Vì sao người Trung Quốc thức dậy sớm?

Chu Hi là một học giả Trung Quốc vào thế kỷ 12. Ông giảng dạy về các học thuyết của Khổng Tử, và có ảnh hưởng lớn đến nhiều thế hệ người Trung Quốc. Ông từng nói rằng: “Tinh hoa của một ngày nằm ở buổi sáng, của một năm nằm ở mùa xuân, và của một đời người nằm ở sự siêng năng.”

Những lời này của ông vẫn được lưu truyền cho đến ngày nay. Sau nhiều thế kỷ, đức tính dậy sớm và tận dụng thời gian buổi sáng vẫn luôn được những người đức độ và tài năng kế thừa.

Không bao giờ ngủ nướng

Vào thế kỷ 19, Tướng quân Tăng Quốc Phiên (1811–1872) đã chỉ huy quân đội triều đình Trung Hoa dẹp tan sự nổi dậy của phiến quân Thái Bình Thiên Quốc – cuộc nổi dậy kinh hoàng đã cướp đi hàng chục triệu sinh mạng. Vị tướng ưu tú này mỗi ngày đều thức dậy từ 4 giờ sáng. Trong một bức thư gửi gia đình, ông viết:

“Từ hai thế kỷ qua, những bậc tiền bối tài đức của chúng ta đều có thói quen dậy sớm. Ngay cả khi tiết trời đông giá lạnh, ông cố của ta thức dậy trước khi mặt trời mọc một giờ, và cha ta thức dậy khi mặt trời lên.”

Tăng Quốc Phiên thường dạy con mình: “Các con phải dậy sớm, thức dậy lúc rạng đông. Khi đã trở dậy thì không được quay lại giường nữa!”

Không chỉ biến việc dậy sớm thành một thói quen siêng năng cho bản thân, vị tướng quân còn xem đó là nền tảng cho sự thành công; điều này đã được chứng minh qua các triều đại. Thói quen tùy tiện buông thả, dù chỉ trong một thế hệ, cũng sẽ hình thành con dốc trơn trượt, đe dọa cả gia đình các thế hệ sau.

Ông cảnh báo: “Khi thế hệ trước chìm vào giấc ngủ say, thế hệ tiếp sau sẽ ham mê những ý tưởng nông nổi vô đạo đức.”

Tác dụng của việc dậy sớm

Tướng quân Tăng Quốc Phiên đã phò tá và chứng kiến ba vị hoàng đế vĩ đại nhất của nhà Thanh nối tiếp nhau trị vì đất nước, trong khoảng 140 năm qua hai thế kỷ 17 và 18. Các vị hoàng đế đều thức dậy lúc 5 giờ sáng và thiết triều lúc 9 giờ. Những vị hoàng đế cần mẫn này đã góp phần xây dựng nền văn hóa và lãnh thổ Trung Hoa.

Lý Hồng Chương, một tướng lĩnh nổi tiếng từng phục vụ trong quân đội của Tăng Quốc Phiên, khi còn trẻ cũng nghe theo lời dạy bảo từ cấp trên. Ông không thức dậy từ 4 giờ sáng, nhưng cũng dậy từ 6 giờ để viết hàng trăm ký tự thư pháp. Ông xem đây là một phần công việc hàng ngày của mình.

Ông viết: “Không khí buổi sáng tinh khiết nhất. Chúng ta thường đóng cửa phòng ngủ vào ban đêm, nên không khí mất sự lưu thông và không còn sạch. Hít thở không khí trong lành vào mỗi sớm mai, cơ thể sẽ khoan khoái, tỉnh táo, có sức đề kháng để chống lại bệnh tật.”

Thời Mãn Thanh vào thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, các vị hoàng đế thường dậy muộn và giải quyết công việc triều chính một cách nửa vời. Họ nổi tiếng với lối sống suy đồi và để quyền lực chính trị rơi vào tay những kẻ đứng sau hậu trường. Đất nước phải hứng chịu hết thảm họa này đến thảm họa khác. Bất chấp những nỗ lực hết mình của các nhà cải cách và các tướng lĩnh kiên định, triều đại nhà Thanh đã sụp đổ năm 1911 do nạn tham nhũng trầm trọng và một nền chính trị xã hội thối nát.

Giữa sự tham nhũng và suy đồi vào những năm cuối triều nhà Thanh, Lý Hồng Chương hiện lên như một tấm gương hiếm hoi về một vị quan vừa tài năng vừa đức độ. Mặc dù ông không thuộc dòng dõi Mãn Châu (dòng dõi hoàng tộc nhà Thanh) mà là một người Hán, nhưng triều đình Mãn Thanh đã để ông nắm nhiều quyền kiểm soát.

Lý Hồng Chương đã đem các phương pháp công nghiệp, kinh doanh, và quân đội hiện đại áp dụng vào Trung Quốc. Ông cũng rèn luyện ra một thế hệ binh sĩ nhiệt thành và tài ba đến từ quê nhà An Huy của ông. 

Dậy sớm có nghĩa là đi trước

Lucius Annaeus Seneca, một nhà triết học theo trường phái Khắc kỷ La Mã, đã nói: “Cuộc sống của chúng ta không hề ngắn mà do chúng ta làm cho nó ngắn đi. Cuộc sống của chúng ta cũng không hề thiếu thốn, chỉ là do chúng ta sử dụng nó quá lãng phí.”

Ông Kim Woo-choong, người sáng lập và Chủ tịch của tập đoàn Daewoo Group, chia sẻ: “Tất cả chúng ta đều có 24 giờ mỗi ngày. Về mặt này, mọi người sinh ra đều bình đẳng. Chính cách chúng ta sử dụng thời gian đã khiến chúng ta trở nên khác biệt.”

Châm ngôn và tục ngữ Trung Hoa có những câu nhắc nhở chúng ta về việc thức dậy sớm như: 

“Ai đến trước là người dẫn dắt; ai đến muộn sẽ bị dẫn dắt. Bạn không thể khẳng định mình là người đến trước, khi nhân chứng là những người đã đến trước bạn.”

Thành ngữ tiếng Anh cũng có những câu tương tự:

“Một mũi khâu đúng lúc sẽ tiết kiệm 9 mũi khâu sau này.”

“Dậy sớm thì không lo vội vàng; dậy muộn thì phải vật lộn với số phận.”