Nguồn gốc và tầm quan trọng của sắt đối với Ai Cập cổ đại
Từ lâu, các nhà khoa học đã suy đoán rằng người Ai Cập cổ đại đã tận dụng kim loại từ thiên thạch để làm công cụ bằng sắt. Hiện nay, phân tích về một con dao găm được tìm thấy trong lăng mộ của Tutankhamun đã chứng minh điều đó – rằng người Ai Cập có được sắt từ bầu trời. Nhưng tại sao họ lại sử dụng một nguồn kim loại kỳ lạ như vậy trong khi có rất nhiều sắt trên Trái Đất?
Trước đây, chúng ta không nghĩ rằng người Ai Cập cổ đại lại xuất sắc trong việc sản xuất đồ vật bằng sắt cho đến cuối lịch sử của họ, vào khoảng năm 500 trước Công nguyên. Không có một bằng chứng khảo cổ nào cho thấy sắt xuất hiện đáng kể ở bất kỳ đâu tại vùng Thung lũng sông Nile. Ngay cả một lượng lớn phế phẩm nóng chảy giàu sắt được tìm thấy ở vùng đồng bằng cũng là được tạo ra khi luyện đồng. Khi Tutankhamun qua đời 800 năm trước đó, sắt là vật liệu hiếm hơn vàng.
Nguồn kim loại sắt tự nhiên phổ biến nhất trên Trái Đất là quặng sắt — đá chứa sắt liên kết hóa học với các nguyên tố khác. Chúng cần được xử lý bằng cách nung chảy cả khối nguyên liệu để chiết xuất một dạng sắt chất lượng thấp, sau đó được đập bằng búa để loại bỏ tạp chất. Điều này đòi hỏi bí quyết, nỗ lực và công cụ phù hợp nhưng chúng ta không tìm thấy bằng chứng nào như vậy ở Ai Cập cổ đại.
Nguồn cung cấp quặng sắt dồi dào ở cả Ai Cập, Bán đảo Sinai và các nguồn văn tự cho thấy rằng người Ai Cập đã biết đến kim loại này từ rất sớm trong lịch sử. Nhưng quặng sắt chủ yếu chỉ được sử dụng để tạo ra bột màu dùng trong nghệ thuật và trang điểm. Một nguyên nhân có thể là do quặng sắt dễ tiếp cận có chất lượng kém nên không thể luyện thành kim loại hữu ích hơn.
Các vì sao đưa sắt đến Trái Đất
Nhưng sắt không chỉ đến từ quặng sắt. Có bằng chứng cho thấy nhiều xã hội tiền sử trên toàn thế giới, vốn không có khả năng tiếp cận quặng sắt hoặc kiến thức về nấu chảy sắt kim loại, đều đã sử dụng sắt kim loại được tìm thấy từ các vụ thiên thạch. Món quà quý giá từ thiên nhiên này đòi hỏi phải được tạo hình thành một vật dụng hữu ích, thường là những đồ vật bằng sắt rất cơ bản, chẳng hạn như những mảnh kim loại mỏng nhỏ có thể được sử dụng làm lưỡi dao hoặc uốn cong thành những hình dạng khác.
Nếu người Ai Cập cổ đại biết có thể tìm thấy sắt trong các thiên thạch đến từ bầu trời – nơi của các vị thần – thì nó có thể là vật dụng mang tính biểu tượng quan trọng đối với họ. Do đó, họ có thể coi sắt như một vật liệu thần thánh, không phù hợp để chế tạo thành một công cụ dùng hàng ngày, mà chỉ dành cho những người có địa vị cao.
Các thiên thạch thậm chí có thể đóng một vai trò trực tiếp hơn trong tôn giáo quốc gia. Ví dụ, đá “Benben” được thờ trong đền thờ thần Ra ở Heliopolis được cho là một thiên thạch. Từ “benben” có nguồn gốc từ động từ “weben”, có nghĩa là “tỏa sáng”.
Ngôn ngữ cổ đại cũng cung cấp manh mối về cách người Ai Cập nhận biết sắt – và họ biết thiên thạch là nguồn cung cấp kim loại. Các nhà dịch thuật đã tranh luận rất nhiều về từ tượng hình sớm nhất cho sắt, họ thường nhầm lẫn giữa từ đồng và sắt. Từ “bi-A” thường được dịch là “sắt”, nhưng cũng dùng để chỉ một loạt các vật liệu cứng, đặc, giống như sắt.
Từ này đã được sử dụng trong nhiều văn bản bao gồm Văn bản danh dự về Kim tự tháp – các tác phẩm tôn giáo ban đầu có niên đại khoảng năm 2375 trước Công nguyên, nhưng có thể xuất hiện sớm hơn rất nhiều. Chúng được chạm khắc trên các bức tường bên trong của một số kim tự tháp. Những văn tự đề cập đến sắt kết nối nó với bầu trời và xương của vị vua đã qua đời – người được cho là sẽ sống mãi mãi như một ngôi sao bất diệt trên bầu trời.
Từ đầu của Vương triều thứ 19 (khoảng năm 1295 trước Công nguyên), một từ tượng hình mới cho sắt đã xuất hiện: “bi-A-n-pt,” nghĩa đen được dịch là “sắt từ trên trời”. Tại sao từ mới này đột nhiên xuất hiện chính xác vào thời điểm này vẫn là bí ẩn, sau đó từ này đã được áp dụng cho tất cả các loại sắt kim loại. Một lời giải thích rõ ràng cho sự xuất hiện đột ngột của từ này là một sự kiện lớn hoặc mưa thiên thạch lớn.
Phần lớn dân số Ai Cập cổ đại có thể đã chứng kiến điều này, thắc mắc về nơi viên sắt bí ẩn đến từ đâu. Một sự kiện tiềm năng có thể giải thích hiện tượng này là vụ va chạm thiên thạch Gebel Kamil ở miền nam Ai Cập. Mặc dù niên đại chính xác của nó vẫn là một ẩn đố, nhưng dựa trên khảo cổ học gần đó, chúng ta biết nó đã xuất hiện trong vòng 5000 năm qua.
Ý nghĩa trong nghi lễ
Sắt cũng có mối liên hệ với các đồ tạo tác nghi lễ như đồ dùng trong nghi lễ Mở miệng, được thực hiện ở lối vào của một ngôi mộ vốn dùng để biến xác ướp thành một thực thể có tiềm năng sống. Các văn tự sau này, bao gồm cả các bản danh sách của đền thờ, đề cập đến các thiết bị được sử dụng trong nghi lễ này là những lưỡi kiếm bằng sắt có ý nghĩa là “hai ngôi sao”. Có thể sắt đã được cho phép đóng một vai trò quan trọng trong nghi lễ này vì sự liên kết của sắt với thiên thạch. Đây là một hiện tượng tự nhiên mạnh mẽ và sức mạnh nội tại của nó có thể gia tăng hiệu lực cho nghi lễ.
Chúng ta cũng biết rằng những lưỡi dao bằng sắt đủ quan trọng để được nhắc đến trong thư tín ngoại giao. Ví dụ nổi tiếng nhất là một bức thư của Vua Tushratta của Mitanni (ngày nay ở miền bắc Iraq và Syria) kể chi tiết về của hồi môn cho con gái ông để làm vợ ông nội của Tutankhamun, vua Amenhotep III. Chữ cái này ám chỉ một lưỡi dao găm “habalkinu”, một từ được ít được ghi chép có nguồn gốc từ ngôn ngữ Hittite cổ đại mà một số nhà ngôn ngữ học đã dịch là “thép”.
Chỉ những phân tích chi tiết hơn về hóa học và cấu trúc vi mô của các hiện vật khác mới cho chúng ta biết liệu thiên thạch có phải là nguồn sắt phổ biến mà người Ai Cập cổ đại sử dụng hay không. Chúng ta cũng cần xác định thời gian, địa điểm bắt đầu và cách thức nung chảy quặng sắt ở Ai Cập để hiểu thêm về nguồn gốc, sự cải tiến và các kỹ thuật cụ thể của công nghệ gia công kim loại ở Ai Cập cổ đại. Bằng cách kết hợp điều này với kiến thức của chúng ta về tầm quan trọng của sắt trong văn hóa, chúng ta có thể nâng cao hiểu biết thực tế về giá trị thực sự của kim loại này ở Ai Cập cổ đại.
Diane Johnson là cộng sự nghiên cứu sau tiến sĩ tại khoa Khoa học vật lý của Đại học Mở ở Anh. Bài báo này được đăng lần đầu tiên trên The Conversation.
Ngân Hà biên dịch
Quý vị tham khảo bản gốc từ The Epoch Times
Xem thêm:
