THÁP BÁO THIÊN, CHÙA BÁO THIÊN
Ven hồ Hoàn Kiếm, trước bưu điện Hà Nội trông sang, có một cái tháp. Nhiều bạn thường gọi nhầm là tháp “Báo Thiên” của chùa Báo Thiên.
Sự thực, đấy chỉ là cái tháp ở cửa chùa Quan Thượng (1) khi trước, ngay lối vào, gọi là Hòa Phong Tháp.
Vậy tháp Báo Thiên, chùa Báo Thiên ở đâu?
Tháp Báo Thiên ở phường Báo Thiên, huyện Thọ Xương, ngoài cửa chính đông cửa thành Thăng Long (Tức là phố Nhà thờ bây giờ), tháp nay không còn.
Sử (2) chép: “Niên hiệu Long thụy thái bình năm thứ 4 (1057) đời vua Lý Thánh Tôn (3) (1054 – 1072), xây tháp Báo Thiên (Lại có tên khác là Đại thắng tư thiên bảo tháp) mười hai tầng, cao hơn mười trượng (4)”
Cuối đời Lý, tháp đổ, đến thời Trần Anh Tôn (1293 – 1314) chữa lại; rồi giữa đời Hậu Lê tháp lại đổ.
Khoảng đời Tây Sơn (1788 – 1801) chỉ còn đế tháp cao hơn một trượng ở phía tây chùa Báo Thiên, gạch đổ lù lù ngổn ngang, hoang rậm như núi, vẫn còn mấy chữ nề: “Lý triều đệ tam đế”.
Nguyên xưa vua Lý Thánh Tôn (1054 – 1072) nhân đi chinh phạt Chiêm Thành, kiếm được thợ khéo, đem về xây tháp Báo Thiên. Tầng thứ ba tháp có ghi “Thiên tư Vạn thọ”. Ngọn tháp đúc bằng đồng có khắc chữ “Đao lỵ thiên”; về sau, sét đánh, gẫy mất, không ai biết rơi vào chỗ nào. Sau có người làm ruộng bắt được, lại đem chắp vào, rồi bị sét đánh mất hẳn (5).
Về việc sét đánh tháp Báo Thiên, sử (6) chép:
“Đời vua Trần Minh Tôn (1314 – 1329) niên hiệu Đại Khánh thứ chín (1322), mùa xuân, tháng ba, sét đánh vào tháp Báo Thiên”
Lại đến đầu niên hiệu Thiệu Phong đời Trần Dụ Tôn (1314 – 1357), gió thổi sạt nóc tháp, rồi kế sét đánh vào phía đông, sạt mất hai tầng.
Trải qua bao phen thay đổi, đến đời Tây Sơn còn trơ một cái đế tháp và đống gạch vụn ! Người đương thời cảm việc xây tháp có bài thơ, xin dịch sau đây:
Triều xưa công đức: Tháp cao xây,
Bảo sát tầng tầng vút khói mây !
Nước mắt mồ hôi gì để lại?
Đống tàn còn chữ kỷ niệm đây! (7)
Cạnh tháp Báo Thiên, về phía Tây, có ngôi chùa gọi là Báo Thiên tự.
Chùa xây dựng vào thời Lý Thánh Tôn, niên hiệu Long Thụy Thái Bình năm thứ ba (1056), cũng tại phường Báo Thiên huyện Thọ Xương, để thờ Phật và kỷ niệm vị thánh tăng là Khổng Lộ. Vua Thánh Tôn truyền lấy đồng trong kho đúc một qủa chuông lớn và ngự chế một bài minh khắc vào đấy.
Trải qua Trần, Lê, chùa Báo Thiên là một chỗ thuyền lâm danh thắng nhất ở kinh thành Thăng Long. Mỗi khi gặp tiết xuân thiên, chùa đã thành một nơi lễ bái, du ngoạn sầm uất. (8)
Đến năm Bính Ngọ (1786), trong nước có cuộc chiến tranh, chùa tuy không bọ đốt cháy, nhưng đã đổ nát rồi !
Qua năm Đồng Khánh nguyên niên (1886), chùa thành một cảnh hoang vu cô tịch !
Năm 1886, quan Hà – ninh tổng đốc Nguyễn Hữu Độ, vì thấy chùa ở gần đất của Nhà Chung, mới theo ý muốn của đức Giám mục Puginier, sung công chùa: còn đất thì cúng vào nhà Chung để xây nhà thờ (tức nhà Thờ lớn Hà Nội bây giờ).
- Xem bài “Chùa Quan Thượng”
- “Khâm định Việt sử thông giám cương mục” của triều Nguyễn và “Việt sử Tiên án” của Ngô Thời Sỹ.
- Trong “Long biên bách nhi vịnh” Số A1310, trường Viễn Đông bác cổ lầm làm “niên hiệu Long Đức đời vua Lý Nhân Tôn”. Nay xin đính chính: Đời vua Lý Nhân Tôn (1072 – 1127) thì có niên hiệu Long Phù chứ không có Long Đức. Nếu Long Đức thì là niên hiệu vua Lê Thuần Tôn (1732 – 1734). Còn bảo tháp xây từ đời Lý Nhân Tôn thì không đúng, vì tháp có ghi: “Lý triều đệ tam đế”. Mà vua thứ ba nhà Lý tức là vua Lê Thánh Tôn.
- Trong “Việt sử tiêu án” (bản viết tay) nói là “cao vài mươi trượng”.
- An Nam chí lược, quyển 1, tờ 6 bis, dòng 9.
- Khâm định Việt sử Thông giám cương mục.
- Long biên bách nhị vịnh, nguyên hán văn:
Bát thuỷ sùng triều trúc Báo Thiên;
Tằng tằng bảo sát nhập vân yên !
Kim cao bích huyết kim hà tại?
Đôi ngoã đôi dư chú kỷ niên !
8. Coi “Lan tri Kiến văn lục” của Vũ Nguyên Hanh, truyện Nguyễn Đăng Đao.
