Năm công dân Mỹ bị giam giữ ở Iran đã đến Qatar
Các quan chức cho biết thỏa thuận ‘lịch sử’ nhằm đoàn tụ các gia đình không làm thay đổi bang giao của Mỹ với Iran, trong bối cảnh Đảng Cộng Hòa lo ngại về thỏa thuận ‘giống như tiền chuộc.’
Hôm thứ Hai (18/09), năm công dân Mỹ được chính phủ Iran trả tự do đã đến Qatar .
Cảnh quay từ phi trường cho thấy các con tin Morad Tahbaz, Siamak Namazi, và Emad Sharghi bước xuống cầu thang phi cơ và được Đại sứ Hoa Kỳ tại Qatar Timmy Davis chào đón.
Ngoại trưởng Antony Blinken cảm ơn người Qatar, Thụy Sĩ, Nam Hàn, và Oman vì sự giúp đỡ của họ trong cuộc trao đổi này.
Ông Blinken tái cảnh báo công dân Hoa Kỳ không nên đến Iran, nói rằng họ có thể không gặp may như năm người được trả tự do hôm thứ Hai.
Hôm thứ Hai, Chính phủ Tổng thống Biden thông báo rằng năm người Mỹ bị giam giữ ở Iran đã được phóng thích.
Một quan chức cao cấp của chính phủ cho biết trước đó cùng ngày rằng, “Chúng tôi đã nhận được xác nhận rằng năm người Mỹ được trả tự do và hai thành viên gia đình người Mỹ đang khởi hành trên chuyến bay ở Tehran và trên đường đến Doha.”
Trong các bình luận tối Chủ Nhật (17/09) trước thỏa thuận lãnh sự “lịch sử” này, các quan chức cao cấp của Hoa Kỳ nói với các phóng viên rằng Iran dự kiến sẽ cho phép bảy công dân Mỹ bay khỏi Tehran lúc 1 giờ chiều theo giờ địa phương, đồng thời lưu ý rằng “tiến trình này vẫn có thể gặp phải những trở ngại không lường trước được.”
Một quan chức nói rằng mọi thứ vẫn đang rất phức tạp và mong manh, “giống như bất cứ điều gì chúng tôi thực sự làm ở một đất nước như Iran.”
Theo các hãng truyền thông, thỏa thuận nhạy cảm này, đã được đàm phán trong một thời gian, trong đó Hoa Kỳ đã đồng ý cho phép miễn trừ một lần đối với các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ đối với 6 tỷ USD quỹ dầu mỏ từ Nam Hàn đến Doha để Tehran tiếp cận vì mục đích nhân đạo, đồng thời ân xá cho năm người Iran vì những tội danh được cho là đã phạm phải ở Hoa Kỳ.
Đổi lại, tháng trước, Tehran đã phóng thích 5 người Mỹ ra khỏi Nhà tù Evan khét tiếng và quản thúc tại gia tại một khách sạn ở Tehran. Một trong năm người đó, ông Siamak Namazi, đã bị quản thúc tại gia từ năm 2022. Hồi năm 2016, ông cùng với cha mình, ông Baquer Namazi, bị kết án 10 năm tù vì tội gián điệp vốn đã bị quốc tế chỉ trích.
Các tù nhân người Mỹ khác bao gồm ông Emad Sharghi, một nhà đầu tư mạo hiểm bị kết án 10 năm tù, và ông Morad Tahbaz, một nhà hoạt động môi trường người Mỹ-Anh gốc Iran, bị bắt năm 2018 và cũng bị kết án 10 năm tù. Hai người trong số họ vẫn chưa được xác định danh tính vì họ muốn được ẩn danh.
Tất cả đều là công dân mang hai quốc tịch Mỹ-Iran, mặc dù Iran không công nhận hai quốc tịch. Người thứ sáu và thứ bảy không nêu danh tính là thành viên gia đình của các tù nhân bị cấm rời khỏi Iran này. Ông Shahab Dalili, người Mỹ gốc Iran, không nằm trong thỏa thuận này. Ông Dalili là một thuyền trưởng tàu thương mại về hưu, đã di cư đến Hoa Kỳ và bị bắt vào năm 2014 tại Iran khi đang dự đám tang của cha mình.
Ông Baquer Namazi, một cựu quan chức dưới thời ông Shah Mohammad Reza Pahlavi bị lật đổ ở Iran, đã được Tehran trả tự do vào ngày 01/10/2022. Vào thời điểm đó, Tehran đã tuyên bố rằng họ đang mong đợi Hoa Thịnh Đốn sẽ giải tỏa 7 tỷ USD trong quỹ liên quan đến việc trả tự do cho ông.
Vào thời điểm đó, hãng thông tấn nhà nước Iran IRNA đưa tin về một cuộc đàm phán trao đổi tù nhân, nói rằng, “Hoa Thịnh Đốn đang đồng thời theo đuổi việc trả tự do cho các công dân của mình bị đang giam giữ ở Tehran và giải tỏa các quỹ của Iran ở Nam Hàn.”
Tuy nhiên, chính phủ TT Biden đã bác bỏ tuyên bố của Tehran. Phát ngôn viên của Hội đồng An ninh Quốc gia Adrienne Watson nói với Reuters rằng, “Các bản tin từ các nguồn tin của Iran về việc chuyển ngân liên quan đến việc trả tự do cho ông Baquer Namazi và ông Siamak Namazi là hoàn toàn sai sự thật.”
Theo hãng thông tấn AP, Ngoại trưởng Antony Blinken đã phê chuẩn việc miễn trừ trừng phạt đối với thỏa thuận này vào đầu tháng này.
Hôm Chủ Nhật (17/09), một quan chức cho biết rằng “một nhóm chuyên gia liên ngành tận tâm và lành nghề đã dành hơn một năm để đàm phán” thỏa thuận này. Ông nói thêm: “Khi có cơ hội mà chúng tôi nghĩ rằng làm điều đó vì lợi ích của chúng ta, đó là lúc chúng tôi chọn tiến về phía trước.”
‘Không đi du lịch’
Trong số năm người Iran được trao đổi, hai người đã bị cầm tù và ba người vẫn đang chờ xét xử. Một quan chức cho biết hai người trong số họ không có tư cách pháp nhân để cư trú tại Hoa Kỳ và dự kiến sẽ trở về Iran qua Doha.
Tối Chủ Nhật, các quan chức chính phủ TT Biden cho biết rằng không rõ liệu ba người còn lại bị buộc tội có được phép ở lại Mỹ hay không. Họ kêu gọi người Mỹ không đi du lịch đến Iran, quốc gia tiếp tục bị cảnh báo du lịch là “không nên đến.”
Ông Ali Karimi Magham, một phát ngôn viên của phái đoàn Iran, đã nêu tên những người Iran trong một tuyên bố với hãng thông tấn AP. Những người đó gồm ông Kaveh Lotfolah Afrasiabi, một người Iran bị buộc tội vào năm 2021 với cáo buộc không ghi danh đại diện ngoại quốc dưới danh nghĩa Iran trong khi vận động hành lang cho các quan chức Hoa Kỳ về các vấn đề như chính sách hạt nhân; ông Mehrdad Ansari, một người Iran bị kết án 5 năm 3 tháng tù vào năm 2021 vì thu thập thiết bị có thể được sử dụng trong phi đạn, chiến tranh điện tử, vũ khí hạt nhân và các thiết bị quân sự khác; ông Amin Hasanzadeh, một người Iran và là thường trú nhân của Hoa Kỳ, người bị các công tố viên buộc tội vào năm 2019 với cáo buộc ăn cắp các kế hoạch kỹ thuật từ người chủ của mình để gửi đến Iran; ông Reza Sarhangpour Kafrani, một người Iran bị buộc tội vào năm 2021 với cáo buộc xuất cảng trái phép thiết bị phòng thí nghiệm sang Iran; và ông Kambiz Attar Kashani, một người Mỹ gốc Iran bị kết án 2 năm 6 tháng tù hồi tháng Hai vì mua “nhu liệu và thiết bị điện tử hàng đầu, tinh vi của Hoa Kỳ” thông qua các công ty bình phong ở Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất.
Các lệnh trừng phạt mới
Điều này xảy ra khi chính phủ công bố một loạt lệnh trừng phạt mới chống lại chế độ Iran hôm thứ Hai.
Hôm Chủ Nhật, một quan chức cao cấp của chính phủ nói với các phóng viên rằng, các lệnh trừng phạt mới nhắm vào Bộ Tình báo và An ninh Iran và cựu tổng thống Mahmoud Ahmadinejad vì hành động bắt giữ con tin trước đó hoặc hiện tại, hoặc giam giữ công dân Mỹ một cách sai trái, cũng như những lời nói dối liên tục của họ về tung tích của đặc vụ FBI và CIA Robert Levinson.
Các lệnh trừng phạt, có thể được áp dụng theo Đạo luật Trách nhiệm Giải trình và Trả tự do Con tin Robert Levinson năm 2020 và Sắc lệnh 14078, được đưa ra khi chính phủ TT Biden xác nhận bảy công dân Mỹ đã được phóng thích thành công bằng phi cơ từ Tehran.
Kể từ khi chính phủ cựu TT Trump tái áp đặt các lệnh trừng phạt đối với Tehran vào năm 2018 sau khi rút khỏi thỏa thuận hạt nhân Kế hoạch Hành động Toàn diện Chung, hàng tỷ USD quỹ của Iran đã bị đóng băng ở một số quốc gia, đặc biệt là Trung Quốc, Nam Hàn, và Nhật Bản.
Thỏa thuận của chính phủ TT Biden, mà Quốc hội Hoa Kỳ đã được thông báo hôm 11/09, có nghĩa là các ngân hàng ở Đức, Ireland, Thụy Sĩ, Qatar, và Nam Hàn có thể chuyển đổi và chuyển các khoản tiền bị đóng băng từ Nam Hàn sang ngân hàng trung ương Qatar, nơi Tehran có thể sau đó tiếp cận nguồn quỹ này.
Tối Chủ Nhật, vị quan chức cao cấp của chính phủ TT Biden đã nhấn mạnh rằng số tiền này sẽ được dành cho các hoạt động mua sắm nhân đạo của Iran và giới hạn cho “các nhà cung cấp bên thứ ba đã được kiểm tra kỹ lưỡng không phải là người Iran.”
Ông cũng cho biết Iran sẽ không được hưởng lợi từ biện pháp giảm nhẹ các lệnh trừng phạt trong bất kỳ thỏa thuận nào và doanh thu từ dầu mỏ chỉ được phép chuyển vào các trương mục hạn chế và được sử dụng cho các mục đích nhân đạo nghiêm ngặt.
Một quan chức cao cấp thứ hai nói với các phóng viên hôm Chủ Nhật rằng: “Tuyến nhân đạo này phù hợp với luật pháp và chính sách lâu dài của chính phủ Hoa Kỳ rằng các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ không ngăn cản các khoản chuyển ngân nhân đạo hạn chế liên quan đến thực phẩm, nông sản, thuốc men, và thiết bị y tế.”
Kể từ đó, Bộ Ngân khố đã công bố một mô tả chi tiết về các tiêu chuẩn thẩm định và giám sát hiện có, “chủ định là để bảo vệ chống rửa tiền [và] lạm dụng/tránh các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ.”
Ông nói: “Nếu Iran cố gắng chuyển hướng nguồn tiền hoặc sử dụng cho bất kỳ mục đích nào khác ngoài mục đích nhân đạo hạn chế được cho phép, chúng tôi sẽ có hành động để khóa nguồn tiền này lại.”
Tuy nhiên, hôm 12/09, TT Iran Ebrahim Raisi nói với NBC News rằng số tiền được giải ngân này “thuộc về người dân Iran, chính phủ Iran, vì vậy Cộng hòa Hồi giáo Iran sẽ quyết định phải làm gì với số tiền này” và số tiền này sẽ đi đến bất cứ nơi đâu mà Tehran cần.
Các chỉ trích
Không phải tất cả mọi người ở Hoa Thịnh Đốn đều tin rằng sự nhượng bộ đáng kể của chính phủ TT Biden đối với Iran trong việc trao đổi tù nhân và giải ngân nguồn ngân quỹ đang phát đi tín hiệu chính xác về chính sách đối ngoại của Mỹ.
Nhiều thành viên Đảng Cộng Hòa nói rằng thỏa thuận này khiến có vẻ như chính phủ TT Biden về cơ bản đang cung cấp tiền chuộc cho công dân Hoa Kỳ.
“KHÔNG có hại gì khi các chế độ độc tài, như Iran hay Nga, bắt người Mỹ làm con tin,” Dân biểu Michael Waltz (Cộng Hòa-Florida) cho biết trên X, trước đây gọi là Twitter. “Với ông Biden, những chế độ này cuối cùng luôn đạt được những thỏa thuận tốt, và đó là lý do tại sao họ sẽ tiếp tục làm như vậy.”
Mặc dù chỉ giới hạn cho mục đích nhân đạo, nhưng 6 tỷ USD này sẽ mang lại cho chế độ Iran một động lực rất cần thiết để phục hồi nền kinh tế đang gặp khó khăn và phản ứng dữ dội ngày càng tăng của người dân nước này. Các nhà phê bình cũng cảnh báo rằng các quỹ nhân đạo có thể cho phép Iran chuyển hướng các nguồn lực để tài trợ cho lực lượng dân quân đang hoạt động ở các quốc gia như Iraq, Lebanon, và Yemen.
Trong khi đó, các nhà phân tích đã nêu ra những quan sát về việc củng cố mối liên hệ của “trục độc tài” mới, với các hành động của Tehran nhằm cải thiện mối bang giao với Trung Quốc và Nga, thông qua việc gia nhập các tổ chức như BRICS và Tổ chức Hợp tác Thượng Hải.
Nga và Iran cũng tiếp tục ký kết các thỏa thuận quốc phòng mới, trong đó Iran cung cấp hàng trăm phi cơ cảm tử không người lái để sử dụng ở Ukraine để đổi lấy việc Liên bang Nga bán cho chế độ Hồi giáo này chiến đấu cơ thế hệ thứ năm và các khả năng tân tiến khác.
Và vẫn còn đó những lo ngại đáng kể về các sáng kiến hạt nhân của Tehran, vì nước này đã tích lũy uranium được làm giàu gần cấp độ vũ khí, và năm ngoái đã khoe khoang rằng họ có “phương tiện kỹ thuật” để chế tạo bom hạt nhân, nhưng sau đó lại nói rằng họ không có kế hoạch làm như vậy. Uranium và plutonium được làm giàu ở mức độ cao là hai thành phần chính được sử dụng để chế tạo vũ khí hạt nhân.
Iran vẫn là quốc gia ‘đối địch’
Một quan chức cao cấp của chính phủ ông Biden nhấn mạnh với các phóng viên vào tối Chủ Nhật rằng thỏa thuận này “không làm thay đổi mối bang giao của chúng ta với Iran dưới bất kỳ hình thức nào. Iran là một đối địch và là một quốc gia khủng bố được nhà nước bảo trợ. Chúng tôi sẽ buộc họ phải chịu trách nhiệm bất cứ khi nào có thể.”
Ông nói thêm: “Khi có cơ hội đưa công dân Mỹ hồi hương, chúng tôi sẽ tìm cách tận dụng điều đó và đó là những gì chúng tôi đang làm ở đây. Tổng thống đang đoàn tụ năm gia đình, đó là cứu cánh của việc này.”
Tuần trước, chính phủ TT Biden đã công bố thêm các lệnh trừng phạt nhắm vào các tổ chức liên quan đến vụ thiệt mạng của người phụ nữ Iran Mahsa Amini, 22 tuổi, người đã tử vong khi bị cảnh sát đạo đức của nước này giam giữ, cũng như những người liên quan đến việc kiểm duyệt công dân trong vụ ngừng hoạt động Internet trên toàn quốc ở Iran.
Cô Amini đã bị giam giữ vì bị cáo buộc đội khăn trùm đầu quá lỏng, vi phạm luật yêu cầu phụ nữ ở nơi công cộng phải đội khăn trùm đầu Hồi Giáo. Cô qua đời ba ngày sau đó khi bị cảnh sát giam giữ, mà chính phủ Iran cho biết là do một cơn đau tim.
Bản tin có sự đóng góp của Mimi Nguyen Ly, Jackson Richman, The Associated Press và Reuters
Nguyễn Lê biên dịch
Quý vị tham khảo bản gốc từ The Epoch Times
