Tìm hiểu về phong tục đón năm mới ở Nhật Bản

TU THỰC

Một chu kỳ lại bắt đầu, vạn vật đổi mới. Ở Nhật Bản, người ta quan niệm rằng kế hoạch của một năm bắt đầu từ ngày Tết Nguyên Đán. 

Thời gian đầu năm, người dân Nhật Bản thường đi thăm người thân, bạn bè, chúc nhau năm mới hạnh phúc, tận hưởng không khí xuân, kỳ vọng một năm mới bình an, khỏe mạnh, hạnh phúc, tốt lành. Trong đó, nhiều người viết ra những ấp ủ, kể ra nguyện vọng, lập kế hoạch mục tiêu cho năm mới. 

Tháng Giêng xưa và nay

“Chính nguyệt” hay “tháng Giêng”, vốn là tháng Một của âm lịch; ở Nhật Bản thời cận đại sau khi lịch Tây được áp dụng, để thuận tiện, tháng Một của lịch Tây cũng được gọi là “tháng Giêng”. 

Tháng Giêng còn được gọi là “Mục nguyệt” (tháng hòa thuận), có nghĩa là tháng mà mọi người lui tới thăm hỏi lẫn nhau, hòa thuận vui vẻ. Nguyên Đán vốn là chỉ thời điểm mặt trời mọc lần đầu tiên của một năm. Ngày nay, Nguyên Đán dùng để chỉ ngày mùng Một tháng Giêng.

Người dân sống ở các thành phố Nhật Bản thường chỉ chú trọng ba ngày đầu tiên của năm, từ ngày mùng Một đến ngày mùng Ba; còn ở các vùng nông thôn, một số nơi vẫn giữ phong tục truyền thống năm mới từ ngày mùng Một đến ngày 15 tháng Giêng.

Để đón năm mới cát tường, người dân chú trọng diện mạo mới, đặc biệt là phụ nữ, họ sẽ mặc trang phục truyền thống Kimono rực rỡ. Trong tháng Giêng, người dân  sẽ ăn món đặc biệt được gọi là “Osechi”, là món ăn nguội được chế biến từ trước, ăn kể từ ngày mùng Một và thường kéo dài liên tục trong vài ngày. Ngày mùng Bảy là ngày “Nhân nhật”, người dân ăn cháo bảy loại thảo mộc hay còn gọi là Nanakusa-gayu. Ngày 11 là ngày “Kagami Biraki”, người dân sẽ ăn bánh Kagami Mochi, ăn “súp Ozoni” (súp được nấu từ bánh Kagami Mochi). Ngày 15 là ngày “Tiểu chính nguyệt” người dân sẽ ăn cháo đậu đỏ, v.v.

Giấc mộng đầu tiên của năm

Giấc mộng đầu tiên của năm mới được gọi là “Sơ mộng”, vì là giấc mơ đầu tiên của năm mới nên cũng được coi là điềm báo của Thần về vận hạn, lành dữ của năm này. Những ghi chép sớm nhất về Sơ mộng có thể được tìm thấy trong “Sơn Gia Tập” từ thời kỳ Kamakura (1185–1333). Trong lịch sử cũng có rất nhiều ý kiến về thời gian nằm mộng, thường là từ giao thừa đến mùng Ba Tết.

Từ thời Muromachi (1336–1573), vì để có được một giấc mơ tốt đẹp, mọi người sẽ để dưới gối ngủ cuộn tranh bảy vị Phúc Thần (thường là: Ebisu, Daikokuten, Fukurokuju, Bishamonten, Hotei, Juroujin, Benzaiten) ngồi trên con thuyền châu báu Takarabune. Nếu là nằm mơ thấy ác mộng thì sáng sớm hôm sau liền mang cuộn tranh đó thả xuống sông, cầu khấn xin lại một giấc mộng khác.

Ở Nhật Bản, trong dân gian cho rằng ba giấc mơ tốt lành nhất thường theo thứ tự là: núi Phú Sĩ, chim ưng, trái cà. Vậy nên, người Nhật Bản thường nói: “Một Phú Sĩ, hai chim ưng, ba trái cà”. Cách nói này dường như bắt nguồn từ đầu thời kỳ Edo (1603–1868). Có rất nhiều kiểu giải thích về ý nghĩa tượng trưng của nó, đồng thời còn được ghi lại trong nhiều sách cổ. Giải thích phổ biến nhất là: Núi Phú Sĩ là ngọn núi cao nhất ở Nhật Bản, chim ưng vốn thông minh lại dũng cảm, cách phát âm của trái cà trong tiếng Nhật giống cách phát âm của “thành công”. 

Sơ thư và Nhược thủy

Vào ngày mùng Hai tháng Giêng âm lịch, dùng bút lông viết nguyện vọng và mục tiêu của năm mới, được gọi là “Sơ thư”. Ban đầu, điều này vốn được gọi là “Cát thư”, là một nghi thức trong cung đình: người viết ngồi ngay ngắn, quay mặt về hướng tốt lành, viết những lời cát tường hoặc thơ ca v.v. Thời Edo, từ trong những trường học dành cho người dân thường được gọi là ‘Terakoya’, cho đến trường học thời Minh Trị về sau, đều dạy viết thư pháp bằng bút lông, nhờ đó tập tục này được phổ biến rộng rãi trong dân gian.

Nghi thức của “Sơ thư” là: treo tranh chân dung của đại học giả – Thái chính đại thần Sugawara no Michizane (845–903) của thời Heian trong phòng, đồng thời chuẩn bị bút và mực mới, dùng “Nhược thủy” để mài mực, viết chữ. Ông Sugawara no Michizane là vị học giả tinh thông Hán học, thông minh tuyệt đỉnh, được ca tụng là vị Thần học thuật ở Nhật Bản. Hiện nay, mặc dù người viết “Sơ thư” ở nhà ngày càng ít, nhưng ở một số vùng, một số trường học, hàng năm vẫn tổ chức lễ hội “Sơ thư”.

“Nhược thủy” chính là nước sạch được lấy vào sáng sớm ngày mùng Một đầu năm. Sau khi lấy nước về, trước tiên phải dâng lên bàn thờ Thần, sau đó dùng để nấu nướng, pha trà, mài mực viết thư pháp. Tương truyền rằng, “Nhược thủy” có linh tính, có thể xua đi tà khí của cả năm. Thời kỳ Heian (794–1185), vào tiết Lập xuân, trong hoàng cung đều cử hành nghi thức lấy nhược thủy; về sau nghi thức này được cử hành vào Tết Nguyên Đán, từ đó phổ biến rộng khắp trong dân gian.

Lấy “Nhược thủy” là nghi thức quan trọng của năm mới, thường thì do nam giới thực hiện. Đi lấy “Nhược thủy” còn được gọi là “Nghênh Nhược Thủy”, người đi lấy phải nghiêm túc, nếu trên đường đi gặp người khác phải nghiêm trang cẩn thận chào hỏi. Khi lấy nước, phải ngâm xướng điệu hát dân gian “Cấp hoàng kim thủy”. Ngày nay, mặc dù không còn nước giếng để lấy, nhưng vẫn theo phong tục cũ, không ít người đi đến các ngọn núi nổi tiếng vào sáng mùng Một Tết để lấy nước. 

Việc đầu tiên của năm – Hatsumoude

Để xua đuổi những tai ương trong năm, cầu sức khỏe, bình an, việc viếng thăm các đền chùa đầu năm được gọi là “Hatsumoude”. Trong đó, nhiều người vì muốn nghe tiếng chuông đêm giao thừa và ra khỏi nhà, đây được gọi là “Khóa niên tham bái”. Tương truyền rằng, phong tục ngày xưa là, vào đêm giao thừa, người chủ gia đình sẽ đến đền thờ Thần Đạo, đồng thời thức suốt đêm để đón năm mới. Thời trước, người dân vốn chỉ đến cúng viếng các đền thờ ông bà tổ tiên của dòng tộc, sau này họ đến cúng viếng cả ở các đền thờ Thần Đạo được xem là tốt lành. Ở Nhật Bản hiện nay, ngày càng có nhiều người đến thăm các đền thờ Thần Đạo nổi tiếng hoặc đền thờ ở gần nhà; họ thường kết thúc việc thăm viếng này trước ngày mùng Bảy tháng Giêng âm lịch.

Người dân cử hành việc viếng đến chùa vào ngày đầu năm mới. Hoàng đế cũng phải nghênh “Sơ dương” (mặt trời của ngày đầu năm mới), và thực hiện “Bái tứ phương”. Vào sáng sớm của ngày đầu tiên, Hoàng đế ở trong Thần Gia điện trong cung, mặt quay về hướng Thần cung Ise mà lễ bái, sau đó lại bái Thiên Địa chư Thần tứ phương, cầu nguyện tiêu tai trừ họa cho cả năm, được mùa ngũ cốc. Đây là một truyền thống được bắt đầu từ thời kỳ Heian, đã trở thành một trong những hoạt động tế tự cố định trong Hoàng cung.

Lễ thành nhân – Seijin no hi

Ngày Thành nhân hay còn gọi là ngày trưởng thành diễn ra vào ngày thứ Hai của tuần thứ hai trong tháng Giêng hàng năm. Năm nay ngày Thành nhân rơi vào ngày mùng Chín tháng Giêng. Ngày 01/04/2022, Nhật Bản hạ độ tuổi trưởng thành từ 20 xuống 18 tuổi. Nghi lễ này được đặt ra từ năm 1948, cho đến ngày 15/01/1999. Sau khi các luật liên quan được sửa đổi vào năm 2000, ngày này được đổi thành ngày thứ Hai của tuần thứ hai trong tháng Giêng hàng năm.

Để chúc mừng những người trưởng thành mới tròn 18 tuổi, hàng năm chính quyền địa phương tổ chức lễ mừng long trọng, đồng thời tổ chức các buổi diễn thuyết, tiệc và tặng quà.

Ở Nhật Bản, việc tổ chức lễ trưởng thành thực ra đã có từ xa xưa. Vào ngày này, đàn ông mặc trang phục Hakama (một loại trang phục truyền thống của người Nhật Bản), trong khi phụ nữ mặc Kimono Furisode (là một loại kimono dành cho thiếu nữ, thường được mặc trong lễ trưởng thành, đám cưới và nhiều dịp quan trọng khác) và vấn tóc truyền thống. Nhưng Lễ thành nhân được thực hiện như hiện nay lại được bắt nguồn từ ngày 22/11/1946. Vào thời đó, sau khi bị chiến tranh tàn phá nặng nề, khắp nơi đều là cảnh hoang tàn, Nhật Bản chú trọng vào khôi phục kinh tế. Để khuyến khích thế hệ thanh niên gánh vác tương lai, ông Takahashi Shoujirou, người phụ trách thanh niên thành phố Warabi, tỉnh Saitama, đề nghị tổ chức lễ một lễ hội dành cho thanh niên tại địa phương. Kể từ đó, lễ này đã phát triển thành Lễ Thành nhân của thời hiện đại, đồng thời phổ biến khắp toàn quốc. 

Theo quy định của Vương thất, độ tuổi thành nhân của Thiên Tử, Thái Tử, Thái Tôn đều là 18 tuổi giống như dân thường. Lễ thành nhân không chỉ là một nghi thức, mà cũng là một sự ước thúc, một phần thệ ước, thông qua nghi thức này, các nam thanh niên, các nữ thanh niên sẽ ý thức được trách nhiệm của người đã trưởng thành.