• NGÔN NGỮ KHÁC
    • UNITED STATES
    • CANADA
    • AUSTRALIA
    • UK, EUROPE
    • Chinese
    • Czech
    • Dutch
    • English
    • French
    • German
    • Hebrew
    • Indonesian
    • Italian
    • Japanese
    • Korean
    • Persian
    • Polish
    • Portuguese
    • Romanian
    • Russian
    • Slovak
    • Spanish
    • Swedish
    • Turkish
    • Ukrainian
  • GIỚI THIỆU
Epoch Times Tiếng Việt
Thứ sáu, 11/07/2025
EPOCH TIMES Tiếng Việt
EPOCH TIMES Tiếng Việt
EPOCH TIMES Tiếng Việt
  • Home
  • Premium
  • Hoa Kỳ
  • Trung Quốc
  • Việt Nam
  • Đông Dương
  • Tây Dương
  • Bình luận
  • Sức Khỏe
  • ETV Video
  • Tài Chính – Kinh Tế
  • Văn Hóa & Nghệ Thuật
  • Đời Sống
  • Khoa học
  • Công nghệ
  • More
ETV Rao vặt Premium Podcast Facebook Youtube
  • BÌNH LUẬN
  • HOA KỲ
  • MỸ - TRUNG
  • TRUNG QUỐC
  • ĐÔNG DƯƠNG
    • Á Châu
    • Úc Châu
    • Việt Nam
  • TÂY DƯƠNG
  • TÀI CHÍNH
  • VĂN HÓA & NGHỆ THUẬT
  • ĐỜI SỐNG
  • SỨC KHOẺ
  • KHOA HỌC
  • VIDEO
  • TIN MỚI NHẤT
  • TIN TIÊU ĐIỂM
  • TIN CHỌN LỌC
  • BẢN TIN ĐẶC BIỆT
  • ETV VĂN HÓA & NGHỆ THUẬT
  • ETV SỨC KHỎE
  • NGHỆ THUẬT SHEN YUN
  • SHEN YUN ZUO PIN new
  • Google connect icon
ĐẶT MUA BÁO IN
Mới nhất Tiêu điểm  Bình luận Share Email

Yakhchāl – Tủ lạnh của người Ba Tư cổ đại cách đây 2,400 năm

BTV Epoch Times Tiếng Việt
BTV Epoch Times Tiếng Việt
Thứ bảy, 29/10/2022
bigger smaller Báo lỗi

MICHAEL WING
Trong khi chúng ta có máy lạnh và tủ lạnh khi tiết trời quá nóng ẩm, liệu có bao giờ bạn tự hỏi người xưa làm cách nào để có sự mát mẻ khi thời tiết quá nóng không?
Chúng ta có khuynh hướng tưởng tượng tổ tiên xa xưa của mình lạc hậu về công nghệ; tuy nhiên, sự thật lại không phải như vậy. Vào khoảng năm 400 trước Công nguyên, ngay trong các sa mạc nóng như đổ lửa của đất nước Ba Tư (Iran hiện đại), những con người siêng năng đã tìm ra cách khai thác cái lạnh qua một loại kiến trúc khéo léo với các vật liệu đơn giản. Họ tạo ra những nơi làm lạnh khổng lồ được gọi là yakhchāl – nghĩa đen là “hầm băng”.

Yakhchāl – Tủ lạnh của người Ba Tư cổ đại cách đây 2,400 năm
Một cái hầm băng yakhchāl ở tỉnh Yazd, Iran. (Ảnh: Pastaitaken/CC BY-SA 3.0)

Mặc dù bây giờ bạn có thể thích nhâm nhi một ly chocolate nóng trong cái lạnh của mùa đông, nhưng vài tháng nữa, bạn có thể sẽ muốn một ly chocolate mát được lấy ra từ tủ lạnh. Xưa kia, khi những cái hầm băng yakhchāl được sử dụng như các vật dụng làm lạnh tiện nghi chung; người dân địa phương sẽ tích trữ thực phẩm, thức uống, và những loại thức ăn dễ hư khác trong đó để bảo quản. Ví dụ như faloodeh (bún gạo trộn sirô và nước hoa hồng), một món tráng miệng đông lạnh truyền thống của Ba Tư, giúp mọi người giải nhiệt trong những ngày hè nóng nực.
Các hầm băng yakhchāl còn công dụng gì khác? Như máy điều hòa nhiệt độ thời cổ đại, đôi khi chúng thậm chí còn giúp giữ cho những ngôi nhà được mát mẻ.

Yakhchāl – Tủ lạnh của người Ba Tư cổ đại cách đây 2,400 năm
Faloodeh (bún gạo trộn sirô và nước hoa hồng) tự làm, món tráng miệng đông lạnh truyền thống của Iran. (Ảnh: bonchan/Shutterstock)

Vậy những công trình kiến trúc này đã làm cách nào để giữ cho tất cả băng đá đó không bị tan chảy?
Điều này liên quan đến cách mà nhiệt độ tăng lên vào ban ngày và giảm xuống vào ban đêm ở vùng khí hậu sa mạc. Vào ban đêm, nhiệt độ trên sa mạc thường xuống dưới mức đóng băng, và người ta đã khai thác cái lạnh này. Các con kênh dẫn nước vào một ao nước ngọt nông (gọi là qanat) gần hầm băng yakhchāl. Nước ở đó không bị mặt trời làm bốc hơi nhờ một cấu trúc tường cung cấp bóng râm. Khi nước đóng băng trong đêm, người ta sẽ lấy lớp băng đá đó ra và để vào hầm băng yakhchāl. Ở một số nơi, băng đá sẽ được vận chuyển từ các vùng núi đến để giữ cho “chiếc tủ lạnh cổ đại” luôn mát lạnh.

Yakhchāl – Tủ lạnh của người Ba Tư cổ đại cách đây 2,400 năm
Từ bên trong một hầm băng yakhchāl nhìn lên qua lỗ thông, tỉnh Yazd, Iran. (Ảnh: Ggia/CC BY-SA 3.0)

Hiện tại vẫn còn 129 hầm băng yakhchāl ở Iran. Hình dạng điển hình là mái vòm lớn bằng đất nung hình nón, cao tới 60 feet và có nền dày tới 1 mét. Các lỗ thông hơi, đôi khi nằm ở phía dưới, cho phép không khí mát đi vào, và không khí nóng sẽ thoát ra từ lỗ thông trung tâm ở phía trên cùng. Lỗ thông trung tâm này cũng giúp cho các thành viên của cộng đồng hoặc các công nhân bên trong hầm băng có được ánh sáng để nhìn.
Điều thú vị là vật liệu đất nung của mái vòm có bao gồm cát chịu nhiệt, đất sét, lòng trắng trứng, vôi, lông dê và hỗn hợp tro. Người ta tin rằng những mái vòm cũng đã từng được bao phủ bởi một lớp cách nhiệt bằng rơm dày, giúp ngăn nhiệt từ ánh nắng mặt trời.

Yakhchāl – Tủ lạnh của người Ba Tư cổ đại cách đây 2,400 năm
Một hầm băng yakhchāl được xây dựng bên cạnh cấu trúc tường gạch bằng đất nung. (Ảnh: Người dùng: Ggia / CC BY-SA 3.0)

Bên dưới các mái vòm là những hầm sâu tới 25 feet (7.5 m) dưới mặt đất – nơi băng sẽ được tích trữ và giữ mát. Các nhà nghiên cứu tin rằng nhiệt độ của lớp tường đất xung quanh hầm băng sẽ giảm trong những tháng mùa đông, đủ để làm đất ẩm vào những tháng ấm hơn và vào mùa hạ. Loại nhiệt độ dao động theo mùa này giúp hầm băng yakhchāl giữ được cái lạnh quanh năm.
Với tiện nghi thời hiện đại, chỉ cần bật công tắc là có thể dễ dàng mở máy điều hòa không khí – một đơn vị làm lạnh cùng với vật liệu cách nhiệt polystyrene giúp chúng ta mát mẻ. Thật là kinh ngạc khi thấy tổ tiên chúng ta đã tìm ra cách làm mát mà không cần đến ổ cắm điện hoặc nguồn điện – hoàn toàn không sử dụng đến mạng lưới điện! Ngày nay, các nhà nghiên cứu kiến trúc đang nghiên cứu xem bằng cách nào mà các kỹ sư thời cổ đại có thể khai thác những yếu tố tự nhiên một cách tài tình như vậy.

Ông Michael Wing là một tác giả và biên tập viên sống tại Calgary, Canada. Ông được đào tạo trong lĩnh vực nghệ thuật. Ông chủ yếu viết về văn hóa, mối quan tâm của con người, và tin tức thịnh hành.

Nhã Liên biên dịch

share iconCHIA SẺ
Chia sẻ bài viết này tới bạn bè của bạn
Tin chọn lọc
Bút pháp nghệ thuật và Tu dưỡng tinh thần: Đông-Tây tương phùng

Bút pháp nghệ thuật và Tu dưỡng tinh thần: Đông-Tây tương phùng

  • 04/8/2024
6 bài tập đơn giản chữa chứng gù lưng

6 bài tập đơn giản chữa chứng gù lưng

  • 04/8/2024
Chữa táo bón và bệnh trĩ: 1 huyệt vị + 1 bài tập + 2 loại trái cây

Chữa táo bón và bệnh trĩ: 1 huyệt vị + 1 bài tập + 2 loại trái cây

  • 03/8/2024
Bác sĩ Nhật Bản giảm 10kg trong 2 tháng nhờ bỏ bánh mì ra khỏi bữa sáng

Bác sĩ Nhật Bản giảm 10kg trong 2 tháng nhờ bỏ bánh mì ra khỏi bữa sáng

  • 03/8/2024
Ăn trứng như thế nào để tốt cho sức khỏe?

Ăn trứng như thế nào để tốt cho sức khỏe?

  • 02/8/2024
Nghiên cứu mới bác bỏ quan niệm uống rượu giúp kéo dài tuổi thọ

Nghiên cứu mới bác bỏ quan niệm uống rượu giúp kéo dài tuổi thọ

  • 02/8/2024
Bức tranh ‘Carnation, Lily, Lily, Rose’: Hành trình họa sỹ John Singer Sargent tìm lại chính mình

Bức tranh ‘Carnation, Lily, Lily, Rose’: Hành trình họa sỹ John Singer...

  • 01/8/2024
Không phải các loại mỡ trong cơ thể đều như nhau

Không phải các loại mỡ trong cơ thể đều như nhau

  • 01/8/2024
Ngủ trưa nhiều làm gia tăng nguy cơ bệnh tim mạch và Alzheimer

Ngủ trưa nhiều làm gia tăng nguy cơ bệnh tim mạch và Alzheimer

  • 01/8/2024
Hỏa Diệm Sơn

Hỏa Diệm Sơn

  • 01/8/2024
6 bài tập thể dục có tác dụng chống trầm cảm

6 bài tập thể dục có tác dụng chống trầm cảm

  • 31/7/2024
7 vấn đề an toàn cần lưu ý khi nhuộm tóc

7 vấn đề an toàn cần lưu ý khi nhuộm tóc

  • 31/7/2024
Cách ăn uống của người cha ảnh hưởng sức khỏe của con cháu như thế nào?

Cách ăn uống của người cha ảnh hưởng sức khỏe của con cháu như thế nào?

  • 30/7/2024
Từ nền Cộng hòa đến Chế độ độc tài: Sự trỗi dậy của Sulla

Từ nền Cộng hòa đến Chế độ độc tài: Sự trỗi dậy của Sulla

  • 30/7/2024
Thiếu vitamin D liên quan đến bệnh sâu răng ở người cao tuổi

Thiếu vitamin D liên quan đến bệnh sâu răng ở người cao tuổi

  • 30/7/2024
5 bài tập đơn giản giúp bạn quản lý bệnh tiểu đường

5 bài tập đơn giản giúp bạn quản lý bệnh tiểu đường

  • 29/7/2024
Vẽ tranh: Nghệ thuật của sự lắng nghe và khám phá

Vẽ tranh: Nghệ thuật của sự lắng nghe và khám phá

  • 29/7/2024
Nghiên cứu: Bên trong sao neutron tồn tại vật chất lạ siêu đặc

Nghiên cứu: Bên trong sao neutron tồn tại vật chất lạ siêu đặc

  • 29/7/2024
Bạn dễ ngất xỉu khi đi xét nghiệm máu?

Bạn dễ ngất xỉu khi đi xét nghiệm máu?

  • 29/7/2024
Ăn chay và ăn trái cây mà vẫn bị gan nhiễm mỡ? Một loại trà có thể hữu ích

Ăn chay và ăn trái cây mà vẫn bị gan nhiễm mỡ? Một loại trà có thể hữu ích

  • 28/7/2024
Xem thêm
CHIA SẺ
Gửi mail Copy
Shen Yun Zuo Pin
Tin Mới Nhất

    Tin nổi bật

    • Cập nhật giá vàng mới nhất hôm nay

      Cập nhật giá vàng mới nhất hôm nay
    • Bệnh bạch hầu: Nguyên nhân và cách nhận biết

      Bệnh bạch hầu: Nguyên nhân và cách nhận biết
    • VF 5 bắt đầu được bán tại Indonesia, giá quy đổi thấp hơn tại Việt Nam

      VF 5 bắt đầu được bán tại Indonesia, giá quy đổi thấp hơn tại Việt Nam
    • Thành tâm hướng Phật, được bảo hộ biến nguy thành an

      Thành tâm hướng Phật, được bảo hộ biến nguy thành an
    • Tại sao người xưa treo ngải cứu và xương bồ trước cửa nhà vào ngày Tết Đoan ngọ?

      Tại sao người xưa treo ngải cứu và xương bồ trước cửa nhà vào ngày Tết Đoan ngọ?
    AdAds by ETV
    AdAds by ETV
    KẾT NỐI VỚI CHÚNG TÔI
    • Google connect icon
    Epoch Times Tiếng Việt
    Premium Podcast Facebook Youtube
    • TIN MỚI NHẤT
    • TIN TIÊU ĐIỂM
    • TIN CHỌN LỌC
    • ETV VĂN HÓA & NGHỆ THUẬT
    • ETV SỨC KHỎE
    • NGHỆ THUẬT SHEN YUN
    • SHEN YUN ZUO PIN
    36 QUỐC GIA, 22 NGÔN NGỮ
    • English
    • Chinese
    • Spanish
    • Hebrew
    • Japanese
    • Korean
    • Indonesian
    • French
    • German
    • Italian
    • Portuguese
    • Swedish
    • Dutch
    • Russian
    • Ukrainian
    • Romanian
    • Czech
    • Slovak
    • Polish
    • Turkish
    • Persian
    • Vietnamese
    TẢI APP CỦA CHÚNG TÔI
    app-store app-store
    • BÌNH LUẬN
    • HOA KỲ
    • MỸ - TRUNG
    • TRUNG QUỐC
    • ĐÔNG DƯƠNG
      • Á Châu
      • Úc Châu
      • Việt Nam
    • TÂY DƯƠNG
    • TÀI CHÍNH - KINH TẾ
    • VĂN HÓA & NGHỆ THUẬT
    • ĐỜI SỐNG
    • SỨC KHỎE
    • KHOA HỌC
    • Liên lạc
    • Giới thiệu
    • Rss Feeds
    • Điều khoản dịch vụ
    • Chính sách bảo mật
    • Chính sách bản quyền
    KẾT NỐI VỚI CHÚNG TÔI
    • Google connect icon
    Copyright © 2020 - 2025 Epoch Times Tiếng Việt
    share iconCHIA SẺ
    Chia sẻ bài viết này tới bạn bè của bạn
    Form Newsletter Subscription

    Đăng ký nhận tin