Thông điệp về một thế giới tốt đẹp của Franz Schubert
Schubert nhỏ nhắn! Ông cao không quá năm feet (1.5 mét), người đậm, giản dị, và chỉ thọ 31 tuổi. Một số lá thư ông để lại cho thấy một tâm hồn hiền lành, nhiệt thành, không biết giận hờn và cũng chẳng hề giả tạo. Ông là sứ giả của vẻ đẹp và thiện chí vô bờ của âm nhạc. Trong vòng 18 năm ông đã sáng tác vô số bản giao hưởng, sonate, tác phẩm thính phòng và bài hát với sự phong phú độc nhất vô nhị. Bạn bè gọi ông là “Schwammerl” (Cây Nấm Nhỏ) và kể rằng ông đeo kính khi ngủ để có thể bắt đầu sáng tác ngay khi thức giấc.
Một nhạc sĩ khao khát những điều cao cả hơn
Schubert (1797–1828) tuy không nổi tiếng vào thời đại đó như Beethoven, người chỉ sống cách đó vài dãy nhà, nhưng ông có một nhóm bạn bè gồm các nhạc sĩ, nhà thơ, và họa sĩ danh tiếng của Vienna.
Nhóm người này chỉ chú tâm vào công việc của họ, và dường như không để ý đến những sự kiện lịch sử đầy biến động diễn ra xung quanh. Việc quân đội của Napoléon chiếm đóng thành phố, Đại hội Vienna xảy ra sau đó, và việc chính phủ đàn áp Metternich dường như không có bất kỳ ý nghĩa hay ảnh hưởng nào với họ, vì họ dồn hết tâm trí vào hội họa, thơ ca và âm nhạc. Điều đó khiến người ta đặt câu hỏi về tính trọng yếu của các sự kiện quan trọng này. Có ít người biết rõ về chiến tranh Napoléon, Đại hội Vienna, hay Klemens von Metternich, nhưng hầu như mọi người đều biết đến tác phẩm “Ave Maria” của Schubert!
Chúng ta chỉ biết đến một số sự kiện về cuộc đời của nhà soạn nhạc, nhưng trên dưới 700 bài hát và các tác phẩm thanh nhạc khác của người đàn ông vĩ đại và khiêm tốn này sẽ giúp chúng ta hiểu rõ về những điều ngự trị trong trái tim ông hơn bất kỳ tiểu sử nào ghi chép. Sự trong sáng, rạng rỡ, vẻ đẹp chắc chắn đã lấp đầy trái tim ông, cũng như lòng tốt và sự khao khát những điều cao cả hơn. “Ôi, Mozart! Người đã để lại bao nhiêu thông điệp về một thế giới tốt đẹp hơn trong tâm hồn chúng tôi!” ông đã viết như vậy trong nhật ký của mình.
Đề tài âm nhạc của Schubert
Bốn chủ đề nổi bật trong thể loại “lieder” của Schubert, những chủ đề dường như đã liên tục chiếm lấy tâm trí ông là: số phận con người, con đường của trái tim nhân loại, sức mạnh của vẻ đẹp, và cuối cùng là mối liên hệ của linh hồn với Chúa. Tuy nhiên, người ta nhìn thấy sự hiện diện của đức Chúa Trời trong tất cả các tác phẩm của ông.
(*lieder: là một dạng bài hát phổ từ những bài thơ lãng mạn tiếng Đức, dành cho hát đơn ca với phần đệm piano)
Từ năm 19 đến 24 tuổi, Schubert quan tâm đến chủ đề số phận của con người; thể hiện qua các sáng tác dựa trên bối cảnh bài thơ tuyệt vời của Goethe “Song of the Spirits Over the Waters” (tạm dịch: “Bài Hát của Các Linh Hồn Trên Mặt Nước”. Schubert tin rằng linh hồn của ông đến từ thiên thượng và ông sẽ quay trở lại đó, và rằng số phận của ông trên Trái Đất là không thể tiên lượng trước; nó có thể thay đổi như gió. Goethe viết: “Linh hồn của con người, giống như nước, nó đến từ thiên đường và rồi lại trở về thiên đường. Số phận của con người, sao mà giống như gió!”
Khi còn ở tuổi thiếu niên, Schubert đã sáng tác về chủ đề tình yêu, về những đam mê cháy bỏng, và về việc tình yêu dễ dàng đưa chúng ta đến những xúc cảm cao cả và sâu thẳm như thế nào. Trong “Gretchen at the Spinning Wheel” (tạm dịch: Gretchen tại Guồng Quay Tơ), từ tác phẩm kịch “Faust” của Goethe, Gretchen – người đã bị Faust trẻ trung dũng cảm bỏ rơi – hát: “Tôi đã đánh mất sự bình yên của mình và sẽ không bao giờ tìm lại được nữa. Trái tim tôi khao khát anh ấy biết bao! Giá như tôi có thể ôm và hôn anh ấy như tôi hằng mong muốn!” Người ta ngạc nhiên về sự hiểu biết của Schubert về ca từ đầy chất thơ, cũng như tự hỏi người mà chàng thiếu niên đầy nhiệt huyết này đang nghĩ đến là ai.
Phần lớn lời các bài hát của Schubert được đặt theo các vần thơ, tôn vinh các hiện tượng bí ẩn và khó xác định mà chúng ta gọi là vẻ đẹp. Vẻ đẹp được ngợi ca của thiên nhiên cũng như những tác phẩm do chính bàn tay con người tạo nên mà chúng ta gọi là nghệ thuật. “Nghệ thuật yêu dấu, vào những thời điểm tăm tối, bạn đã sưởi ấm trái tim tôi và đem tôi đến một thế giới tốt đẹp hơn!” lời hát trong tác phẩm của ông “To Music” (tạm dịch: Gửi Âm Nhạc).
Tư duy sâu lắng về thiên nhiên dẫn đến việc suy ngẫm về Đấng Tạo Hóa. “The Almighty” (tạm dịch: Đấng Toàn Năng), có lẽ là bài hát hay nhất của Schubert; đó là một bức chân dung kỳ diệu mô tả tâm hồn của Schubert một cách sâu sắc. Đó là một bài ca về sự kỳ diệu, đức tin tự nhiên, và tình yêu thương vô bờ bến dành cho Đấng Sáng Tạo: “Đức Jehovah Vĩ Đại! Trời đất chứng thực quyền năng của Ngài! Quý vị nghe thấy điều đó trong sấm sét, nhìn thấy điều đó trên bầu trời đầy sao, cảm nhận điều đó trong nhịp đập của trái tim mình!”
Bài hát “The Infinite One” đề cập trực tiếp đến Chúa. “Trái tim tôi thăng hoa biết bao khi nghĩ về Người, Đấng Tối Cao! Những cơn gió ào qua khu rừng, sấm sét vang dội trên tầng trời – chính là Đức Chúa Trời mà quý vị ngợi ca!”
Người trình diễn xuất sắc tác phẩm của Schubert
Điều đáng kính trọng ở Schubert – đó là sự chân thành của ông – một phẩm hạnh cần có ở người ca sĩ. Nếu không có sự chân thành, thì giọng hát là giả tạo: giống như vẻ đẹp được miêu tả chân thực đến từng chi tiết trên bản nhạc, nhưng lại vô hồn như hình nộm bằng sáp của Madame Tussauds. Tiểu thuyết gia vĩ đại người Mỹ Willa Cather đã viết rằng “Nghệ thuật là sự tinh luyện của đức tính chân thành. Chỉ có kẻ ngu ngốc mới tin rằng trở nên chân thành là điều dễ dàng; chỉ có nghệ sĩ vĩ đại mới biết nó khó khăn đến nhường nào.”
Bạn không thể hát về thiên nhiên nếu bạn không có sự gắn kết với nó. Bạn không thể hát về trái tim con người nếu bạn chưa từng trải qua đau khổ sâu sắc, hoặc là chưa từng ngập tràn niềm hân hoan. Bạn không thể hát về Chúa nếu bạn không tìm kiếm Ngài và yêu Ngài.
Ngày nay, người trình diễn tốt nhất các bản nhạc của Schubert là giọng nam cao người Hà Lan Peter Gijsbertsen. Tôi biết đến anh từ bản thu âm “Nacht und Träume” (Đêm và những giấc mơ). Đó là một buổi biểu diễn các bài hát của Schubert.
Anh Gijsbertsen đem đến cảm xúc của sự tự nhiên và mộc mạc trong các tác phẩm, khiến người nghe cảm nhận rằng bài hát đã được đồng cảm, và trở thành của riêng anh ấy. Giọng hát của nghệ sĩ Gijsbertsen quả là tuyệt “đẹp”, sang trọng, âm vực rộng và đa âm sắc. Khi anh biểu diễn thì dường như bất cứ bài nào cũng là bài hát anh yêu thích nhất, như thể là lần đầu tiên anh được trải nghiệm sức mạnh và vẻ đẹp của nó vậy.
Anh Gijsbertsen đứng chung hàng ngũ với những nghệ sĩ vĩ đại được liệt kê dưới đây, ai trong số họ cũng là những người kể về sự thật chân thành, những người khiến chúng ta phải thay đổi một số từ trong nhật ký của nhà soạn nhạc được trích dẫn ở trên thành: “Ôi Schubert! Người đã để lại bao nhiêu thông điệp về một thế giới tốt đẹp hơn trong tâm hồn chúng tôi.”
Tác giả Raymond Beegle là nghệ sĩ dương cầm, ông cộng tác biểu diễn với các phòng hòa nhạc lớn của Hoa Kỳ, u Châu và Nam Mỹ; ông đã viết cho The Opera Quarterly, Classical Voice, Fanfare Magazine, Classic Record Collector (Anh) và New York Observer. Ông đã giảng dạy trong khoa âm nhạc thính phòng của Trường Âm nhạc Manhattan trong 28 năm qua.