Vẻ đẹp vĩnh cửu của Chân lý và Tình yêu trong bức họa ‘Nữ thần Aurora từ biệt Tithonus’

Nữ thần Aurora là hiện thân của bình minh trong thần thoại Hy Lạp-La Mã. Nàng là con của các vị thần Titan vĩ đại – 12 vị thần nguyên thủy sinh ra trời và đất. Nàng là em gái của Thần Mặt Trời và Thần Mặt Trăng, là mẹ của Thần Gió và các vì sao.

Theo “Homeric Hymn to Aphrodite” (Thánh ca Homeric về Aphrodite – Nữ Thần Tình Yêu và Sắc Đẹp), Aurora, còn được gọi là Eos, đã yêu người phàm trần Tithonus. Nàng say đắm vẻ đẹp tuấn tú của Tithonus. Nàng đã dùng chiến xa để bắt cóc và giữ chàng cho riêng mình. Vì yêu chàng tha thiết, nàng đã cầu xin thần Zeus biến Tithonus trở thành bất tử, và thỉnh cầu của nàng đã được chấp nhận.

Tuy nhiên, năm tháng trôi qua, Tithonus bắt đầu già đi. Tóc chàng bắt đầu bạc, điều đủ tạo ra khoảng cách giữa hai người. Nàng nhận ra rằng nàng chỉ thỉnh cầu thần Zeus cho chàng sự bất tử mà không cho chàng tuổi trẻ vĩnh cửu. Do vậy diện mạo của Tithonus vẫn bị thay đổi theo thời gian.

Khi Tithonus không ngừng già nua thì tình yêu của Aurora cũng theo đó mà lụi tàn. Tuy nhiên, nàng vẫn muốn chăm sóc chàng; vì vậy, nàng đã đưa chàng vào cung điện của mình để chàng được thoải mái.

Tuổi già bào mòn Tithonus cho đến khi chàng không thể cử động. Với lòng thương hại, Aurora đưa chàng vào căn phòng chiếu sáng của mình, và chàng không ngừng la hét. Một số ghi chép viết rằng nàng đã biến chàng thành chú ve sầu, cất tiếng ca như một tình khúc nhắc Aurora nhớ về Tithonus thuở xưa. 

‘Aurora từ biệt Tithonus’

Nghệ sĩ người Ý Francesco Solimena (1657–1747) đã vẽ khoảnh khắc Aurora từ biệt Tithonus khi chàng đã già nua.

Ở góc phần tư phía trên bên phải, Solimena đã lý tưởng hóa trọng tâm của bức tranh. Aurora ngồi trên một đám mây, biểu đạt nàng là Nữ thần. Các thiên thần phục vụ xung quanh Nữ thần, đội lên đầu nàng một vương miện bằng hoa trong khi thiên thần khác đang cùng nàng đỡ một ngọn đuốc. Ánh sáng của ngọn đuốc chiếu sáng một mảng tối của khung hình.

Tithonus hiện diện ở góc phần tư bên trái phía dưới của bức tranh. Biểu hiện già nua của chàng đối lập với vẻ thanh xuân rực rỡ của Aurora. Chàng nằm trên giường với tấm chăn che phủ một phần cơ thể. Tay trái của Tithonus giơ cao để che đôi mắt khỏi ánh sáng từ ngọn đuốc của Aurora.

Vẻ đẹp vĩnh cửu của Chân lý và Tình yêu thần thánh

Đối với tôi, câu chuyện về Aurora và Tithonus không chỉ là một câu chuyện đơn giản về những đau khổ của tình yêu hay tuổi già. Bức tranh dựng lại câu chuyện Thần thoại Hy Lạp có thể gợi mở điều gì cho chúng ta ngày nay?

Thật thú vị khi Aurora là nữ thần của bình minh. Bình minh là gì? Bình minh là thời điểm khi đêm chuyển sang ngày, là lúc ánh sáng mặt trời chiếu rọi phần Trái Đất tối tăm.

Họa sĩ Solimena đã miêu tả Aurora đang ngồi trên một đám mây với một ngọn đuốc trên tay. Nền là màu xanh đen, và Aurora chuẩn bị cho nhiệm vụ chiếu sáng để xóa tan bóng tối.

Phải chăng đây là biểu tượng cho mối quan hệ của chúng ta với các vị Thần? Liệu sự hiểu biết sâu sắc của chúng ta về chân lý và tình yêu cao đẹp có thể phơi bày những góc tối của tâm hồn chúng ta mà trước đây ta chưa hề hay biết?

Trong bức họa, Aurora đang được trao vương miện hoa. Một thiên thần nhỏ khác nâng một đĩa hoa và Aurora cầm mấy bông trong tay trái; hoa là biểu tượng của sắc đẹp. Các thiên thần chăm sóc dung nhan của Aurora, cho thấy nàng là một Nữ thần; vì vậy nhan sắc của nàng mang vẻ đẹp thần thánh.

Trong truyện kể, Aurora say đắm vẻ đẹp của Tithonus, và tình yêu ấy đã lụi tàn theo theo thời gian khi hình dáng của chàng trở nên già nua xấu xí. Vậy tại sao Aurora đã được có được vẻ đẹp thoát tục nhưng nàng lại bị quyến rũ bởi vẻ đẹp của một người phàm trần?

Ngọn đuốc của nàng có thể cho chúng ta một manh mối. Vẻ đẹp, ít nhất là vẻ đẹp thị giác, chỉ có thể nhìn thấy khi được chiếu sáng. Tôi cho rằng khi được soi sáng bởi chân lý và tình yêu cao đẹp thì vẻ đẹp tâm hồn của chúng ta sẽ tỏa sáng; sự chiếu sáng ấy sẽ xua tan những góc tối trong tâm hồn.

Vậy thì vẻ đẹp của Tithonus phải chăng là sự kết hợp giữa vẻ đẹp hình thể và vẻ đẹp tâm hồn, kết quả của việc theo đuổi chân lý và tình yêu thần thánh? Nếu đúng như vậy, có lẽ biểu hiện của tuổi già nơi chàng là do chàng mất đi niềm khao khát đối với điều thiêng liêng.

Danh họa Solimena mô tả Tithonus che chắn khuôn mặt già nua của mình khỏi ánh sáng của Aurora. Chàng sử dụng bàn tay tạo nên một khoảng tối và ngăn chặn ánh sáng thần thánh.

Nếu ánh sáng của nữ thần Bình minh tượng trưng cho chân lý và tình yêu thần thánh, thì bàn tay của Tithonus có phải là biểu tượng cho việc từ chối những điều thiêng liêng? Điều thú vị là bàn tay của Tithonus, tượng trưng cho một trong năm giác quan, phủ bóng tối lên bốn giác quan khác – mắt, tai, miệng và mũi – vốn là những thứ giúp chàng trải nghiệm thế giới.

Phải chăng Tithonus đang từ chối niềm tin vào chân lý và tình yêu thần thánh bằng cách để năm giác quan của mình chìm vào bóng tối? Có thể chàng già đi, trở nên không hấp dẫn với Aurora là vì chàng không còn theo đuổi điều đó nữa; thay vào đó, tâm hồn chàng ngày càng đen tối bởi những dục vọng chốn phàm trần.

Liệu chúng ta có thể làm sống lại ước muốn chân thành đối với chân lý và tình yêu cao đẹp để chúng ta có thể sở hữu vẻ đẹp xứng đáng với điều thiêng liêng?

Nhiều cuộc hành trình bắt đầu bằng một câu hỏi. Câu hỏi nào có thể giúp chúng ta khởi động hành trình hướng tới một tâm hồn được soi sáng, với vẻ đẹp vĩnh hằng của chân lý và tình yêu thần thánh?

Ông Eric Bess là nghệ sĩ theo trường phái nghệ thuật đại diện (representational art), hiện là nghiên cứu sinh tại Viện Nghiên cứu Nghệ thuật Thị giác (IDSVA).