Vẻ đẹp thanh nhã của gốm sứ Tống triều

Qua nhãn quan của ông Robert Mowry, một học giả về nghệ thuật Á Châu

Gốm sứ Trung Quốc thời Tống tinh xảo, tối giản nhưng đầy tính sáng tạo, thường được xem là đứng đầu nghệ thuật gốm sứ trên thế giới. Ít cầu kỳ hơn so với những  kiểu đồ gốm của các thời đại trước và sau này, gốm sứ thời Tống được biết đến với hình dạng ngay thẳng và lớp men bóng mờ tinh tế.

Trong số các học giả về nghệ thuật Á Châu hàng đầu, ông Robert Mowry là một chuyên gia về gốm sứ thời Tống, vừa nghỉ hưu sau hơn 25 năm làm giám tuyển cao cấp tại Viện Bảo Tàng Nghệ Thuật Harvard. Ông cũng là trưởng khoa Nghệ Thuật Á Châu tại Harvard, và là giám tuyển về Nghệ thuật Trung Hoa của trường Alan J. Dworsky.

Cống hiến suốt đời trong sự nghiệp của ông Mowry đối với gốm sứ thời Tống là kết quả của một hành trình đặc biệt. Hành trình tận tâm và may mắn đó trải dài từ Pháp quốc thời trung cổ đến Vương quốc Cao Ly, và cuối cùng là đến triều đại nhà Tống của Trung Hoa.

Khởi đầu

Thật đáng ngạc nhiên, nghệ thuật không phải lúc nào cũng là lựa chọn trong hành trình của ông Mowry. Ông không có ý định theo đuổi sự nghiệp nghệ thuật khi vào đại học. Ông đã bắt đầu học hóa học và sinh học tại Đại học Kansas và dự định vào trường y.

Vào năm đại học thứ nhất, chàng sinh viên Mowry quyết định tham gia một khóa học về lịch sử nghệ thuật Âu Châu “vì tò mò”. Trong thời gian học đại học ở Paris, mong muốn nghiên cứu nghệ thuật ấy trở nên rõ rệt hơn. Sau một năm đắm mình giữa các bảo tàng tuyệt đẹp và các di tích kiến trúc tráng lệ, ông Mowry đã quyết định chuyển ngành. Ông đã theo học cử nhân về lịch sử nghệ thuật, khoa học nhân văn thời trung cổ, và tiếng Pháp. 

Ban đầu, ông Mowry dự định hoàn thành khóa học cao học về nghệ thuật Trung Cổ. Tuy nhiên, thời gian sống tại Nam Hàn đã thay đổi điều đó.

Khi Tổng thống John F. Kennedy thành lập Đoàn Hòa Bình vào năm 1961 (Peace Corps, là một chương trình tình nguyện do chính phủ Hoa Kỳ điều hành, có sứ mệnh hỗ trợ kỹ thuật, giúp đỡ người sống bên ngoài Mỹ hiểu về văn hóa Mỹ, và giúp đỡ người Mỹ hiểu về văn hóa của các quốc gia khác), ông Mowry ngay lập tức bị thu hút. “Ý tưởng táo bạo đó đã thu hút trí tưởng tượng của tôi, khiến tôi quyết định rằng ngay sau khi tốt nghiệp đại học tôi sẽ gia nhập Đoàn Hòa Bình, và thực sự tôi đã làm vậy,” ông nói.

Với mong muốn được cử đến Châu Phi, hoặc có thể là Nam Mỹ, ông Mowry đã rất ngạc nhiên khi được cử đến Nam Hàn. 

Ở Nam Hàn, ông dành các kỳ nghỉ để đi du lịch khắp đất nước, khám phá các ngôi chùa Phật giáo cổ kính, nghiên cứu các ngôi chùa hoàng gia nổi tiếng từ thế kỷ thứ 8, chẳng hạn như Phật Quốc Tự và Thạch Quật Am ở Khánh Châu.

“Cùng với việc tiếp xúc thường xuyên và trực tiếp trong hai năm ở Nam Hàn, tôi đã được mở rộng tầm mắt về vẻ đẹp của nghệ thuật Nam Hàn và khơi gợi trí tò mò của tôi về lịch sử nghệ thuật Á Châu nói chung,” ông Mowry chia sẻ. “Những tác phẩm này quá đẹp đẽ, giá trị thẩm mỹ rất cao, và vượt trội về kỹ thuật tinh xảo, đến nỗi tôi chỉ đơn giản là cần phải biết nhiều hơn về chúng và nền văn hóa sản sinh ra chúng.”

Tìm kiếm hướng đi

Khi trở về từ Nam Hàn, ông Mowry bắt đầu học cao học ngành nghiên cứu nghệ thuật Âu Châu thời Trung cổ, nhưng ông nhanh chóng nhận ra sở thích thực sự của mình là ở nghệ thuật Á Đông.

Khuynh hướng đầu tiên của ông nghiêng về nghệ thuật Nam Hàn, môn nghệ thuật mà ông luôn yêu thích cho đến ngày nay. Tuy nhiên, thời điểm đó rất khó để tìm thấy một trường đại học Hoa Kỳ cung cấp các khóa học cơ bản về ngôn ngữ và lịch sử Nam Hàn, chứ chưa nói đến một chương trình đầy đủ về nghệ thuật. Do đó, Mowry đã quyết định theo học nghệ thuật Trung Hoa.

Ông Mowry nói, “Không chỉ lịch sử lâu đời cũng như trình độ thẩm mỹ và kỹ thuật điêu luyện trên nhiều phương diện đã thu hút tôi, mà chính văn hóa, trí huệ, và nghệ thuật truyền thống Trung Hoa đã ảnh hưởng đến Nam Hàn. Vì vậy, nghiên cứu nghệ thuật Trung Hoa sẽ cung cấp nền tảng cần thiết để tôi nghiên cứu về nghệ thuật Nam Hàn.”

Trong những năm đầu làm giám tuyển, nghiên cứu đồ gốm tại Bảo Tàng Nghệ Thuật Harvard và Bảo Tàng Mỹ Thuật Boston đã đưa ông Mowry đến với hành trình ông có được hôm nay. Ông bị gốm sứ Trung Hoa cuốn hút, đặc biệt là gốm sứ thời Tống và đồ gốm sứ tráng men sắc nâu và đen.

Tiếng gọi đích thực

“Gốm sứ là một trong những tác phẩm nghệ thuật phức tạp nhất,” ông Mowry cho biết. Đằng sau một chiếc bát tưởng chừng như đơn giản là cả một quá trình công phu và phức tạp. Nghệ nhân đã phải suy xét cẩn thận đến vô số yếu tố trong quá trình sáng tạo, từ các loại đất sét và men khác nhau, cho đến loại lò nung và nhiệt độ nung.

Tại Tuần Lễ Á Châu năm 2018 tại thành phố New York, các mẫu vật đã được bán từ bộ sưu tập Linyushanren, một trong những bộ sưu tập gốm sứ thời Tống tinh xảo nhất và toàn diện nhất trên thế giới. Mẫu vật giá trị nhất của bộ sưu tập là một chiếc bát hình nón tráng men đen nổi bật từ lò nung gốm Định. “Các lò nung gốm Định chủ yếu sản xuất đồ gốm trắng. Đây là những món đồ hiếm hoi nhất trong các loại gốm sứ Trung Hoa vì nước men đen của nó,” ông Mowry giải thích khi được hỏi điều gì đã làm cho món đồ trở nên có giá trị như vậy. Mẫu vật này được bán với giá 4,212,500 USD. 

Với gốm sứ tráng men tối màu, các trang trí thường mang tính trừu tượng. Như có thể thấy với chiếc bát hình nón, những mẫu vật tốt nhất có thiết kế “lông chim đa đa”, những đốm nâu đơn giản rải rác và hài hòa trên bề mặt men. Ông Mowry nói: “Tôi nghĩ rằng đó là sự mộc mạc, chân phương, và trong nhiều trường hợp, sự tinh tế của gốm sứ đem lại cho chúng một cảm giác rất đương đại.”

Gốm sứ triều Tống bao hàm khả năng sáng tạo hoàn hảo với tính thẩm mỹ tinh tế, đưa chúng trở thành một trong những đồ gốm sứ tinh xảo và phức tạp nhất thế giới. Ông Mowry nói, “Đây là những thành tựu đỉnh cao, và chúng vẫn là nguồn cảm hứng cho những thợ gốm ngày nay.” Tương tự như vậy, hành trình tuyệt vời và sự nghiệp cống hiến không ngừng cho gốm sứ triều Tống của ông Mowry có thể là nguồn cảm hứng cho tất cả chúng ta.

Chú thích: Đồ gốm Định hay Định Diêu (定窑) là một loại đồ gốm Trung Hoa, chủ yếu là đồ sứ, được sản xuất tại khu vực Định Châu (ngày nay nằm trong huyện Khúc Dương, miền trung tỉnh Hà Bắc, miền bắc Trung Quốc) trong giai đoạn từ thời nhà Đường tới thời nhà Nguyên.