Uganda ban hành ‘Đạo luật chống đồng tính luyến ái’ với hình phạt tử hình trong một số trường hợp

Mimi Nguyen Ly

Uganda đã thông qua một luật mới bổ sung hình phạt tử hình đối với một số trường hợp thực hành đồng tính luyến ái, trong đó có các hành vi liên quan đến cưỡng gian, loạn luân, và lây lan HIV/AIDS.

Hôm 29/05, Tổng thống (TT) Uganda Yoweri Museveni đã ban hành Đạo luật Chống Đồng tính luyến ái năm 2023, mà các nhà phê bình phương Tây đang gọi là một trong những luật chống đồng tính luyến ái nghiêm ngặt nhất thế giới. Đồng tính luyến ái đã bị cấm ở quốc gia Đông Phi này theo Đạo luật Bộ luật Hình sự năm 1950.

Hơn 30 trong số 54 quốc gia của châu Phi đã có luật hình sự hóa đồng tính luyến ái, kể cả Uganda, nơi mà luật thời thuộc địa quy định hoạt động tình dục “đi ngược lại trật tự tự nhiên” là một hành vi phạm tội.

Luật mới của Uganda áp đặt hình phạt tù đối với tội cổ xúy đồng tính luyến ái và án tử hình trong một số trường hợp, trong số nhiều điều khoản khác.

Dinh tổng thống Uganda đã chia sẻ một bức ảnh trên Twitter về việc ông Museveni ký ban hành luật nói trên. Trước đây, vị tổng thống 78 tuổi này đã gọi đồng tính luyến ái là một “sự khác biệt so với bình thường” và kêu gọi các nhà lập pháp chống lại áp lực “đế quốc.”

‘Hành vi đồng tính luyến ái nghiêm trọng’

Luật mới kể trên áp dụng hình phạt tử hình đối với cái gọi là “hành vi đồng tính luyến ái nghiêm trọng”. Hình phạt này áp dụng trong nhiều trường hợp, trong đó có quan hệ đồng giới với một trẻ vị thành niên hoặc thân nhân hoặc người phụ thuộc của người đó.

Hình phạt này cũng bao gồm các trường hợp khi kẻ phạm tội là một “kẻ phạm tội hàng loạt” mà luật này định nghĩa là một “người đã có tiền án về tội đồng tính luyến ái hoặc các tội liên quan.”

“Đồng tính luyến ái nghiêm trọng” cũng được áp dụng khi một người thực hiện hành vi đồng tính luyến ái làm lây nhiễm bệnh nan y cho người khác, chẳng hạn như HIV/AIDS. Luật này cũng áp dụng cho một người thực hiện hành vi đồng tính luyến ái với một người khác mà hậu quả là người này bị khuyết tật hoặc bị bệnh tâm thần. Trong những trường hợp như vậy, người thực hiện hành vi đó sẽ phải đối mặt với án tử hình.

Hình phạt tử hình cũng sẽ được áp dụng khi hành vi tình dục được thực hiện đối với người khác “bằng các biện pháp đe dọa, ép buộc, sợ hãi bị gây tổn hại cho cơ thể, cưỡng bức hoặc ảnh hưởng quá mức, đe dọa dưới bất kỳ hình thức nào, hoặc thông qua việc xuyên tạc bản chất của hành vi đó.”

Cuối cùng, hình phạt tử hình được áp dụng khi quan hệ đồng giới liên quan đến một người ở vị thế dễ bị tổn thương hơn. Theo luật trên, điều này có nghĩa là hành vi tình dục được thực hiện đối với những người dưới quyền của người kia hoặc đối với người khuyết tật, bị bệnh tâm thần, tuổi cao, hoặc trong tình trạng “bất tỉnh hoặc… một trạng thái ý thức bị thay đổi… làm suy giảm khả năng phán đoán của anh ấy hoặc cô ấy.”

Đối với tất cả những điều trên, luật này quy định rằng việc đồng ý với một hành vi tình dục “sẽ không tạo thành một lời biện hộ”.

Nếu một người bị kết tội “cố thực hiện hành vi đồng tính luyến ái nghiêm trọng,” họ phải đối mặt với án tù lên tới 14 năm.

Cổ xúy đồng tính luyến ái

Luật mới này có một phần phạt tội “cổ xúy đồng tính luyến ái” lên đến 20 năm tù. Trong trường hợp một tổ chức pháp nhân bị kết tội, tổ chức đó có thể sẽ bị phạt tiền cũng như bị đình chỉ giấy phép hoạt động trong 10 năm hoặc hủy bỏ hoàn toàn giấy phép đó.

Một người bị phát hiện là cổ xúy đồng tính luyến ái nếu họ khuyến khích hoặc thuyết phục người khác thực hiện hành vi đồng tính luyến ái hoặc cung cấp trợ giúp về tài chính để khuyến khích hoặc bình thường hóa hành vi đó.

Họ cũng bị kết tội nếu cố ý phát hành hoặc phát sóng tài liệu cổ xúy đồng tính luyến ái hoặc điều hành một tổ chức thúc đẩy đồng tính luyến ái.

Và cuối cùng, nếu ai đó “cố ý cho thuê hoặc cho thuê lại, sử dụng hoặc cho phép người khác sử dụng” bất kỳ ngôi nhà, tòa nhà, hoặc cơ sở nào với mục đích thực hiện hành vi đồng tính luyến ái hoặc các hoạt động khuyến khích các hành vi đó, thì họ cũng sẽ bị kết tội.

‘Sự thiêng liêng của gia đình’

Bà Anita Annet Among, phát ngôn viên của quốc hội Uganda, cho biết trong một tuyên bố: “Chúng tôi đã chú ý đến các mối quan tâm [của] người dân của chúng tôi và lập pháp để bảo vệ sự thiêng liêng của gia đình.”

“Chúng tôi đã và đang vững bước trong việc bảo vệ văn hóa, các giá trị, và nguyện vọng của người dân chúng tôi,” bà nói trong tuyên bố của mình, khi cảm ơn tổng thống Uganda vì “hành động kiên định của ông vì lợi ích của người dân Uganda” và cảm ơn các đồng nghiệp của bà vì đã “chịu đựng tất cả áp lực, vì lợi ích của Đất nước chúng ta.”

“Với hành động của họ, chúng ta đã sống theo phương châm của mình: Vì Chúa và vì Đất nước của chúng ta.”

“Chúng tôi sẽ luôn ủng hộ và thúc đẩy các lợi ích của người dân Uganda… người dân Uganda đã lên tiếng, và nhiệm vụ của quý vị bây giờ là thực thi luật pháp một cách công bằng, kiên định, và kiên quyết.”

Sửa đổi luật

Luật này đã được quốc hội Uganda thông qua hồi tháng Ba. Phiên bản đó đề nghị mức án lên tới 20 năm tù cho những người tự nhận mình là LGBT.

Nhưng ông Museveni đã gửi dự luật này trở lại quốc hội hồi cuối tháng Tư để được sửa đổi, tìm kiếm những thay đổi có thể phân biệt giữa việc tự nhận định là LGBT và thực sự tham gia vào các hành vi đồng tính luyến ái. Ông nói rằng các nhà lập pháp nên bảo đảm rằng luật pháp không “làm sợ hãi” những người cần “phục hồi chức năng”.

Luật này sau đó đã được sửa đổi và gửi đến văn phòng của ông Museveni vào tháng Năm.

Hoa Kỳ suy tính các lệnh trừng phạt

Các nhà hoạt động và các tổ chức nhân quyền cho rằng luật mới này là không cần thiết ở một đất nước mà đồng tính luyến ái từ lâu đã bị xem là bất hợp pháp.

TT Hoa Kỳ Joe Biden đã gọi đạo luật này là “một sự vi phạm vô cùng nghiêm trọng đối với các nhân quyền phổ quát” và kêu gọi bãi bỏ luật này ngay lập tức.

“Chúng tôi đang xem xét các bước bổ sung, kể cả việc áp dụng các biện pháp trừng phạt và hạn chế nhập cảnh vào Hoa Kỳ đối với bất kỳ ai liên quan đến các vi phạm nhân quyền nghiêm trọng hoặc tham nhũng,” ông nói trong một tuyên bố.

Trong một tuyên bố, Văn phòng Nhân quyền Liên Hiệp Quốc đã mô tả luật này là “một công thức vi phạm có hệ thống các quyền của những người LGBT và nhiều người dân trên phạm vi rộng hơn.”

“Luật này mâu thuẫn với Hiến Pháp và các hiệp ước quốc tế đồng thời đòi hỏi phải có sự đánh giá khẩn cấp về mặt tư pháp,” văn phòng này tuyên bố.

Trong một tuyên bố chung, các nhà lãnh đạo chương trình AIDS của Liên Hiệp Quốc, Kế hoạch Cứu trợ Khẩn cấp của Tổng thống Hoa Kỳ về Phòng chống AIDS, và Quỹ Toàn cầu cho biết họ “lo ngại sâu sắc về tác động có hại” của luật này đối với sức khỏe cộng đồng và sự ứng phó với HIV.

Bà Mélanie Jolly, ngoại trưởng Canada, nhìn nhận luật mới của Uganda là “ghê tởm, độc ác, và bất công”.

“Không ai phải sống trong sợ hãi hoặc bị ngược đãi vì bản chất của họ và người mà họ yêu thương. Chúng tôi sát cánh cùng cộng đồng LGBQTQ+ trong việc phản đối cuộc đàn áp ngày càng gia tăng đối với nhân quyền của họ.”

Phản đối án tử hình

Ông Andrew Mitchell, Bộ trưởng Bộ Phát triển và Phi Châu của Vương quốc Anh, cho biết trong một tuyên bố rằng Vương quốc Anh “kiên quyết phản đối án tử hình trong mọi trường hợp.” Ông đã không đề cập trực tiếp đến các trường hợp tử hình trong luật này của Uganda.

“Luật này làm suy yếu các biện pháp bảo vệ và các quyền tự do của tất cả người dân Uganda được ghi trong Hiến Pháp Uganda,” ông nói. “Đạo luật trên sẽ làm tăng nguy cơ bạo lực, phân biệt đối xử và ngược đãi, sẽ cản trở cuộc chiến chống HIV/AID, và sẽ làm tổn hại danh tiếng quốc tế của Uganda.”

Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Na Uy Anniken Huitfeld cho biết giới lãnh đạo Na Uy “kiên quyết phản đối việc sử dụng hình phạt tử hình vào mọi lúc và trong mọi trường hợp.” Bà cũng không đề cập đến khía cạnh hình phạt tử hình của đạo luật trên.

Bà nói: “Luật này sẽ đe dọa nhân quyền và gia tăng sự đàn áp cũng như phân biệt đối xử đối với tất cả người dân Uganda.”

Nghị sĩ Kenya chúc mừng Uganda

Ít nhất một quan chức từ một quốc gia Phi Châu đã có tín hiệu ủng hộ luật của Uganda. Ông George Kaluma, một thành viên quốc hội Kenya, đã lên Twitter để chúc mừng tổng thống Uganda.

“Ồ! Đúng là một nhà lãnh đạo chúng ta ở châu Phi! Xin chúc mừng Uganda! Kenya đang theo sát quý vị trong nỗ lực cứu lấy nhân loại này… Sự đồi trụy phải bị xử phạt, không được bình thường hóa!” ông Kalum viết.

Trước đây, Uganda đã thông qua một luật chống đồng tính luyến ái hồi năm 2014, nhưng một hội đồng thẩm phán đã vô hiệu hóa luật này vì các lý do về mặt thủ tục – họ viện dẫn việc thiếu một nhóm túc số cần thiết trong phiên họp toàn thể đã thông qua dự luật cụ thể đó.

Lần này, có khả năng bất kỳ thách thức pháp lý nào sẽ được lắng nghe dựa trên tính đúng sai hơn là dựa trên các vấn đề về mặt kỹ thuật.

Hôm 29/05, một nhóm gồm các nhà hoạt động nhân quyền và các học giả đã kiến nghị tòa án hiến pháp ra một lệnh cấm thi hành luật mới này.