Sức mạnh của trò chơi xếp hình Lego với bệnh nhân sa sút trí tuệ

Amy Denney

Các nhà tiên phong trong việc dùng những mảnh ghép của trò chơi xếp hình Lego cho người cao niên – và người chăm sóc – lưu ý đến tiềm năng mở khóa ký ức, thu hút tâm trí, và duy trì sự bình tĩnh. 

Bà Doris – mẹ của bà Loretta Woodward Veney – đã mua cho bà hộp Lego đầu tiên khi bà 5 tuổi, và việc lắp ghép món đồ chơi trẻ em phổ biến này đã nhanh chóng trở thành một hoạt động mà hai mẹ con cùng chơi với nhau. 

Tuy nhiên, khả năng sáng tạo các khối Lego trở nên phong phú nhất khi bà Doris Woodward bắt đầu quên mọi thứ.

Bà Veney đã gắn một tấm bảng trong xe hơi để mẹ bà bận rộn với các khối Lego trong lúc họ bị kẹt xe trên đường đến gặp bác sĩ. Việc này đã giúp ngăn bà Woodward lặp lại câu “Tôi muốn về nhà” hàng nghìn lần. 

Tấm bảng gồm một nhân vật nhỏ dùng để đại diện cho bà Woodward – hình tượng mà bà Veney nghĩ rằng mẹ mình có thể dùng để truyền đạt cảm xúc khi bản thân không thể diễn đạt bằng lời. Năm 2016, bác sĩ cho biết trí nhớ của bà Woodward bị suy giảm là do bệnh Alzheimer. Bà Veney đã yêu cầu mẹ diễn tả cảm xúc bằng cách lắp ghép các khối lego khi bà Woodward trở nên đặc biệt kích động.

Bà Veney nhớ lại, “Mẹ tôi nhìn vào các mảnh lego một lúc lâu. Bà lấy nhân vật Lego với mái tóc màu xám để tượng trưng cho mình. Bà giật cái đầu ra khỏi nhân vật, giơ lên và nói, ‘Mẹ có cảm giác rằng trong vài năm nữa mẹ sẽ mất trí.’” 

“Mẹ tôi luôn có thể lắp ghép ra hình diễn đạt cảm xúc của bà, luôn luôn… Có những lúc đó là cách giao tiếp duy nhất giữa tôi và mẹ.”

Suy nghĩ bằng đôi tay

Mặc dù bà Veney được cấp giấy chứng nhận về phương pháp LEGO® SERIOUS PLAY® – được thiết kế để nâng cao kỹ năng giao tiếp và lắng nghe dành cho gia đình, đội nhóm, và các tổ chức – nhưng hiện không có khuôn mẫu chung nào trong việc dùng các khối lego cho người có vấn đề về nhận thức. Một số trung tâm dùng những mảnh lego lớn hơn để dễ thao tác hơn.

Bà tóm tắt kỹ thuật cơ bản của phương pháp này là suy nghĩ bằng tay và để bộ não không vướng bận vào các vấn đề hiện tại. Bà Veney trở thành người tiên phong áp dụng Lego cho chứng sa sút trí tuệ. Bà được truyền cảm hứng từ những lợi ích mà bà đã thấy ở mẹ mình và những người khác trong các cơ sở chăm sóc người cao niên và người có vấn đề về trí nhớ.

Bà bắt đầu tổ chức các buổi hội thảo để các bệnh nhân đang vật vã với chứng suy giảm nhận thức – cũng như những người chăm sóc đang phải khổ não để chăm sóc các bệnh nhân này – có thể khám phá những điều kỳ diệu của việc diễn đạt mà không cần từ ngữ.

Cuối cùng, bà Veney đã từ bỏ công việc viên chức trong chính phủ liên bang, và hiện giờ bà dành toàn thời gian đi khắp thế giới với tư cách diễn giả và huấn luyện viên, dùng các khối Lego với mục đích kép là nâng cao nhận thức và thắt chặt mối quan hệ.

Một gợi ý mà bà thường dùng là yêu cầu những người tham gia – một số người không nói – lắp ghép một kỷ niệm yêu thích. Đôi khi, một “công trình” khơi dậy điều gì đó vui vẻ đến mức một người bị chứng sa sút trí tuệ đã làm cho mọi người kinh ngạc khi nói về quá khứ mà dường như họ đã quên, hoặc tìm ra những từ ngữ mà không ai nghĩ rằng họ sẽ nói ra lần nữa.

Bà cho biết, “Điều này không phải là ý định ban đầu của tôi. Nhưng bây giờ chúng tôi ở đây, thật tuyệt vời. Quý vị chỉ cần nhìn vào nét mặt của mọi người khi họ nói chuyện trở lại.”

Bà sẽ không bao giờ quên khoảnh khắc một cụ bà 93 tuổi tại viện chăm sóc trí nhớ bắt đầu trở nên kích động khi đang ngồi trên ghế chơi lắp ghép lego với cháu gái. Bà Veney đã nghĩ rằng bà cụ cần đi vệ sinh. Nhưng hóa ra bà cụ – người đã không nói chuyện trong một thời gian – đang tái hiện một điệu nhảy từ chuyến du lịch mà bà đi cùng cháu gái của mình cách đây 15 năm.

Bà Veney nói, “Bà cụ nhớ đến điệu nhảy mọi người sắp thành hàng (line dancing) trên tàu du lịch và bắt đầu nói về điều này. Mọi thứ trở nên hỗn loạn. Có người chạy đi tìm giám đốc điều hành và người này đi ra với một máy ảnh. Thật không thể tin được. Đôi khi chúng ta đã chẩn đoán những bệnh nhân này quá vội vàng.”

Uy lực của trò chơi lắp ghép

Mặc dù không có nhiều tài liệu khoa học giải thích hiện tượng này, nhưng một nghiên cứu điển hình liên quan đến một cậu bé 11 tuổi bị chứng rối loạn phổ tự kỷ đã minh họa tính linh hoạt thần kinh của bộ não khi dùng chương trình Lego.

Cậu bé đã dành 12 tháng để tham gia các buổi học hàng tuần kéo dài 90 phút với một chuyên gia lắp ghép Lego. Kết quả được công bố vào năm 2023 trên tập san AIMS Neuroscience cho thấy, khả năng hiểu ngôn ngữ nói, chỉ số không gian thị giác, chỉ số trí nhớ dài hạn, và chỉ số tốc độ nhận thức của cậu bé đều cho thấy sự tiến bộ đáng kể.

Các nghiên cứu về chứng sa sút trí tuệ gợi ý điều gì đó tương tự có thể xảy ra khi người lớn tuổi chơi lắp ghép Lego.

Dữ liệu từ một nghiên cứu được công bố hồi năm 2023 trên tập san Frontiers in Aging Neuroscience đã so sánh 14 buổi trị liệu kích thích nhận thức trên máy tính với một nhóm đối chứng. Các biện pháp can thiệp được thực hiện trên một nửa số người tham gia (tất cả là 30 người) trong 7 tuần, đã cho thấy sự cải thiện về nhận thức và hành vi ngắn hạn – sử dụng các phương pháp đo lường từ các thang đo chuyên nghiệp và các điểm số triệu chứng, cho đến quét bộ não.

Chương trình phần mềm lập trình các tính năng nhận thức cùng với trí nhớ, tính năng thực thi, và các tính năng khác.

Nghiên cứu liệu pháp kích thích nhận thức cho thấy, “Những kết quả hội tụ này chứng minh rằng ngay cả trong các trường hợp sa sút trí tuệ từ nhẹ cho đến trung bình [bệnh Alzheimer], có thể khai thác khả năng linh hoạt thần kinh để làm giảm nhẹ tình trạng suy giảm nhận thức.” 

Các chương trình cần thực hiện liên tục

Báo cáo Bệnh Alzheimer Thế giới năm 2011 lưu ý rằng, sự kích thích nhận thức, đặc biệt là trong giai đoạn đầu sau khi được chẩn đoán, có thể tăng cường chức năng nhận thức ở bệnh nhân sa sút trí tuệ, và việc này nên được thực hiện đều đặn.

Một khảo cứu gộp ba nghiên cứu cho thấy việc kích thích nhận thức có thể mang lại lợi ích kéo dài tới ba tháng cho những người bị chứng sa sút trí tuệ, giúp cải thiện khả năng giao tiếp và chất lượng cuộc sống. Một bài viết được xuất bản vào năm 2013 trên Tập san Ageing Research Reviews cho biết, một chương trình phối hợp và liên tục sẽ mang lại nhiều lợi ích tích cực lâu dài hơn cho bệnh nhân sa sút trí tuệ.

Báo cáo về Bệnh Alzheimer và Chứng sa sút trí tuệ năm 2023 cho thấy, có hơn 6.5 triệu người Mỹ từ 65 tuổi trở lên bị chứng mất trí nhớ Alzheimer. Con số này dự kiến ​​sẽ tăng lên 13.8 triệu vào năm 2060.

Đối với người Mỹ từ 65 tuổi trở lên, bệnh Alzheimer là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ 5 và là mối lo ngại về mức tử vong ngày càng tăng. Trong khi số ca tử vong do tai biến mạch máu não, bệnh tim, và HIV từ năm 2000 đến 2019 giảm xuống, thì số ca tử vong do bệnh Alzheimer lại tăng hơn 145%.

Lan tỏa ý tưởng một cách tự nhiên

Trong khi những con số này đang gia tăng, thì sự quan tâm đến loại công việc mà bà Veney và những người khác đang làm cũng đang tăng lên.

Một chương trình tại Singapore dùng các mảnh Lego cho những người bị chứng sa sút trí tuệ đang được thử nghiệm trong một nghiên cứu thí điểm kéo dài một năm. Chương trình dựa trên ý tưởng rằng nhận thức có thể được cải thiện thông qua giải quyết vấn đề, sáng tạo, ghi nhớ, sự khéo léo, và kích thích giác quan và thính giác.

Chương trình Đào tạo Nhận thức dành cho Người bị Chứng sa sút trí tuệ, bao gồm 500 thẻ hoạt động tiến bộ cho phép người tham gia đo lường tiến độ khi họ lắp ghép theo mô hình sẵn có. Các chiến lược đòi hỏi các kỹ năng như: tập trung, hiểu, nhận thức, lý luận, ghi nhớ, và tốc độ lắp ráp.

Trong số các hoạt động có các mô hình có từ 1 đến 6 mảnh Lego mà người tham gia phải sao chép. Cuối cùng, họ cố gắng lắp ghép các mô hình theo trí nhớ, có thể làm cá nhân hoặc theo nhóm. Tổ chức Ardent English Learners, cung cấp các buổi học trực tiếp và trực tuyến cũng như chương trình cấp chứng chỉ.

Nhu cầu học cách đưa mảnh Lego vào các cơ sở chăm sóc sa sút trí tuệ không phụ thuộc vào nhu cầu khoa học.

Bà Patty Sherin – nhà cố vấn chăm sóc được chứng nhận ABC Dementia Course & Community (tạm dịch: Khóa học ABC về Chứng mất trí nhớ & Cộng đồng) – cho biết, nghiên cứu rất có giá trị nhưng bằng chứng hữu hình đến từ việc chứng kiến các mảnh ghép Lego có thể thúc đẩy kết nối xã hội, trao quyền cho mọi người có ý thức kiểm soát, thúc đẩy sự sáng tạo, và tạo ra cuộc sống vui vẻ trong việc chăm sóc bệnh nhân bị chứng sa sút trí tuệ. Bà cũng là đồng tác giả của quyển sách “Brick by Brick Bonding: Tools for Family Care” (Kết nối từng mảnh ghép: Công cụ chăm sóc gia đình”.

Bà Sherin nói với The Epoch Times trong một email rằng, “Quan điểm này phù hợp với nhiều nghiên cứu nhấn mạnh những lợi ích của liệu pháp nghệ thuật đối với người bị chứng sa sút trí tuệ. Việc dùng những mảnh ghép Lego như một phương tiện nghệ thuật vượt qua các bằng chứng lý thuyết, chạm đến những kinh nghiệm có ý nghĩa, góp phần đem lại hạnh phúc cho những người đang đối mặt với những thách thức về nhận thức.”

Với số lượng đủ nhiều các giám đốc và quản lý trung tâm chăm sóc yêu cầu trợ giúp, nên gần đây bà Veney đã tổ chức lớp chứng nhận LEGO SERIOUS PLAY đầu tiên, dành cho những người chăm sóc muốn được hướng dẫn cách làm việc tốt nhất với bệnh nhân.

Công việc này đã giúp bà và chồng mình, ông Tim, hoàn thành giấc mơ của họ. Hai người đã lên kế hoạch du lịch khắp thế giới cùng nhau chia sẻ món quà từ việc lắp ghép Lego trong các chương trình và buổi thuyết trình. Khi hai vợ chồng đang ở giữa chuyến đi thử nghiệm kéo dài 30 ngày trên chiếc xe RV của họ vào năm 2016, thì ông Tim bị tai biến mạch máu não vào ngày thứ 10.

Sức khỏe của ông suy giảm một cách nhanh chóng – ông được chẩn đoán ung thư tuyến tụy và qua đời sau 6 ngày. Bà Veney nói, “Ông ấy biết rằng mình sắp qua đời. Tôi thì không. Ông ấy cứ nói, ‘Hãy tiếp tục làm Lego.’ Tôi đã hứa với ông ấy là tôi sẽ làm vậy. Đây là công việc mà tôi nên làm.”

Không chỉ bệnh nhân nhận được lợi ích

Với sự gia tăng số bệnh nhân bị chứng sa sút trí tuệ, có một mối lo ngại song song là thiếu người chăm sóc, cũng như việc người chăm sóc bị quá căng thẳng. Các công cụ, trò chơi, và chương trình Lego có thể giúp bệnh nhân luôn bận rộn, bình tĩnh và hứng khởi. Sự tham gia chương trình cũng cho thấy chương trình này có sức thuyết phục đối với người chăm sóc.

Bà Veney đã biết về hiện tượng này từ kinh nghiệm chăm sóc người thân của mình. Bà đã không bỏ qua những người chăm sóc và thậm chí còn có những dịch vụ dành riêng cho họ, cũng như các buổi hội thảo để những người chăm sóc có thể làm việc cùng với người thân bị chứng sa sút trí tuệ.

Bà Gail Titus đã tham gia một vài buổi học với mẹ mình – bà Dolores Davidson, đã qua đời sau đó. Lúc đó, bà Davidson không nói được và không có khả năng lắp ghép được gì nhiều. Bà Titus chưa bao giờ chơi lắp ghép Lego trước đây. Bà đã rất hứng thú.

Bà Titus nói, “Khi quý vị làm việc với Lego, không có đúng hay sai. Tôi đã có thể thiết lập một mối liên kết với mẹ tôi. Đó là điều chúng tôi có thể chia sẻ và làm cùng nhau,”

Ngôn ngữ cơ thể của mẹ bà Titus cho biết rằng bà ấy đang bình yên và tận hưởng. Bà cảm giác như thể mình đã có một “buổi tư vấn tuyệt vời” sau mỗi buổi học. 

Bà cho biết, những bệnh nhân khác có thể hồi tưởng về quá khứ trong buổi học và họ đã rơi nước mắt – nhưng luôn là những giọt nước mắt của niềm vui.

Bà Titus nói, “Tôi mong muốn bà Loretta tiếp tục làm những gì bà ấy đang làm vì bà ấy thực sự đang tác động đến rất nhiều người.” 

Nhiều người trong số họ chính là bà Veney. Việc lắp ghép và tạo ra những món đồ chơi từ Lego đã trở thành một loại trị liệu dành cho bà – ứng phó với những mất mát của chính mình, gắn kết với những người khác, và đấu tranh với những cảm xúc khó khăn.

Trong thời gian phong tỏa vì đại dịch COVID-19, bà Veney và mẹ – người đã qua đời năm 2022 – đã chơi Lego qua cửa sổ. Việc đáp ứng các yêu cầu chăm sóc thường khiến bà Veney quay sang lắp ghép những khối Lego của chính mình.

Bà nói, “Đó là cách mà chứng sương mù não của tôi phần nào đã được đảo ngược. Khi tôi cảm thấy thực sự không khỏe, tôi sẽ đặt một số [mảnh Lego] lên bàn và lắp ghép một vài thứ. Lego đã giúp tôi vượt qua rất nhiều trắc trở – và đó là một phần quan trọng giúp tôi tỉnh táo.”