Những người nói thật: Leo Tolstoy, trong tình yêu với Sự Thật

“Người anh hùng trong câu chuyện của tôi, người mà tôi yêu quý bằng tất cả tâm hồn, người đã, đang, và sẽ mãi mãi tuyệt đẹp… là sự thật.” Đại văn hào Tolstoy đã viết như vậy khi bắt đầu cuộc đời sáng tạo của mình. Trên giường bệnh, lời trăn trối dở dang cuối cùng của ông bắt đầu bằng từ “Sự Thật”. 

Theo quan điểm của ông, để bày tỏ sự thật về tâm hồn của con người, thể hiện những điều thầm kín không thể diễn đạt bằng những ngôn từ thông thường, là nhiệm vụ và mục đích duy nhất của nghệ thuật. “Nghệ thuật không phải là một thú vui, một niềm an ủi hay một trò tiêu khiển; nghệ thuật là một công việc tuyệt vời. Nhờ có ảnh hưởng của nghệ thuật, mà sự kết hợp hòa ái của con người mới xuất hiện và mọi bạo lực đều được để qua một bên.”

Một số độc giả có thể ngạc nhiên khi biết rằng đối với đại văn hào Leo Tolstoy, vốn là một nhân tài văn chương thi phú, thì âm nhạc lại là môn nghệ thuật khiến ông rung động nhiều nhất trong tất cả các loại hình nghệ thuật. Nhà soạn nhạc Serge, con trai của Tolstoy, nói rằng không có người đàn ông nào mà ông từng biết lại chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi âm nhạc như cha ông. 

Nhiều danh nhân cũng từng chứng kiến phản ứng của ông với âm nhạc. Nhạc sĩ vĩ đại người Nga Feodor Chaliapin hồi tưởng lại khi ông đến hát cho Tolstoy nghe, bà Sofia Tolstoya đã kéo ông sang một bên và nói: “Có thể khi anh hát, chồng tôi sẽ rơi lệ. Hãy cố gắng đừng để ý nhé, vì ông ấy sẽ cảm thấy bối rối vô cùng.” Tchaikovsky cũng ghi lại trong nhật ký của mình rằng: “Có lẽ chưa bao giờ trong đời tôi mãn nguyện đến thế, và hoài bão sáng tạo của tôi lại rung động như khi L. N. Tolstoy ngồi cạnh tôi, lắng nghe chương andante dành cho bản Tứ tấu Đàn dây Đầu tiên của tôi chậm rãi cất lên và đã bật khóc.”

Tolstoy đòi hỏi tính chân thật từ trong chính các tác phẩm văn học của ông: Chúng hẳn phải được sinh ra từ nhu cầu cấp thiết; chúng phải đơn giản và không phù phiếm. Ông đã thuyết phục những người khác về điều này. Tchaikovsky đã viết cho một người bạn rằng: “Tolstoy đã thuyết phục tôi rằng bất kỳ nghệ sĩ nào làm việc không xuất phát từ sự thôi thúc trong nội tâm, mà bằng cặp mắt tinh tường về hiệu ứng và dùng tài năng của mình với ý nghĩ làm hài lòng công chúng và phóng túng chiều theo, thì không phải là một nghệ sĩ thực thụ.”

Tolstoy khuyên chàng trai trẻ Leonid Andreyev rằng “giản dị là điều kiện cần của cái đẹp” và chê bai [văn hào người Ireland] nổi tiếng và kiêu hãnh Bernard Shaw. Ông nói với Bernard Shaw rằng: “Tôi thấy trong cuốn sách của anh sự ham muốn làm độc giả ngạc nhiên và sững sờ nhờ tài năng và trí thông minh tuyệt vời của anh. Nhưng nó khiến độc giả phân tâm khỏi chủ đề, và thay vào đó tập trung vào ánh hào quang của chính anh.”

Nghệ thuật là một vấn đề đạo đức đối với Tolstoy. Ông coi các vở kịch, vở opera được tạo ra chỉ để giải trí và thu lợi, tiểu thuyết, bức họa… là hàng giả và phi đạo đức. 

Sự chân chính này là gì mà Tolstoy cảm ngộ sâu sắc đến vậy? Rốt cuộc, thì đó là điều bí ẩn được nhìn xuyên “qua một tấm kính, trong bóng tối”, nhưng vẫn còn nhiều điều được thấy, nhiều điều khiến chúng ta phải kinh ngạc. Chúng ta có thể tìm thấy điều này phảng phất trong tiểu thuyết của Tolstoy, trong các bài tiểu luận, nhật ký và thư từ của ông.

Ví dụ, chúng ta ít biết rằng Pierre – người hùng trong “Chiến tranh và Hòa bình” –  đã nhận xét: “Điều mà tôi biết là con người không thể biết điều gì và đó chính là đỉnh cao của trí tuệ.” Chúng ta thấy rằng tình yêu có nhiều mặt; trước khi có mối tình bi thảm với Vronsky và khi được những người bạn trong một xã hội hỗn loạn hỏi cô nghĩ gì về tình yêu, Anna Karenina đã trả lời: “Có rất nhiều loại tình yêu bởi vì có rất nhiều nhân tâm.” Chúng ta tìm lời biện hộ cho sự tàn ác của con người đối với người anh em của họ: Vì thiếu hiểu biết và bị ép buộc, chúng ta trở nên mù quáng trước một sự thật rằng mọi sinh mạng con người và mọi linh hồn con người đều quý giá, thánh thiện không tả xiết, và chúng ta dùng bạo lực với nhau chỉ vì thiếu hiểu biết hoặc do bị ép buộc.

Những suy nghĩ như vậy đã được bày tỏ và lặp lại trong một loạt tuyệt tác mãi cho đến khi ông 50 tuổi. Một cơn khủng hoảng đã đến, và đó là một cuộc khủng hoảng tinh thần. Trong “Lời thú tội”, Tolstoy mô tả cuộc đấu tranh sâu sắc của mình: “Bằng tất cả tâm hồn mình, tôi khao khát trở nên tốt đẹp. Mỗi khi tôi bày tỏ khát vọng đề cao đạo đức, tôi đều vấp phải sự khinh miệt và chế nhạo; nhưng ngay khi tôi nhường chỗ cho những đam mê thấp hèn, tôi đã được khen ngợi và khích lệ. Tham vọng, đam mê quyền lực, danh lợi, phóng đãng, kiêu hãnh được coi trọng và tôi đã sống vì chúng trong nhiều năm cho đến khi cuộc đời tôi dừng lại. Cuộc sống dường như vô nghĩa và tôi đã kiệt sức đến mức tự sát.”

Sau đó, ông nhận ra rằng tất cả sự thật được ông viết ra một cách chân thành và tin tưởng không phải là lý thuyết đơn thuần, không chỉ là trừu tượng. Ông phải sống cùng chúng. Chúng thực sự đúng, chân thực hơn, trường tồn hơn cả cuộc đời của chính ông hay những người khác, những thứ đã mất đi và bị lãng quên.

Sự thật luôn là người hùng trong những câu chuyện của ông. Hòa vào cuộc sống mới của mình, Tolstoy đã xuất bản cuốn “Con người sống bởi điều gì”, được viết theo thể loại truyền thống dân gian xưa.

Chúa gửi một thiên thần đến một ngôi làng nhỏ ở Nga để tìm hiểu ba sự thật về nhân loại. Đó là những sự thật mà Tolstoy đã sở hữu trong suốt quãng đời dài của mình:

“Điều gì tồn tại trong con người chúng ta”  – “Tình yêu.”

“Cái gì không được trao cho con người” – “Con người không biết được ngày mai sẽ ra sao.”

“Con người sống nhờ điều gì” – “Chúa ngự trong tâm chúng ta.” 

Raymond Beegle từng biểu diễn với tư cách là một nghệ sĩ dương cầm cộng tác trong các phòng hòa nhạc lớn của Hoa Kỳ, Âu Châu và Nam Mỹ. Ông đã viết cho The Opera Quarterly, Classical Voice, Fanfare Magazine, Classic Record Collector (Anh) và New York Observer và đã từng là giảng viên của Đại học tiểu bang New York – Stony Brook, Học viện Âm nhạc Phương Tây, và Viện Nghiên cứu Âm nhạc Hoa Kỳ ở Graz, Áo. Ông giảng dạy tại khoa âm nhạc thính phòng của Trường Âm nhạc Manhattan trong 28 năm qua.