô Hafeez nói: “Theo thời gian, cơ thể sẽ quen với việc tránh đồ ăn vặt và ít thèm ăn thực phẩm không lành mạnh hơn.”

Thực phẩm lành mạnh thực sự khiến cơ thể cảm thấy nhẹ nhàng, trong khi thực phẩm chế biến tạo ra cảm giác nặng nề.

Tiến sĩ Joel Fuhrman từ Nutritional Research Foundation giải thích đó là vì “cơ thể của người hay ăn vặt, sau khi tiêu hóa thức ăn, sẽ bắt đầu đào thải chất cặn bã và phục hồi thương tổn.”

Tiến trình này khiến cơ thể rơi vào trạng thái mệt mỏi, đau đầu và lo lắng.

Nhưng khi ăn thức ăn bổ dưỡng, bạn không cảm thấy điều này. Ngoài ra, bạn sẽ “không có cảm giác muốn ăn trở lại cho đến khi nguồn dự trữ glycogen gần cạn kiệt.”

3. Nhận thức lại mới

Việc nhận thức lại thường được dùng để làm giảm cảm xúc tiêu cực. Nhưng các nhà nghiên cứu thấy giải pháp này cũng khá hiệu quả cho chứng nghiện thức ăn.

Khi nhìn thấy thức ăn vặt, bạn có thể nghĩ về những hậu quả tiêu cực của việc ăn nó – thức ăn có thể gây ung thư hoặc béo phì, hoặc nghĩ tưởng tiêu cực về thức ăn: như ai đó đã hắt hơi vào hoặc đầu bếp đã dùng tay không sạch trong khi đóng gói. Những suy nghĩ này có thể giúp giảm đáng kể cơn thèm những thực phẩm này.

Cô Hafeez nói rằng việc chú ý đến những gì ăn vào là rất quan trọng. Nhìn thấy có bao nhiêu calorie trong các mặt hàng thực phẩm mà bạn đang thèm và hiểu được cần bao nhiêu bài tập thể dục để đốt cháy những calorie đó, có thể giúp bạn vượt qua chứng nghiện thực phẩm.”

Giống như chúng ta đã trở nên hiểu hơn về sức khỏe tâm thần nói chung, các bác sĩ cần chú ý nhiều hơn đến những bệnh nhân có cân nặng hoặc xét nghiệm cho thấy họ bị nghiện thực phẩm.

Cô Hafeez nói: “Thông thường, một bác sĩ sẽ nói, ‘Thật tuyệt nếu bạn có thể cắt giảm lượng đường’, và sau đó cho bệnh nhân giảm lượng đường tiêu thụ.” 

Nhiều người không có đủ tài chính để đến tham khảo với một chuyên gia dinh dưỡng, vì vậy giúp các bác sĩ đa khoa nhận thức rõ hơn về nguyên nhân tâm lý đằng sau chứng nghiện thực phẩm, cách cố vấn cho bệnh nhân, và tầm quan trọng của việc cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe ngoài cộng đồng là rất quan trọng.

Như với bất kỳ chứng nghiện nào, nếu mọi người có thể dừng lại khi nhận được khuyên, họ sẽ làm như vậy, cô Hafeez kết luận. Cần thêm sự giúp đỡ và nhận thức.

Ông George Citroner là ký giả chuyên mục sức khỏe của The Epoch Times, đưa tin về sức khỏe và y học, bao gồm các chủ đề ung thư, bệnh truyền nhiễm và tình trạng thoái hóa thần kinh. Ông đã được trao giải thưởng Tường trình Xuất sắc về Chỉnh hình Truyền thông (MORE) vào năm 2020 cho một câu chuyện về nguy cơ loãng xương ở nam giới.