• NGÔN NGỮ KHÁC
    • UNITED STATES
    • CANADA
    • AUSTRALIA
    • UK, EUROPE
    • Chinese
    • Czech
    • Dutch
    • English
    • French
    • German
    • Hebrew
    • Indonesian
    • Italian
    • Japanese
    • Korean
    • Persian
    • Polish
    • Portuguese
    • Romanian
    • Russian
    • Slovak
    • Spanish
    • Swedish
    • Turkish
    • Ukrainian
  • GIỚI THIỆU
Epoch Times Tiếng Việt
Thứ hai, 12/05/2025
EPOCH TIMES Tiếng Việt
EPOCH TIMES Tiếng Việt
EPOCH TIMES Tiếng Việt
  • Home
  • Premium
  • Hoa Kỳ
  • Trung Quốc
  • Việt Nam
  • Đông Dương
  • Tây Dương
  • Bình luận
  • Sức Khỏe
  • ETV Video
  • Tài Chính – Kinh Tế
  • Văn Hóa & Nghệ Thuật
  • Đời Sống
  • Khoa học
  • Công nghệ
  • More
ETV Rao vặt Premium Podcast Facebook Youtube
  • BÌNH LUẬN
  • HOA KỲ
  • MỸ - TRUNG
  • TRUNG QUỐC
  • ĐÔNG DƯƠNG
    • Á Châu
    • Úc Châu
    • Việt Nam
  • TÂY DƯƠNG
  • TÀI CHÍNH
  • VĂN HÓA & NGHỆ THUẬT
  • ĐỜI SỐNG
  • SỨC KHOẺ
  • KHOA HỌC
  • VIDEO
  • TIN MỚI NHẤT
  • TIN TIÊU ĐIỂM
  • TIN CHỌN LỌC
  • BẢN TIN ĐẶC BIỆT
  • ETV VĂN HÓA & NGHỆ THUẬT
  • ETV SỨC KHỎE
  • NGHỆ THUẬT SHEN YUN
  • SHEN YUN ZUO PIN new
  • Google connect icon
ĐẶT MUA BÁO IN
Mới nhất Tiêu điểm  Bình luận Share Email

Trung Hoa 24 tiết khí: Nhịp điệu của Trời, Đất và vạn vật

BTV Epoch Times Tiếng Việt
BTV Epoch Times Tiếng Việt
Thứ bảy, 20/02/2021
bigger smaller Báo lỗi

Ai cũng biết một năm có bốn mùa, nhưng bạn có biết mỗi mùa lại có sáu tiết khí, mỗi tiết kéo dài 15 ngày không? Vào khoảng năm 139 TCN (trước Công Nguyên), các nhà hiền triết Trung Hoa đã nhận thấy sự thay đổi theo mùa mỗi năm bắt đầu vào khoảng ngày 4 tháng Hai, gọi là tiết Lập Xuân. Tiếp đó là Vũ Thủy, Kinh Trập, Xuân Phân, Thanh Minh và Cốc Vũ. Hạ, Thu, Đông cũng chuyển mình với những thay đổi phức tạp như vậy, và chúng ta sẽ khám phá tổng cộng 24 tiết khí trong bài viết này. Mỗi tiết được chia thành ba giai đoạn đáng chú ý còn gọi là ngũ bội, mỗi ngũ bội gồm 5 ngày, do đó có 72 ngũ bội trong năm.

Trung Hoa 24 tiết khí: Nhịp điệu của Trời, Đất và vạn vật
Bốn bức tranh từ sách “Rừng cây bốn mùa” (A Grove in Four Seasons), Trương Nhược Ái, Triều Thanh. Mùa trong các bức tranh được xác định theo tiết khí đầu tiên của mỗi mùa, gồm có: Lập Xuân, Lập Hạ, Lập Thu và Lập Đông. (Ảnh: Bảo Tàng Cố Cung Quốc Gia)

Cách tính cổ xưa rất tinh vi về chu kỳ Trái Đất này thông tuệ đến mức những người Á Châu dù đã rời xa lối sống nông nghiệp từ lâu, nhưng vẫn dùng để tối ưu hóa chế độ ăn uống, giữ gìn sức khỏe và đánh dấu các mốc thời gian quan trọng trong cuộc đời. Sự hiểu biết về nhịp điệu các mùa của người Trung Quốc cổ đại được ghi vào Danh sách Di sản Văn hóa Phi vật thể của UNESCO. Cho dù hiện đại hóa đến mức nào, cơ thể của chúng ta vẫn luôn bắt nhịp trong tiềm thức (hoặc đau khổ khi lạc nhịp) với giai điệu thường hằng của năm tháng. Biết đến 24 tiết khí, chúng ta sẽ có cái nhìn sâu sắc về những gì sẽ xảy ra tiếp theo và những lựa chọn đơn giản nào có thể giúp chúng ta đồng điệu với thiên nhiên.

Bốn mùa mà chúng ta vẫn thường nhắc đến chỉ là sự khởi đầu. Các tiết khí lần đầu tiên được ghi lại trong cuốn sách “Hoài Nam Tử”, và chúng được đánh dấu đồng đều trên đường hoàng đạo theo các phân đoạn 15 độ. Dưới đây là mô tả về bốn mùa qua “Diễn dịch chung về 72 ngũ bội” (A Collective Interpretation of the 72 Pentads) của Ngô Trừng, một tác phẩm có từ thời nhà Nguyên (1271–1368 SCN).

Xuân Khởi Đầu

“Lập Xuân” (Spring Commences) là tiết khí đầu tiên trong năm. Ba ngũ bội trong giai đoạn này miêu tả tinh tế sự thức tỉnh của thiên nhiên: Làn gió nhẹ làm tan lớp băng trên sông, cá bơi lên mặt nước và côn trùng chui ra sau giấc ngủ đông. “Vũ Thủy” (Spring Showers) xảy ra sau đó; băng tan, không khí trở nên ẩm ướt khi những giọt mưa rơi xuống. Rái cá bắt những chú cá bơi ngược dòng, ngỗng trời di cư về phương Bắc, và hạt giống bắt đầu nảy mầm.

Trung Hoa 24 tiết khí: Nhịp điệu của Trời, Đất và vạn vật
Một tranh cuộn thể hiện “Hoạt động vui chơi trong 12 tháng: Tháng Giêng” (Activities of the 12 Months: The First Lunar Month), họa sĩ cung đình, Triều Thanh (1644–1911). (Ảnh: Bảo Tàng Cố Cung Quốc Gia)

Lễ hội Đèn lồng diễn ra trong thời gian này. Đêm rằm đầu năm đánh dấu mùa xuân về. “Kinh Trập” (Insects Awaken) là tiết khí thứ ba; đào bắt đầu trổ hoa, chim vàng anh hót, và sâu thoát kén thành bướm. Trong văn hóa truyền thống Trung Hoa, mùa xuân là thời điểm Trái Đất thể hiện lòng nhân từ đối với vạn vật.

Trung Hoa 24 tiết khí: Nhịp điệu của Trời, Đất và vạn vật
Tranh từ sách “24 Thông điệp của Gió cho Hoa nở” (The 24 Wind Messengers for Blossoms), Đổng Cáo, Triều Thanh. Hoa đào nở rộ trong tiết “Kinh Trập”. (Ảnh: Bảo Tàng Cố Cung Quốc Gia)
Trung Hoa 24 tiết khí: Nhịp điệu của Trời, Đất và vạn vật
“Chim và hoa Đào nở rộ vào mùa xuân” (Bird and Peach Blossoms in Spring), Trâu Nhất Quế, Triều Thanh. (Ảnh: Bảo Tàng Cố Cung Quốc Gia)

“Xuân Phân” (Spring Equinox) là khoảng thời gian ngày và đêm dài bằng nhau trên cả hai bán cầu. Trong những ngày tiếp theo, Bắc Bán cầu có ngày dài hơn và độ ẩm lớn hơn. Trong suốt ba ngũ bội, chim én đến phương Bắc và làm tổ, trời thường có mưa dông và sấm sét.

Tiết khí “Thanh Minh” có nghĩa là “sáng và trong”, để chỉ bầu trời quang đãng, không khí trong lành và có gió thoảng qua trong những ngày này. Đó là thời điểm tuyệt vời cho một chuyến du xuân. Hoa đang nở và cầu vồng xuất hiện. Lễ Tảo mộ diễn ra; đó là khi mọi người đến nghĩa trang dâng lễ vật để bày tỏ lòng thành kính với những người thân đã khuất.

Trung Hoa 24 tiết khí: Nhịp điệu của Trời, Đất và vạn vật
Tranh từ sách “24 Thông điệp của Gió cho Hoa nở” (The 24 Wind Messengers for Blossoms), Đổng Cáo, Triều Thanh. Cải bắt đầu ra hoa vào tiết “Thanh Minh”. Khi mặt trời đi từ tiết “Tiểu Hàn” đến “Cốc Vũ”, có 24 ngũ bội, trong thời gian đó 24 loại hoa sẽ nở. (Ảnh: Bảo Tàng Cố Cung Quốc Gia)

“Cốc Vũ” (Grain Rain) rơi vào cuối mùa xuân. Nó bắt nguồn từ câu tục ngữ “Mưa nuôi dưỡng tất cả các loại ngũ cốc.” Người nông dân tất tả bận rộn với nào là bèo tấm, cu cu bay, lúa mạ và lá chè xuân.

Hạ Sôi Động

Ad

Trong tiết “Lập Hạ” (Summer Commences), dế và cào cào rúc rích liên hồi, giun đất chui ra và những cây bầu chín quả. Chợ nông sản với đủ loại dưa. Vào tiết “Tiểu Mãn” (Grain Buds), cây trồng bắt đầu tươi tốt nhưng chưa hoàn toàn trưởng thành, vài loại cỏ khô héo dưới nắng gắt.

“Mang Chủng” (Grain on the Ear) là thời điểm bận rộn nhất để gieo hạt kê và thu hoạch lúa mạch, lúa mì. Cảm giác được sự ẩm ướt, bọ ngựa bay ra, chim bách thanh kêu chói tai, chim nhại bặt tiếng. Đó là ngày để nói lời tạm biệt với những nàng tiên hoa, vì những bông hoa đã bắt đầu tàn rụng. Lễ hội Thuyền Rồng sắp đến. Đây cũng là ngày để tưởng nhớ Khuất Nguyên, một người trí thức lưu vong nổi tiếng đã chiến đấu chống lại sự suy đồi trong thời Chiến Quốc (475–221 TCN).

Vào tiết “Hạ Chí” (Summer Solstice), Bắc Bán cầu có ngày dài nhất và đêm ngắn nhất, mùa màng tốt tươi. “Tiểu Thử” (Lesser Heat) là giai đoạn có thời tiết nóng nhưng không đến mức cháy da. Đom đóm và dế rộn rạo trong làn gió êm đềm, đại bàng tung cánh trên trời cao. Nếu để so sánh thì “Đại Thử” (Great Heat) nóng hơn nhiều. Đây là lúc mọi người đi leo núi và bơi lội, hoặc thưởng thức những lát dưa hấu ngọt ngào giải nhiệt. Theo dân gian, cỏ chết có thể biến thành đom đóm trong ngày hè ẩm ướt, hàm ý về chu kỳ tuần hoàn của cuộc sống. 

Thu Thanh Bình

“Lập Thu” (Autumn Commences) là lúc âm thịnh dương suy. Báo hiệu tiết trời mát mẻ, mùa màng đến vụ thu hoạch và ve kêu râm ran. “Xử Thử” (End of Heat) đánh dấu sự kết thúc của mùa hè. Nhiệt độ giảm xuống sau những cơn mưa thu, đại bàng săn chim chóc và kê chín trĩu hạt.

Từ ngày đầu tiên của “Bạch Lộ” (White Dew), âm cực thịnh. Qua một đêm, hơi nước đọng thành những giọt sương li ti tỏa sáng như pha lê dưới ánh nắng ban mai. Các loài chim trữ thức ăn cho mùa đông lạnh giá, ngỗng trời và chim én di cư về phương Nam.

Trung Hoa 24 tiết khí: Nhịp điệu của Trời, Đất và vạn vật
“Ngỗng trời bên hồ lạnh teo và những cây sậy” (Wild Geese by the Reeds and the Cold Lake), Vương Nguyên, Triều Nguyên. (Ảnh: Bảo Tàng Cố Cung Quốc Gia)

Vào tiết “Thu Phân” (Autumnal Equinox), mặt trời chiếu ngay trên đường xích đạo, do đó cả hai bán cầu đều nhận được lượng ánh sáng ban ngày bằng nhau. Kể từ đó, Bắc Bán cầu có đêm dài hơn và ngày ngắn hơn. Tiếng sấm không còn đanh thép, nước đóng băng, côn trùng về tổ, cả hệ động thực vật dần tàn úa và khô héo. Tiết khí này trùng với Tết Trung Thu, khi các gia đình cùng nhau ngắm trăng và thưởng bánh trung thu.

“Hàn Lộ” (Cold Dew) là khi sương lạnh như sắp đóng băng. Đây là thời điểm đẹp nhất để ngắm hoa cúc khoe sắc trong nhiều hình dạng và màu sắc. Tiết khí “Song Giang” (Frost’s Descent), sương trở nên giá lạnh. Khi dương suy, cây cỏ lá rụng héo khô, côn trùng ngủ đông, và bầy sói bắt đầu săn mồi.

Đông Uy Nghiêm

Trong tiết “Lập Đông” (Winter Commences), nước bắt đầu đóng băng, đất cứng lại và gà lôi đi tìm những con nghêu trong hồ. Các món ăn ấm nóng và thuốc bổ hợp cho mùa đông lạnh giá là canh gà, canh vịt gừng, lẩu thịt cừu và những món tương tự. “Tiểu Hàn” (Minor Snow) bao trùm một giấc ngủ đông, và tuyết bắt đầu rơi. “Đại Hàn” (Great Snow) dự báo những trận tuyết lớn nhất sẽ đến và “những con chim khóc đông” bỗng lặng thinh.

Vào ngày “Đông Chí” (Winter Solstice), âm dần suy và dương dần thịnh, băng tan suối chảy. Trong văn hóa truyền thống Trung Hoa, những con nai sừng xám gắn liền với tính âm sẽ rụng sừng trong giai đoạn này. Người xưa tin rằng xuân sẽ đến trong 81 ngày tới khi nai sừng xám rụng đôi sừng.

Trung Hoa 24 tiết khí: Nhịp điệu của Trời, Đất và vạn vật
“Ngũ Hươu” (Five Deer), Trần Thuần, Triều Minh. (Ảnh: Bảo Tàng Cố Cung Quốc Gia)

“Tiểu Hàn” (Minor Cold) là giai đoạn lạnh giá của mùa đông, khi ngỗng trời bắt đầu bay về phương Bắc, én làm tổ chuẩn bị cho năm mới và tiếng gáy của gà lôi vang vọng từ những cánh đồng xa xôi. “Đại Hàn” (Great Cold) là tiết khí cuối cùng trong năm. Nhưng cái lạnh giá không ngăn được mọi người đón Tết Nguyên Đán: Họ dán những câu đối Tết trên cửa nhà và sắm sửa đồ mới. Dù sông vẫn đóng băng, nhưng gà mái bắt đầu ấp trứng và đề phòng những cuộc tấn công từ đại bàng.

Trung Hoa 24 tiết khí: Nhịp điệu của Trời, Đất và vạn vật
Bức tranh nổi tiếng này vẽ những đứa trẻ vui đón Tết Nguyên Đán trong tuyết rơi dày. “Tuyết dâng tặng cho bài thơ của Hoàng đế” (Snow Dedicated to the Emperor’s Poem), Triều Thanh, Đổng Cáo. (Ảnh: Bảo Tàng Cố Cung Quốc Gia)

Việc hiểu biết 24 tiết khí giúp cho chúng ta hiểu được phần nào về đặc trưng và vẻ đẹp luân chuyển không ngừng của các mùa trong năm.

Bài báo do Cora Wang viết và được Anne Chan và Brett Chudá dịch sang tiếng Anh. Được tái bản với sự cho phép của Tạp chí Elite.

Ad

Cora Wang
Phương Du biên dịch 

share iconCHIA SẺ
Chia sẻ bài viết này tới bạn bè của bạn
Tin chọn lọc
Bút pháp nghệ thuật và Tu dưỡng tinh thần: Đông-Tây tương phùng

Bút pháp nghệ thuật và Tu dưỡng tinh thần: Đông-Tây tương phùng

  • 04/8/2024
6 bài tập đơn giản chữa chứng gù lưng

6 bài tập đơn giản chữa chứng gù lưng

  • 04/8/2024
Chữa táo bón và bệnh trĩ: 1 huyệt vị + 1 bài tập + 2 loại trái cây

Chữa táo bón và bệnh trĩ: 1 huyệt vị + 1 bài tập + 2 loại trái cây

  • 03/8/2024
Bác sĩ Nhật Bản giảm 10kg trong 2 tháng nhờ bỏ bánh mì ra khỏi bữa sáng

Bác sĩ Nhật Bản giảm 10kg trong 2 tháng nhờ bỏ bánh mì ra khỏi bữa sáng

  • 03/8/2024
Ăn trứng như thế nào để tốt cho sức khỏe?

Ăn trứng như thế nào để tốt cho sức khỏe?

  • 02/8/2024
Nghiên cứu mới bác bỏ quan niệm uống rượu giúp kéo dài tuổi thọ

Nghiên cứu mới bác bỏ quan niệm uống rượu giúp kéo dài tuổi thọ

  • 02/8/2024
Bức tranh ‘Carnation, Lily, Lily, Rose’: Hành trình họa sỹ John Singer Sargent tìm lại chính mình

Bức tranh ‘Carnation, Lily, Lily, Rose’: Hành trình họa sỹ John Singer...

  • 01/8/2024
Không phải các loại mỡ trong cơ thể đều như nhau

Không phải các loại mỡ trong cơ thể đều như nhau

  • 01/8/2024
Ngủ trưa nhiều làm gia tăng nguy cơ bệnh tim mạch và Alzheimer

Ngủ trưa nhiều làm gia tăng nguy cơ bệnh tim mạch và Alzheimer

  • 01/8/2024
Hỏa Diệm Sơn

Hỏa Diệm Sơn

  • 01/8/2024
6 bài tập thể dục có tác dụng chống trầm cảm

6 bài tập thể dục có tác dụng chống trầm cảm

  • 31/7/2024
7 vấn đề an toàn cần lưu ý khi nhuộm tóc

7 vấn đề an toàn cần lưu ý khi nhuộm tóc

  • 31/7/2024
Cách ăn uống của người cha ảnh hưởng sức khỏe của con cháu như thế nào?

Cách ăn uống của người cha ảnh hưởng sức khỏe của con cháu như thế nào?

  • 30/7/2024
Từ nền Cộng hòa đến Chế độ độc tài: Sự trỗi dậy của Sulla

Từ nền Cộng hòa đến Chế độ độc tài: Sự trỗi dậy của Sulla

  • 30/7/2024
Thiếu vitamin D liên quan đến bệnh sâu răng ở người cao tuổi

Thiếu vitamin D liên quan đến bệnh sâu răng ở người cao tuổi

  • 30/7/2024
5 bài tập đơn giản giúp bạn quản lý bệnh tiểu đường

5 bài tập đơn giản giúp bạn quản lý bệnh tiểu đường

  • 29/7/2024
Vẽ tranh: Nghệ thuật của sự lắng nghe và khám phá

Vẽ tranh: Nghệ thuật của sự lắng nghe và khám phá

  • 29/7/2024
Nghiên cứu: Bên trong sao neutron tồn tại vật chất lạ siêu đặc

Nghiên cứu: Bên trong sao neutron tồn tại vật chất lạ siêu đặc

  • 29/7/2024
Bạn dễ ngất xỉu khi đi xét nghiệm máu?

Bạn dễ ngất xỉu khi đi xét nghiệm máu?

  • 29/7/2024
Ăn chay và ăn trái cây mà vẫn bị gan nhiễm mỡ? Một loại trà có thể hữu ích

Ăn chay và ăn trái cây mà vẫn bị gan nhiễm mỡ? Một loại trà có thể hữu ích

  • 28/7/2024
Xem thêm
CHIA SẺ
Gửi mail Copy
Shen Yun Zuo Pin
Tin Mới Nhất

    Tin nổi bật

    • Cập nhật giá vàng mới nhất hôm nay

      Cập nhật giá vàng mới nhất hôm nay
    • Bệnh bạch hầu: Nguyên nhân và cách nhận biết

      Bệnh bạch hầu: Nguyên nhân và cách nhận biết
    • VF 5 bắt đầu được bán tại Indonesia, giá quy đổi thấp hơn tại Việt Nam

      VF 5 bắt đầu được bán tại Indonesia, giá quy đổi thấp hơn tại Việt Nam
    • Thành tâm hướng Phật, được bảo hộ biến nguy thành an

      Thành tâm hướng Phật, được bảo hộ biến nguy thành an
    • Tại sao người xưa treo ngải cứu và xương bồ trước cửa nhà vào ngày Tết Đoan ngọ?

      Tại sao người xưa treo ngải cứu và xương bồ trước cửa nhà vào ngày Tết Đoan ngọ?
    AdAds by ETV
    AdAds by ETV
    KẾT NỐI VỚI CHÚNG TÔI
    • Google connect icon
    Epoch Times Tiếng Việt
    Premium Podcast Facebook Youtube
    • TIN MỚI NHẤT
    • TIN TIÊU ĐIỂM
    • TIN CHỌN LỌC
    • ETV VĂN HÓA & NGHỆ THUẬT
    • ETV SỨC KHỎE
    • NGHỆ THUẬT SHEN YUN
    • SHEN YUN ZUO PIN
    36 QUỐC GIA, 22 NGÔN NGỮ
    • English
    • Chinese
    • Spanish
    • Hebrew
    • Japanese
    • Korean
    • Indonesian
    • French
    • German
    • Italian
    • Portuguese
    • Swedish
    • Dutch
    • Russian
    • Ukrainian
    • Romanian
    • Czech
    • Slovak
    • Polish
    • Turkish
    • Persian
    • Vietnamese
    TẢI APP CỦA CHÚNG TÔI
    app-store app-store
    • BÌNH LUẬN
    • HOA KỲ
    • MỸ - TRUNG
    • TRUNG QUỐC
    • ĐÔNG DƯƠNG
      • Á Châu
      • Úc Châu
      • Việt Nam
    • TÂY DƯƠNG
    • TÀI CHÍNH - KINH TẾ
    • VĂN HÓA & NGHỆ THUẬT
    • ĐỜI SỐNG
    • SỨC KHỎE
    • KHOA HỌC
    • Liên lạc
    • Giới thiệu
    • Rss Feeds
    • Điều khoản dịch vụ
    • Chính sách bảo mật
    • Chính sách bản quyền
    KẾT NỐI VỚI CHÚNG TÔI
    • Google connect icon
    Copyright © 2020 - 2025 Epoch Times Tiếng Việt
    share iconCHIA SẺ
    Chia sẻ bài viết này tới bạn bè của bạn
    Form Newsletter Subscription

    Đăng ký nhận tin