PHONG – DAO Chia loại và diễn nghĩa (Số 1)
PHONG – DAO: một lối văn vần tổ – truyền ! Nó là những tiếng “thiên – lãi” mộc mạc, tự nhiên trải bao nhiêu đời nay, vang ra từ những nơi non cao, rừng thẳm, mặt nước bát ngát, cánh đồng lúa mông – mênh, đã rung – động, đương rung – động và còn rung – động mãi tâm – hồn Đại Việt !
Nó là những tiếng vang dội của đáy lòng bình – dân.
Nó, bằng giọng nhẹ nhàng nhưng hùng – tráng, bình dị nhưng sâu – xa, trải đời nọ qua đời kia, đã làm giàu cho cái kho văn – học Nam – Việt.
Được hưởng cái di – sản vô – cùng quí báu ấy của ông cha để lại, bổn phận ta nay phải cùng nhau chính – đính những tiếng sai lầm và giải – thích những nghĩa khó hiểu rồi thử chia loại mà gìn giữ lấy.
Giống Quốc – Phong Tàu là những câu ca, bài hát, ra từ miệng các trai gái ở sau luỹ tre xanh, phong – giao ta cũng gồm có ba thể: Phú, Tỉ, Hứng.
- Thể phú. – Nói ngay vào sự thực, không phải nhân hứng mà phát ra hay mượn cảnh vật bề ngoài mà ví với việc mình muốn nói. Như:
Không tiền, ngồi gốc cây đa;
Có tiền, thì hãy lân la vào hàng.
- Thể tỉ. – Thể này là lối ví – von so – sánh: Đem những sự vật trông thấy ví với tình – cảnh, thân thế hoặc việc làm của người. Như:
Muốn sang thì bắc cầu kiều;
Muốn con hay chữ thì yêu lấy thầy.
- Thể hứng. – Nhân cảm hứng vì một sự – vật gì, bèn mượn đó làm cái “khơi mào” để “đi” vào việc mình định nói. Đại – để:
Cái cò lặn lội bờ sông,
Gánh gạo nuôi chồng, nước mắt nỉ non…
Phong – nhân đang muốn nói về việc “gánh gạo đưa chồng”, nhân thấy con cò lặn lội ở bên sông, bèn mượn cái “mắt thấy” ấy để gợi tứ. Vì thế nên gọi là thể hứng.
Nhưng cũng có khi trong một bài phong – dao gồm cả hai hay ba thể, nghĩa là vừa phú, vừa tỉ, vừa hứng nữa.
Nay muốn lựa chọn các câu phong – dao mà sắp – đặt cho thành hệ – thống để nó cũng được đứng ngang hàng với kinh Thi của Tàu, tôi tưởng sự chia loại ấy cũng rất phức – tạp.
Tán đồng với ông Hội – Thống Vũ – Văn – Lợi như đã viết trong một tờ báo kia, tôi nay cũng lấy nông dân Nam – Việt làm “trung tâm điểm” cho sự lựa chọn và chú – thích các câu phong – dao.
Còn cách chia loại? Đã lấy nông dân làm gốc, lẽ tất nhiên mọi chi – tiết đều do cái “trung – tâm – điểm” ấy truyền tía ra cả.
Dựa vào những cái cớ khác cái biểu phân loại của ông Hội – Thống, nay tôi thử chia phong – dao như sau:
I – Nông dân với kinh – tế
- Làm ruộng làm vườn
- Trồng dâu chăn tầm
- Thủ công
- Tiền bạc
- Thóc lúa
- Đổi trác
- Buôn bán ngược xuôi
II – Nông – dân với nhân – sinh triết học
- Bản thân: 1. Siêng – năng, 2. Mộc mạc, 3. Hoạt – động, 4. Tiết – kiệm, 5. Giản – dị, 6. Lễ – độ, 7. Ăn – uống, 8. Thi vị và tiềm lực của đời sống…
- Tình: 1. Tình yêu, 2. Tình hảo, 3. Tình oán, 4. Tình hận, 5. tình phụ…
- Vợ chồng
- Cha con
- Anh em
- Bạn hữu
- Thầy trò
- Sĩ, công thương
- Vua quan
- Làng, xóm
- Quốc gia
III – Nông dân với vũ – trụ – quan
- Trời đất
- Thần thánh
- Gió, mưa, sấm, sét, mây, sông, núi, hồ, biển…
IV – Nông dân với tôn – giáo
- Tín ngưỡng
- Phật, Nho, Tiên
- Ma quỉ
- Dị – đoan
- Cái chết
V – Nông – dân với nhân – sinh – quan
- Sướng
- Khổ
- Vui
- Buồn
- Bi – quan
- Lạc – quan
VI – Nông dân với văn học
- Ca tụng: 1. Cái đẹp cái oai hùng của thiên nhiên; 2. Oai linh của Thần, Thánh; 3. Công nghiệp của các danh – nhân. Nhớ ơn những người đã giúp ích mình.
- Trào phúng: 1. Chế học trò; 2. Chế nhà sư; 3. Chế thầy thuốc; 4. Chế thầy địa lý; 5. Chế lính và nha lại; 6. Chế các “nàng” (hoặc lẳng lơ, hoặc chua ngoa, hoặc ế chồng, hoặc chồng chê, hoặc chồng bỏ, hoặc tham giàu sang, hoặc lấy khách, hoặc lấy lẽ); 7. Chế thói hư tật xấu (nói dối, nói khoác, lười biếng, bỏn xẻn, cờ bạc, rượu chè, trai gái).
VI – Nông dân với chính – trị
- Lo xưu thuế, tạp dịch
- Khuyến – khích việc võ
- Tòng quân
VII – Nông dân với xã hội
- Cưới xin
- Ma chay
- Dỗ tết
- Hội hè, đình đám
- Thi cử
VIII – Nông dân với lịch sử
- Thời loạn
- Chống ngoại xâm
- Thời bình
- Mở mang bờ cõi
Sau khi đã kê xong cái biểu trên, tôi thử theo đó mà chia loại các câu phong – dao rồi, chú – thích những nghĩa khó hiểu, đính – chính những tiếng nếu biết là sai – lầm. Như thế có thể tiềm – tiệm xong được quyển “phong – dao” rồi đó.
Mong rằng các bạn làm ơn chỉ dùm những chỗ khuyết – điểm và giúp thêm cho tài – liệu về phong – dao bất cứ thuộc loại nào khiến cho quyển “Phong – dao” chúng tôi đương thảo đây sớm được nên trọn: may lắm !
HOA BẰNG