Thổ Nhĩ Kỳ, Israel thực hiện các bước đi thăm dò tiến tới việc nối lại mối quan hệ
ANKARA, Thổ Nhĩ Kỳ – Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ Mevlut Cavusoglu đã đến thăm Israel vào tuần trước, trở thành ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ đầu tiên làm như vậy sau 15 năm. Chuyến đi này là một dấu hiệu cho thấy sự nối lại quan hệ mới chớm nở giữa hai quốc gia này, khi mà mối quan hệ ngoại giao của họ vẫn còn trong tình trạng lấp lửng kể từ năm 2018.
Các chuyên gia cho rằng hành động này là do Thổ Nhĩ Kỳ mong muốn hàn gắn mối quan hệ rạn nứt với các quốc gia có ảnh hưởng trong khu vực và định vị mình như một trung tâm trung chuyển năng lượng.
“Chuyến thăm của ông Cavusoglu tới Israel cũng diễn ra đồng thời với những nỗ lực nhằm cải thiện mối quan hệ với Ai Cập, Ả Rập Xế Út và UAE,” nhà phân tích chính trị người Thổ Nhĩ Kỳ Oytun Orhan nói với The Epoch Times. “Thổ Nhĩ Kỳ cũng muốn giữ một vai trò trong các dự án đường ống trong tương lai để nối các mỏ khí đốt ở Đông Địa Trung Hải với Âu Châu.”
‘Chương mới’ trong các mối bang giao
Sau cuộc họp hôm 25/05 tại Jerusalem, ông Cavusoglu và Bộ trưởng Ngoại giao Israel Yair Lapid đã tỏ ra lạc quan về triển vọng cho sự hòa giải. Ông Cavusoglu cho biết cả hai nước đều muốn “thắt chặt trở lại” mối bang giao, trong khi ông Lapid đã ca ngợi chuyến thăm của người đồng cấp Thổ Nhĩ Kỳ là một “chương mới” trong mối quan hệ song phương.
Trong cuộc gặp gỡ, cặp đôi này được cho là đã thảo luận về việc nối lại mối quan hệ ngoại giao một cách toàn diện, cùng với các biện pháp tăng cường hợp tác kinh tế.
Mối quan hệ giữa hai nước này rơi vào tình trạng tồi tệ nhất hồi năm 2010, khi các lực lượng Israel tiến hành một cuộc tấn công gây thương vong nhằm vào một đội quân viện trợ của Thổ Nhĩ Kỳ ở ngoài khơi Dải Gaza. Nỗ lực hàn gắn mối quan hệ đã kết thúc vào năm 2018, khi Thổ Nhĩ Kỳ rút đại sứ của mình ra khỏi Israel – Israel đã đáp lại một cách tương tự – giữa lúc bùng phát bạo lực giữa Israel và Palestine dọc theo biên giới Dải Gaza.
Nhưng vào tháng Ba năm nay, một chuyến thăm Ankara của Tổng thống Israel Isaac Herzog, trong đó ông đã gặp người đồng cấp Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan, đã làm dấy lên suy đoán rằng việc nối lại mối quan hệ sắp diễn ra.
Theo ông Orhan, một chuyên gia về khu vực Levant tại Trung tâm Nghiên cứu Trung Đông của Ankara, hai nước này hiện đang “tập trung vào các vấn đề ngoại giao và kinh tế với hy vọng sau đó có thể giải quyết những khác biệt chính trị lâu đời của họ.”
Thay đổi mô hình khu vực
Nhiều chuyên gia tin rằng hành động nghiêng về Jerusalem của Thổ Nhĩ Kỳ nên được nhìn nhận trong bối cảnh rộng lớn hơn là những nỗ lực không ngừng của Ankara nhằm cải thiện mối liên hệ với Ai Cập, Ả Rập Xê Út và UAE. Mối quan hệ với ba quốc gia Ả Rập này đã trở nên căng thẳng kể từ phong trào “Mùa xuân Ả Rập” năm 2011, khi Thổ Nhĩ Kỳ ủng hộ các cuộc nổi dậy phổ biến – bao gồm cả một cuộc cách mạng chính thức ở Ai Cập — trên khắp Trung Đông và Bắc Phi.
“Các nỗ lực bình thường hóa của Thổ Nhĩ Kỳ không chỉ áp dụng cho Israel; mà họ thực sự đã bắt đầu với các quốc gia vùng Vịnh,” Tiến sĩ Remzi Cetin, một học giả Thổ Nhĩ Kỳ chuyên về các vấn đề của Israel, nói với The Epoch Times. Ông tin rằng Hiệp định Abraham năm 2020 đã mở ra một “mô hình khu vực mới,” một mô hình mà Thổ Nhĩ Kỳ “không muốn bị loại ra ngoài”.
Sau khi được chính phủ ông Trump làm cầu nối trung gian, thỏa thuận mang tính bước ngoặt này đã giúp bình thường hóa mối liên hệ giữa Israel và UAE. Đây là sự bình thường hóa quan hệ ngoại giao đầu tiên giữa nhà nước Do Thái và một quốc gia Ả Rập kể từ hiệp định hòa bình năm 1994 giữa Israel và Jordan.
Hồi tháng Hai, ông Erdogan đã đến thăm UAE lần đầu tiên sau gần một thập niên. Hai tháng sau, ông có một chuyến đi tương tự đến Ả Rập Xê Út. “Thổ Nhĩ Kỳ muốn cải thiện mối bang giao của mình với các quốc gia vùng Vịnh nhằm phù hợp với tình hình Trung Đông mới này,” ông Cetin nói. “Và hòa giải với Israel là một phần của quá trình này.”
Theo các chuyên gia, một lý do khác khiến Thổ Nhĩ Kỳ nối lại mối quan hệ với Israel là vì liên quan đến dự án đường ống EastMed. Hiện dự án vẫn còn trên bảng vẽ, đường ống dài 1,900 km này sẽ đưa khí đốt tự nhiên của Israel đến Âu Châu qua miền nam Cyprus và Crete, do đó hoàn toàn vòng qua Thổ Nhĩ Kỳ.
Ankara muốn thấy một tuyến đường thay thế cho phép lượng dự trữ khí đốt lớn của khu vực này được dẫn đến Âu Châu thông qua lãnh thổ Thổ Nhĩ Kỳ. Ông Orhan nói: “Nhưng nếu Thổ Nhĩ Kỳ muốn dời vị trí của dự án EastMed, thì trước tiên nước này phải bình thường hóa mối quan hệ với Israel.”
Theo nhà phân tích, dự án EastMed đã không được đưa ra trong các cuộc thảo luận gần đây của ông Cavusoglu với các quan chức Israel. “Trọng tâm chính của họ bây giờ là quan hệ ngoại giao,” ông nói. “Một khi họ thiết lập được bầu không khí tích cực, thì họ có thể giải quyết được các vấn đề khó khăn hơn — như khí đốt tự nhiên và vấn đề về Palestine.”
Vấn đề lâu năm của Palestine
Ngay trước chuyến công du Jerusalem, ông Cavusoglu đã đến thăm Bờ Tây do Israel chiếm đóng, nơi ông gặp gỡ các quan chức Palestine. Trình bày với các phóng viên tại Ramallah, ông khẳng định rằng sự ủng hộ lâu dài của Thổ Nhĩ Kỳ đối với nguyện vọng dân tộc của người Palestine là “hoàn toàn tách biệt” đối với mối liên hệ của Ankara với Israel.
Ông Orhan đã lặp lại quan điểm này, nói rằng Thổ Nhĩ Kỳ vẫn “cam kết vững chắc” với chính nghĩa của người Palestine và một giải pháp cuối cùng cho cuộc xung đột kéo dài âm ỉ giữa hai nước này. Ông nói: “Mối quan hệ tích cực giữa Thổ Nhĩ Kỳ-Israel thậm chí có thể mang lại lợi ích cho người Palestine bằng cách cho phép Ankara làm trung gian giữa hai bên.”
Các cuộc đàm phán hòa bình do Hoa Kỳ bảo trợ giữa Israel và Chính phủ Palestine tại Ramallah đã sụp đổ vào năm 2014. Cũng trong năm đó, Israel đã tiến hành một cuộc tấn công kéo dài 6 tuần vào Dải Gaza, trong đó hơn 2,000 người Palestine và nhiều người Israel đã thiệt mạng.
Một trở ngại tiềm tàng đối với việc hòa giải Thổ Nhĩ Kỳ-Israel là mối liên hệ thân thiết của Ankara với Hamas, tổ chức vốn cai quản Dải Gaza từ năm 2006. Israel coi Hamas là một tổ chức khủng bố, trong khi Ankara coi đây là một phong trào giải phóng hợp pháp.
“Israel đã muốn Thổ Nhĩ Kỳ hạn chế mối quan hệ với Hamas như một điều kiện tiên quyết để hòa giải, nhưng Thổ Nhĩ Kỳ đã không chấp nhận bất kỳ điều kiện tiên quyết nào,” ông Orhan giải thích. “Cho đến nay, không có sự thay đổi rõ ràng nào trong cách tiếp cận của Ankara đối với Hamas.”
“Ngoài ra,” ông nói thêm, “lúc này không có bên nào dường như đang quan tâm đến vấn đề này.”
Theo ông Orhan, mối đe dọa lớn nhất đối với việc nối lại mối quan hệ ở thời điểm nhạy cảm hiện tại sẽ là một cuộc tấn công lớn của Israel vào Dải Gaza, điều mà theo ông, “sẽ khiến toàn bộ quá trình này bị trật bánh.”
