Gian Lorenzo Bernini: Đối thủ theo phong cách Baroque của Michelangelo
Ngắm nhìn những tác phẩm điêu khắc lay động lòng người của nghệ thuật gia Bernini
Nếu những nghệ thuật gia kiệt xuất như Michelangelo và những tác phẩm nghệ thuật mang tính biểu tượng như “David” là hiếm hoi, thì 120 năm kỷ niệm ngày ra mắt tác phẩm điêu khắc đó đã chứng kiến một sự kiện gần như chưa từng có trong lịch sử nghệ thuật. Lần đầu và cũng có thể là lần cuối cùng, một nghệ sĩ có thể sánh ngang với ông Michelangelo cả về vai trò điêu khắc gia lẫn bậc thầy về nhiều phương tiện nghệ thuật. Năm 1624, nghệ sĩ Gian Lorenzo Bernini đã cho ra mắt một “David” của riêng mình.
Sinh năm 1598, ông Bernini thừa hưởng sự kết hợp giữa khả năng thiên tài cùng nền tảng nghệ thuật xuất sắc. Cha của ông là ông Pietro là một trong những điêu khắc gia giỏi nhất ở thế hệ của mình. Như Michelangelo, ông Pietro là người gốc Florence, nước Ý, và cũng học nghề tại thành phố đó. Đến năm 1606, ông Pietro chuyển đến Rome để hoàn thành công việc theo sự ủy thác của Giáo hoàng và ở lại đó đến hết đời.
Nền tảng nghệ thuật của Rome
Trong thế kỷ thứ 17, thành Rome là nơi lý tưởng để Bernini trẻ tuổi được đào tạo về nghệ thuật. Một thế kỷ trước đó, những bậc thầy của thời Phục Hưng vẫn còn đang mài giũa kỹ pháp của họ, học hỏi từ những di tích cổ xưa vừa mới được phát hiện, và sáng tạo các tác phẩm nghệ thuật làm hình mẫu cho những thế hệ bậc thầy tiếp theo. Đến thời của ông Bernini, những tác phẩm nghệ thuật đó đã đạt đỉnh cao trong tiêu chuẩn nghệ thuật.
Tuy nhiên, ngày càng nhiều nghệ sĩ xây dựng trên những nền tảng căn bản đó với sự sáng tạo và sự độc đáo thay vì chỉ bắt chước những tác phẩm trước đó. Những bức tranh do danh họa Caravaggio và Rubens vẽ thậm chí còn đạt được kỳ tích gần như bất khả thi, có thể sánh ngang với những bậc thầy Phục Hưng. Trong điêu khắc, nghệ thuật gia Michelangelo tiếp tục vượt lên cao hơn những nghệ sĩ khác cho đến khi ông Bernini xuất hiện ở lĩnh vực này.
Các nhà bảo trợ và nghệ sĩ không tốn nhiều thời gian để nhận ra Bernini là “Michelangelo ở thời của mình,” — theo cách nói của Giáo hoàng Paul V. Có lúc Hồng Y Maffeo Barberini, sau này là Giáo hoàng Urban VIII, thậm chí còn suy xét thuê thần đồng 19 tuổi này hoàn thành bức tượng mà ông Michelangelo tạc dang dở — bức tượng mà chưa từng có ai khác dám chạm đến. Thật không may, chúng ta không có tài liệu nào về tác phẩm điêu khắc này hoặc liệu ông Bernini có từng hoàn thành nó hay chưa.
Nếu ông Bernini hoàn thành bức tượng đó, thì tác phẩm sẽ được quan tâm đặc biệt, không chỉ vì đó là tác phẩm chung của hai nghệ sĩ vĩ đại mà còn bởi vì sự khác biệt giữa họ. Cả hai nghệ sĩ đều sở hữu năng khiếu thẩm mỹ giống nhau, và hai người đều có khả năng tạc khiến đá trở nên sống động cũng như diễn tả sự mềm mại và uyển chuyển của da thịt và vải vóc. Nhờ có nhiều bức tượng của Michelangelo ở Rome để tham khảo, gồm cả bức tượng “Pietà,” ông Bernini đã được dẫn dắt phong cách nghệ thuật từ các họa sĩ theo phong cách Baroque đầu tiên, đặc biệt là ông Caravaggio.
Hai chàng David
Nghệ thuật Phục hưng cổ điển, với Michelangelo và Raphael là hình mẫu, thiên về trí huệ và tiết chế cảm xúc, trong khi nghệ thuật Baroque của Caravaggio và Bernini hướng tới cường độ cảm xúc nhiều hơn. Trong các tác phẩm tường thuật, những người theo chủ nghĩa truyền thống mô tả các nhân vật dừng trước hoặc sau khi hành động xảy ra. Những nghệ sĩ theo phong cách Baroque thường ưa thích diễn tả những nhân vật đang thực hiện hành động kịch tính.
Sự khác biệt thậm chí còn rõ ràng hơn, biểu thị cách tiếp cận của các trường phái đến tôn giáo và những nhân vật lịch sử của những thời đại trước đó. Những người theo chủ nghĩa cổ điển sẽ minh họa những nhân vật của họ như hình mẫu hoàn hảo về cơ thể vật lý, một phép ẩn dụ cho những phẩm chất đạo đức của họ, sử dụng những chủ thể làm hình mẫu về đức hạnh. Thay vào đó, những họa sĩ theo phong cách Baroque tập trung vào những chủ thể của họ với tư cách cá nhân, cố gắng nắm bắt cảm xúc chính xác trong hành động
Mặc dù có thể so sánh về vẻ đẹp của chúng, nhưng các bức tượng về David của Bernini and Michelangelo minh họa cho hai sự đối lập này. “David” của Michelangelo là tĩnh tại, với thân hình cường tráng phù hợp với quan niệm về sự hoàn hảo, là biểu tượng cho chủ nghĩa anh hùng. Còn nghệ sĩ Bernini mô tả David nhỏ bé hơi chuyển động: đang chạy trong khi làm động tác quăng một hòn đá với dây đeo, tóc của chàng bay lên ngụ ý rằng chàng đang tận dụng sức gió bay ngang lưng để trợ lực đẩy hòn đá, khuôn mặt chàng thể hiện sự tập trung, quyết tâm, và có lẽ kiểm soát sự lo lắng.
Bernini và Caravaggio
Những điều tương tự giữa tượng của Bernini và họa phẩm của Caravaggio “David With the Head of Goliath” (David với đầu của Người khổng lồ) cũng đáng chú ý như sự khác biệt giữa hai bức tượng điêu khắc David. Bối cảnh diễn ra ngay sau cái chết của Người khổng lồ, họa phẩm của Caravaggio vẽ khuôn mặt của David gợi lên sự nhẹ nhõm và phục hồi về tinh thần. Thậm chí có vẻ giống David đang nâng đầu Người khổng lồ lên hơn là cầm nó đứng yên — ý tưởng nhất quán với phần lớn các tác phẩm của Caravaggio. Và nếu những điểm tương đồng như thế không vượt ra ngoài khuôn khổ rộng lớn của nghệ thuật Baroque, thì mối tương quan giữa phong cách của hai họa sĩ sẽ trở nên rõ ràng hơn khi so sánh các tác phẩm nghệ thuật tiếp theo.
Bức tranh của danh họa Caravaggio “Saint Francis of Assisi in Ecstasy” (Thánh Francis thành Assisi trong nhập định) và bức tượng của điêu khắc gia Bernini “Ecstasy of Saint Teresa” (Trạng thái nhập định của Thánh Teresa) có mối quan hệ chủ đề gần nhau. Cả hai tác phẩm nghệ thuật đều mô tả các vị Thánh đang nằm xuất thần trong khi có sự hiện diện của một vị thần — và cả hai đều có có những nét biểu cảm mạnh mẽ — trong khi Caravaggio chọn vẻ mặt nhân hậu còn Bernini thì chọn căng thẳng kịch tính. Thánh Francis có một khải tượng của thiên thần lúc ông nhận được dấu thánh: năm vết thương trên tay, chân, và gần trái tim ông, những bộ phận cơ thể nơi Đấng Christ bị đóng đinh lên thập tự giá và bị đâm bằng giáo. Trong khải tượng của Thánh Teresa, một thiên thần đã dùng cây thương để đâm vào trái tim bà vài lần.
Thậm chí những điểm tương đồng còn gần hơn giữa nghệ thuật của Caravaggio và tác phẩm thường bị lãng quên của Bernini với tư cách là một họa sĩ. Họa phẩm “The Calling of Saints Peter and Andrew” (Tiếng Gọi của Thánh Peter và Thánh Andrew) của Caravaggio và “Saint Andrew and Saint Thomas” (Thánh Andrew và Thánh Thomas) của Bernini có thể bị nhầm lẫn là tranh của cùng một họa sĩ. Những họa phẩm này có cách miêu tả dáng vẻ nhân vật chân thực giống nhau cũng như tả chi tiết tóc và các tông màu trầm tương tự cùng kỹ pháp tenebrism (sự tương phản ấn tượng giữa sáng và tối)
Thiên Ân biên dịch
Quý vị tham khảo bản gốc từ The Epoch Times
