Vở kịch thời Nguyên: Bao Công và Giấc mộng hồ điệp

Su Lin

Trong các vở kịch thời nhà Nguyên có một vở tên là “The Dream of Bao Gong Examining the Butterflies Three Times” (Giấc mộng Bao Công ba lần quan sát hồ điệp). Tác phẩm này do nhà viết kịch nổi tiếng Quan Hán Khanh (Guan Hanqing, 1225–1320) biên soạn. 

Trong vở kịch, một người đàn ông họ Vương ra chợ để mua vài tờ giấy và bút lông cho ba cậu con trai. Trong lúc nghỉ ngơi, ông vô tình xúc phạm Cát Bưu, vốn là người có tiếng nói và có quan hệ họ hàng xa với hoàng đế. Trong cơn thịnh nộ, người này đã đánh ông Vương đến mức mất mạng.

Ba người con trai của ông Vương là Kim Hòa, Thiết Hòa, và Thạch Hòa, òa khóc nức nở khi hay tin cha họ đã qua đời. Thời Trung Hoa cổ đại, sát nhân sẽ bị xử tử cho dù họ có địa vị ra sao. Những người con của ông Vương biết được chính Cát Bưu là người đã sát hại cha mình. Vì vậy, họ kiên quyết bắt ông ta phải trả giá cho tội lỗi của mình.

Khi Cát Bưu đang trên đường về nhà trong cơn say bí tỉ thì tình cờ gặp ba anh em nhà họ Vương. Người anh cả lao vào đánh Cát Bưu tới tấp và lỡ tay đoạt mạng ông ta. Ba anh em dự định sẽ bắt và áp giải ông lên quan phủ, nhưng không ngờ rốt cuộc họ lại bị quan phủ của huyện Trung Mưu tống giam. 

Khi ấy, huyện Khai Phong, đế đô của triều đại Bắc Tống, có vị quan tri phủ tên là Bao Chửng (999–1062). Mọi người thường gọi ông là Bao Công. Trong vở kịch trên, ông vừa xét xử xong một vụ án trộm ngựa và cảm thấy mệt mỏi, nên định chợp mắt một chút.

Trong giây lát, ông thiếp đi và có một giấc mộng. Trong mộng, ông lẩm bẩm một mình, “Ta thường bộn bề chính sự. Sao ta lại có thể ngủ được?” Ông tản bộ đến hoa viên của mình. Lúc này đang vào tiết xuân nên hoa lá trong vườn đều nở rộ. Ông bước vào đình các và thấy một mạng nhện. Một con bướm bay qua rồi bị kẹt trong mạng nhện. Bao đại nhân không khỏi cảm thán: “Không chỉ con người mới có sinh tử, mà ngay cả thảo trùng cũng có tai ương.”

Khi ông đang phiền não thì một con bướm lớn bay đến và cứu con bướm đầu tiên thoát khỏi mạng nhện. Chẳng bao lâu sau, một con bướm khác lại bay đến rồi vướng vào tấm lưới. Con bướm lớn kia tiếp tục giải thoát cho nó.

Sau đó, lại có con bướm thứ ba mắc vào mạng nhện. Bao đại nhân tin rằng con bướm lớn cũng sẽ bay đến cứu nó, nhưng than ôi, điều đó đã không xảy ra. Nó chỉ đậu lên hết bông hoa này rồi đến bông hoa khác và cuối cùng bay đi.

Con người sinh ra đều có lòng từ ái. Bao đại nhân nói: “Ngươi không định cứu nó sao? Vậy thì ta sẽ cứu nó.” Vào đúng tích tắc đó, ông chợt tỉnh giấc.

Vừa hay bổ đầu Trương Thiên cũng đến bẩm báo công việc vào giờ ăn trưa. Bao Công hỏi anh, “Có việc gì cần ta tra xét không?” 

Bổ đầu Trương Thiên bẩm báo với ông về vụ án anh em nhà họ Vương sát hại Cát Bưu. Bao Công liền triệu cả ba anh em trai và thân mẫu của họ đến công đường. Không giống như quan phủ của huyện Trung Mưu, Bao đại nhân là một vị quan thiết diện vô tư và chưa từng điều tra bất cẩn một vụ án nào.

Nếu ba anh em này bị buộc tội sát nhân, thì họ sẽ bị hành hình. Tuy nhiên, trên công đường, cả ba anh em lại giành nhau nhận tội. Mỗi người đều tự khai nhận mình mới là người đã đánh Cát Bưu thiệt mạng, và nói rằng hai người còn lại vô tội. Điều này khiến Bao Công lâm vào tình thế tiến thoái lưỡng nan.

Thân mẫu của họ giải thích rằng, từ nhỏ cả ba anh em đều được học sách thánh hiền, được dạy về lễ nghi và cách hành xử tốt đẹp. Dù gia cảnh không mấy khá giả, nhưng họ đều là những người con ngoan. Người mẹ cảm thấy người con cả là Kim Hòa, không nên bị xử tử vì sát hại Cát Bưu. Bà nói Kim Hòa là một người con hiếu thảo, và nếu cậu phải đền mạng, thì sẽ không có ai phụng dưỡng bà khi về già. Bà nói người con thứ là Thiết Hòa, cũng là trụ cột gia đình và nên được tha tội. Tuy nhiên, bà lại đồng ý để người con út là Thạch Hòa chịu tội tử hình.

Bao Công cảm thấy khó hiểu. Chẳng lẽ người con út này không phải là con ruột của bà sao? Phải chăng đây là lý do khiến bà đồng ý để anh bị xử tử? Vậy nên ông thấy chạnh lòng. Khi ông tra xét, người mẹ đáp rằng kỳ thực người con trai út mới là con ruột của bà. Hóa ra hai người anh lớn đều là dưỡng tử. Là một người phụ nữ đức hạnh, bà đã khẩn cầu tha tội cho hai người con trai nuôi của mình, vì bà không muốn trở thành một người phụ nữ ích kỷ và độc ác.

Mẫu thân của ba anh em họ là người có đức hạnh giống như mẫu thân của Đào Khản* và Mạnh Quang**. Cả hai người mẹ này đều nổi tiếng trong lịch sử Trung Quốc nhờ vào đức hạnh của mình. Ba người con trai của bà cũng hiếu thuận như học trò của Khổng Tử là Tăng Sâm và Mẫn Tổn – vốn là những danh nhân nổi tiếng về lòng hiếu đễ.

Bao Công liên tưởng vụ án này với giấc mộng về ba con bướm mà ông vừa trải qua. Ông chợt nhận ra giấc mơ chính là điểm hóa của trời cao để ông cứu người con thứ ba này. 

Ông bẩm báo vụ án này lên triều đình. Hoàng đế đã tha tội cho ba anh em nhà họ Vương và còn phong cho họ những chức vị quan trọng. Kim Hòa và Thiết Hòa được làm quan trong triều đình. Còn Thạch Hòa thì được cử về làm quan tri phủ của huyện Trung Mưu. Mẫu thân của họ được sắc phong danh hiệu “Hiền Đức Phu Nhân”. Triều đình trọng vọng những người phụ nữ có phẩm đức cao quý và những người con hiếu đễ.

* Đào Khản là một danh tướng thời Đông Tấn. Mẹ của ông là Trạm thị. Bà là một trong Tứ Đại Mẫu Thân thời Trung Hoa cổ đại. Bà đã làm gương cho Đào Khản bằng cách từ chối một lọ cá ướp mà người ta dùng để hối lộ Đào Khản.

** Mạnh Quang là cô gái mập mạp và xấu xí nhưng được một người đàn ông đức độ tên Lương Hồng khăng khăng muốn cưới.

Ngoài ra, Bao Công còn được gọi là Bao Thanh Thiên.